Вікіпедыя

Альтаміра (пячора): Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др стылявыя змены
др арфаграфія, тыпаграфіка
Радок 1:
{{Пячора
|Назва = Альтаміра
|Нацыянальная назва = {{lang-es|Cueva de Altamira}}
|Выява = Techo de Altamira (replica)-Museo Arqueológico Nacional.jpg
|Шырыня выявы =
|Подпіс = Наскальныя малюнкі ў пячоры
|lat_dir = N|lat_deg = 43|lat_min = 22|lat_sec = 57
|lon_dir = W|lon_deg = 04|lon_min = 07|lon_sec = 13
Радок 19:
|Лік уваходаў =
|Катэгорыя складанасці =
|Даступна для наведвальнікаў =
|Асвятленне =
|Сайт = http://museodealtamira.mcu.es/
Радок 30:
}}
{{Аб'ект Сусветнай спадчыны
|BelName = Пячора Альтаміра і палеалітычнае пячорнае мастацтва Паўночнай Іспаніі
|Name = {{lang-es|Cueva de Altamira y arte rupestre paleolítico del norte de España}}
|Image =
[[Файл:12 Vista general del techo de polícromos.jpg|250px]]
|imagecaption= Агульны выгляд столі Вялікай залы з пункту гледжання сучаснага наведвальніка.
|State_Party =
|Type = Культурны
|Criteria = i, iii
|ID = 310
|Link =
|Region = [[Еўропа]] і [[Паўночная Амерыка]]
Радок 47:
|Danger =
}}
'''Альтамі́ра'''<ref>Напісанне ў адпаведнасці з арт. Альтаміра // {{крыніцы/БЭ|1}}</ref> ({{lang-es|La cueva de Altamira}}) — пячора ў [[Іспанія|Іспаніі]] з паліхромным каменным [[жывапіс]]ам эпохі {{нп3|Позні палеаліт|верхняга палеаліту|ru|Поздний палеолит}}. Знаходзіцца на аднайменным лузе за 2 км ад цэнтра гарадка [[Сантыльяна-дэль-Мар]] у [[Кантабрыя|Кантабрыі]], [[Іспанія]], за 30 км на захад ад [[Горад Сантандэр|Сантандэра]].
 
Альтаміра з'яўляецца натуральнай пячорай у пародзе, а малюнкі ў ёй — адзін з самых важных захаваных жывапісных і мастацкіх цыклаў [[Першабытнае грамадства|першабытнага мастацтва]]<ref>{{cite Harvard|Coma-Cros, D. y Tello, A.|2006|p=97|sp=yes}}</ref>.
Радок 53:
З моманту свайго адкрыцця ў 1868 годзе пячора была даследавана ўсімі вядучымі спецыялістамі-палеантолагамі кожнага з перыядаў палеаліту.
 
[[Пячорны жывапіс|Карціны і малюнкі пячоры]] ў асноўным належаць {{нп3|Мадленская культура|Мадленскай|ru|Мадленская культура}} і [[Салютрэ]]йскай культурам, а таксама некаторым іншым, у тым ліку {{нп3|Гравецкая культура|Гравецкай|ru|Граветтская культура}}<ref name="4000antes">{{Cite news |title= El hombre habitó Altamira 4.000 años antes de lo que se pensaba |publisher= EFE |url= http://www.abc.es/20090904/cultura-arqueologia/hombre-habito-altamira-anos-200909041231.html |year= 4 de septiembre de 2009 |format= HTML |work= abc.es |access= 26.4.2012}}</ref> і ранняй {{нп3|Арыньякская культура|Арыньякскай|ru|Ориньякская культура}}, як паказалі апошнія серыі {{нп3|Уран-торыевы метад|уран-торыевага датавання|es|Datación uranio-torio}}<ref name="Science2012">{{cite Harvard|Pike|Hoffmann|García-Díez|Pettitt|2012|p=1410|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|Lasheras|Montes|Muñoz|Rasines|2005/2006|pp=153-156153–156|sp=yes}}</ref><ref name="BerCab-270">{{cite Harvard|Bernaldo de Quirós Guidoltí|Cabrera Valdés|1994|pp=265, 268|sp=yes}}</ref>. Такім чынам, ёсць сведчанні, што пячора выкарыстоўвалася на працягу розных перыядаў агульным часам каля 22&nbsp;000 гадоў, прыкладна ад 35&nbsp;600 гадоў таму да 13&nbsp;000 гадоў таму, калі галоўны ўваход у пячору быў заблакаваны апоўзнем. Усё выкарыстанне прыйшлося на перыяд {{нп3|Позні палеаліт|позняга палеаліту|ru|Поздний палеолит}}<ref name="Science2012">{{cite Harvard|Pike|Hoffmann|García-Díez|Pettitt|2012|p=1410|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|García Guinea|1979|p=100|sp=yes}}</ref>.
 
Стыль большай часткі малюнкаў належыць да так званай {{нп3|Франка-кантабрыйскае мастацтва|франка-кантабрыйскай школы|es|Arte francocantábrico}}, якая характарызуецца рэалізмам прадстаўленых фігур. Паліхромны жывапіс і малюнкі чорнага, чырвонага і охравага колераў паказваюць выявы жывёл і [[Антрапамарфізм|антрапаморфаў]], а таксама абстрактныя і беспрадметныя малюнкі<ref name="UNESCO37" />.
Радок 62:
 
== Гісторыя адкрыцця і прызнання ==
Пячора Альтаміра была знойдзена ў 1868 годзе паляўнічым {{нп3|Мадэста Кубільяс|Мадэста Кубільясам Перасам|es|Modesto Cubillas}}, які знайшоў уваход, калі спрабаваў вызваліць свайго сабаку, які засеў у расколах скал падчас пераследу здабычы<ref>{{cite Harvard|García Guinea|1975|p=14|sp=yes}}</ref>. У той час, навіна пра адкрыццё пячоры не мела абсалютна ніякага значэння для людзей у гэтым раёне, бо мясцовасць мае [[карст]]авы рэльеф і характарызуецца наяўнасцю тысяч пячор, адкрыццё яшчэ адной не давала нічога новага<ref name="GG14-15">{{cite Harvard |García Guinea|1979|pp=14-1514–15|sp=yes}}</ref>.
 
[[Файл:Sanz de Sautuola.jpg|thumb|right|250px|[[Марсэліна Санз дэ Саўтуола]].]]
Радок 69:
 
З ім разам у пячору наведалася яго дачка Марыя Фаустына Санс Рыварола, якой было каля 8 гадоў<ref name="GG15">{{cite Harvard|García Guinea|1979|p=15|sp=yes}}</ref>{{#tag:ref|
Згодна розных звестак Марыі было ад 7 да 9 гадоў<ref>{{cite Harvard|Coma-Cros, D. y Tello, A.|2006|p=111|sp=yes}}</ref> на гэты момант.|group="nb"}}. Саўтуола быў зацікаўлены {{нп3|раскопкі|раскапаць|ru|Раскопки}} уваход у пячору, каб знайсці рэшткі костак і [[крэмень|крэменяў]], а таксама аб'екты, якія ён бачыў на [[Сусветная выстаўка, 1878|Сусветнай выстаўцы ў Парыжы ў 1878 годзе]]<ref name="GG1979-16-18">{{cite Harvard|García Guinea|1979|pp=16-1816–18|sp=yes}}</ref>.
 
[[Файл:María Sanz de Sautuola2.jpg|thumb|250px|left|Марыя ўсклікнула, калі ўбачыла выявы: ''Глядзі, тата, быкі!''<ref name="GG15" />.]]
Радок 83:
|том =
|старонак = 400 с.: ил.
|старонкі = 10-1110–11
|isbn =
}}</ref>. У той час, як бацька заставаўся каля ўваходу ў пячору, яна зайшла ўнутр, дзе ўбачыла на столі некалькі выяў і пабегла расказаць пра гэта бацьку. Саўтуола быў здзіўлены, калі ўбачыў вялікую калекцыю карцін дзіўных жывёл, якая ахоплівае практычна ўсю пячору<ref name="GG14-15">{{cite Harvard |García Guinea|1979|pp=14-1514–15|sp=yes}}</ref>.
 
У наступным, 1880, годзе, Саўтуола апублікаваў невялікую брашуру пад назвай ''Кароткія запіскі пра некаторыя дагістарычныя аб'екты ў правінцыі Сантандэр'' ({{lang-es|Breves apuntes sobre algunos objetos prehistóricos de la provincia de Santander}}). Ён падкрэсліваў [[Першабытнае грамадства|дагістарычнае]] паходжанне карцін і змясціў некалькі малюнкаў-рэпрадукцый. Ён паказаў свае {{нп3|Тэзіс|тэзісы|es|Tesis}} {{нп3|прафесар універсітэта|прафесару|es|Catedrático de universidad}} [[Геалогія|геалогіі]] з {{нп3|Універсітэт Мадрыда|Універсітэта Мадрыда|es|Universidad de Madrid}} {{нп3|Хуан Віланова і Піера|Хуану Віланове|es|Juan Vilanova y Piera}}, які прыняў іх як свае ўласныя. Тым не менш, высновы Саўтуолы не былі прыняты французамі {{нп3|Эміль Картальяк|Картальякам|ru|Картальяк, Эмиль}} і {{нп3|Эдуард Арле|Арле|fr|Édouard Harlé}}, навуковымі экспертамі ў дагістарычных і палеанталагічных даследаваннях Еўропы<ref>{{cite Harvard|El Marqués de Cerralbo|1909|pp=443-449443–449|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|García Guinea|1979|pp=20-2620–26|sp=yes}}</ref>.
 
Карціны Альтаміры былі самым значным вядомым комплексам дагістарычнага жывапісу таго часу<ref name="ComaTello-57" /><ref>{{cite Harvard|García Guinea|1979|p=38|sp=yes}}</ref>, а яе адкрыццё, вывучэнне і прызнанне выклікала вялікую палеміку вакол наяўных ведаў у навуках пра дагістарычныя часы. Новае адкрыццё было настолькі дзіўным, што выклікала лагічны недавер навукоўцаў. Выказваліся нават думкі, што малюнкі створаны самім Саўтуолам паміж двума наведваннямі пячоры<ref>{{cite Harvard|Coma-Cros, D. y Tello, A.|2006|p=100|sp=yes}}</ref>, якія адмаўлялі іх палеалітычнае паходжанне, таксама працу над імі прыпісвалі французскаму мастаку, які спыняўся ў доме адкрывальніка пячоры<ref name="Perejon53">{{cite Harvard|Perejón|2005|p=53|sp=yes}}</ref>, хоць большасцю французскіх экспертаў Саўтуола разглядаўся, як адзін з ашуканых<ref>{{cite Harvard|García Guinea|1979|p=45|sp=yes}}</ref>.
 
Рэалізм сцэн на сценах пячоры быў прычынай першых дыскусій пра яе сапраўднасць. [[Эвалюцыя]], перакладзеная на развіццё чалавечай культуры, прыводзіла да высновы, што старажытныя і дзікія плямёны не мелі мастацтва, а з тых часоў да гэтага часу не назіралася ўстойлівага прагрэсу. Паводле такой логіцы, калі мастацтва з'яўляецца сімвалам цывілізацыі, яно мусіла з'явіцца на апошніх стадыях развіцця чалавека, а не ў дзікіх людзей каменнага веку. Прызнанне пячоры мастацкім творам, зробленым людзьмі [[палеаліт]]у было доўгім працэсам, для якога таксама мелі значэнне даследаванні [[Першабытнае грамадства|першабытнага грамадства]]{{#tag:ref|Прайшло 22 гады з дня выяўлення малюнкаў Альтаміры ў 1880 годзе, калі былі апублікаваныя «Кароткія запіскі…» Саўтуолы, да 1902 года, калі {{нп3|Эміль Картальяк|Картальяк|ru|Картальяк, Эмиль}} выдаў артыкул «Пячора Альтаміры. Мая віна, як скептыка» ({{lang-es|La cueva de Altamira. Mea culpa de un escéptico}}. У артыкуле «1864-19021864–1902: прызнанне палеалітычнага мастацтва» ({{lang-es|1864-19021864–1902: el reconocimiento del arte paleolítico}} {{cite Harvard|Moro Abadía|González Morales|2004}} даюцца некаторыя вельмі цікавыя гіпотэзы, якія паказваюць, што {{нп3|мабільнае мастацтва|прадметы мабільнага мастацтва|es|Arte mueble}} і побыту могуць разглядацца як вынік {{нп3|Народныя мастацкія промыслы|народнага рамяства|ru|Народные художественные промыслы}}, такім чынам, нішто не перашкаджае прымяненню тэорыі [[Эвалюцыя|эвалюцыйнага развіцця]] да першабытнага мастацтва, але [[пячорны жывапіс]], гравюры і карціны на сценах пячор, асабліва з тэхнічнай якасцю і рэалізмам Альтаміры, абвяргалі такую навуковую логіку<ref name="Almagro1969-110" />. Магчыма прыняцце адкладвалася, бо малюнкі былі выяўленыя ў Іспаніі, а не ва Францыі{{cite Harvard|García Guinea|1979|p=51}}, ці яны не прыйшліся да густу, або якасць малюнкаў была вышэйшай за ўсё вядомае да гэтага{{cite Harvard|Moro Abadía|González Morales|2004}}<ref name="Almagro1969-110" />.|group="nb"}}.
 
[[Файл:Breves apuntes sobre algunos objetos prehistóricos de la provincia de Santander. Marcelino Sanz de Sautuola.jpg|thumb|250px|[[Марсэліна Санз дэ Саўтуола]] выдаў гэты дакумент у 1880 годзе, дзе ён апублікаваў карціны, знойдзеныя ў папярэднім годзе, у тым ліку паліхромны малюнак столі Вялікай залы]]
 
Ні гарачая абарона {{нп3|Хуан Віланова і Піера|Вілановы|es|Juan Vilanova y Piera}} на Міжнародным кангрэсе антрапалогіі і археалогіі, які адбыўся ў [[Горад Лісабон|Лісабоне]] ў 1880 годзе, ні старанні Саўтуолы не давалі вынікаў<ref name="GG1979-40">{{cite Harvard|García Guinea|1979|p=40|sp=yes}}</ref>. Але вядомы ліберальны гуманіст і палітык з Севільі<ref>{{cite Harvard|Sánchez Pérez|2010|pp=9-109–10|sp=yes}}</ref> {{нп3|Мігель Радрыгез Ферэр||es|Miguel Rodríguez Ferrer}} апублікаваў артыкул у прэстыжным часопісе «{{нп3|La Ilustración Española y Americana|Іспанская і амерыканская ілюстрацыя|en|La Ilustración Española y Americana}}» (1880), гарантаваў сапраўднасць карцін і ўказаў на іх велізарную каштоўнасць<ref>{{cite Harvard|Rodríguez-Ferrer|1880|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|Sánchez Pérez|2010|pp=34-3534–35|sp=yes}}</ref>. {{нп3|Францыска Гінер дэ лос Рыяс|Гінер дэ лос Рыяс|ru|Francisco Giner de los Ríos}}, дырэктар {{нп3|Вольны інстытут асветы|Вольнага інстытута асветы|es|Institución Libre de Enseñanza}}, ініцыяваў даследаванне географа {{нп3|Рафаэль Торэс Кампас|Рафаэля Торэса|es|Rafael Torres Campos}} і геолага Францыска Кірога, якія выдалі неспрыяльную справаздачу<ref>{{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|1988|p=176|sp=yes}}</ref>, апублікаваную ў бюлетэні інстытута<ref>{{cite Harvard|Torres Campos|Quiroga|1880|pp=161-63161–63|sp=yes}}</ref><ref name="MC1996-56" /><ref>{{cite Harvard |Menéndez|Mas|Mingo|2009|p=70|sp=yes}}</ref>.
 
Апазіцыя навуковаму прызнанню пячоры шырылася. У Іспаніі, на пасяджэнні іспанскага {{нп3|Сапраўднае Іспанскае таварыства натуральнай гісторыі|Таварыства натуральнай гісторыі|es|Real Sociedad Española de Historia Natural}} 1 снежня 1886 года, дырэктар асацыяцыі іспанскіх гравіроўшчыкаў пастанавіў, што:
Радок 103:
Саўтуола і некалькі яго паслядоўнікаў змагаліся супраць гэтага рашэння. Смерць Саўтуолы ў 1888 годзе і прафесара Вілановы, які набыў благую славу з-за гэтай гісторыі, у 1893 годзе, здавалася вызначала прызнанне малюнкаў Альтаміры сучасным махлярствам<ref name="Perejon53"/>.
 
Аднак, сапраўднасць жывапісу Альтаміры была падтрымана частымі знаходкамі падобных выяў у многіх еўрапейскіх пячорах. У канцы XIX ст., наскальныя малюнкі, несумненна звязаныя з палеалітычнымі статуэткамі, рэльефамі і гравюрамі на костках, разам з рэшткамі вымерлых дзікіх жывёл [[Пірэнейскі паўвостраў|Пірэнейскага паўвострава]], такіх як [[маманты]], [[Паўночны алень|алені]], [[бізоны]] і іншых, былі выяўленыя ў розных месцах Еўропы, у асноўным у [[Францыя|Францыі]]<ref>{{cite Harvard|García Guinea|1979|p=49-5049–50|sp=yes}}</ref>.
 
Зрушыць сітуацыю з прызнаннем Альтаміры ў станоўчы бок вельмі дапамог {{нп3|Анры Брэйль||ru|Брейль, Анри}} са сваёй працай на тэму гэтак званага «насценнага мастацтва» ({{lang-es|El arte parietal}}), якую прадставіў на кангрэсе {{нп3|Французская асацыяцыя садзейнічання развіццю навукі|Французскай асацыяцыі садзейнічання развіццю навукі|fr|Association française pour l'avancement des sciences}}<ref group="nb">''Congrès de l'Association Française pour l'Avancement des Sciences''.</ref> ў 1902 годзе. Гэта праца справакавала значныя змены ў менталітэце даследчыкаў таго часу.
Радок 116:
[[Файл:Entrada cueva altamira.jpg|250px|thumb|Уваход у пячору побач з групай дрэў і кустоў у цэнтры.]]
 
Пячора змяшчаецца ў невялікім узгорку вапнавага паходжання часоў {{нп3|пліяцэн|пліяцэну|ru|Плиоцен}}, з уваходам на вышыні 156 метраў над узроўнем мора і каля 120 метраў вышыні над ракой {{нп3|Рака Саха|Саха|ru|Саха (река)}}, якая працякае прыкладна ў дзвюх мілях далей<ref>{{cite Harvard|Álvarez Fernández|2001|pp=167-168167–168|sp=yes}}</ref>. На момант стварэння карцін у Вялікай зале, пячора змяшчалася на 8 або 10 км далей углыб узбярэжжа, чым сёння, паколькі [[Біскайскі заліў]] меў больш нізкі ўзровень. Цяпер адлегласць ад уваходу да берага складае каля 5  км<ref name="Muzquiz86">{{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|Saura|1999|p=86|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|1988|pp=168-169168–169|sp=yes}}</ref>. Такое размяшчэнне павінна было быць зручным для паляўнічых, таму што гэта дазваляла ім ахопліваць шырокую тэрыторыю і адначасова мець прытулак<ref>{{cite Harvard|Fullola Pericot|2002|p=70|sp=yes}}</ref>.
 
Каля 13  000 гадоў таму, у канцы {{нп3|Мадленская культура|Мадленскага перыяду|ru|Мадленская культура}}, уваход у пячору быў завалены, што дазволіла захавацца ўсім яе карцінам, гравюрам і археалагічным артэфактам<ref name="MAColecciones">{{Cite web|title=Colecciones del Museo|author=Ministerio de Cultura|authorlink =Ministerio de Cultura de España|url=http://museodealtamira.mcu.es/colecciones.html|work=Museo de Altamira|access=7 ліпеня 2011}}</ref><ref>{{cite Harvard|Fullola Pericot|2002|p=63|sp=yes}}</ref><ref name="LasHetal20056-156">{{cite Harvard|Lasheras|Montes|Muñoz|Rasines|2005/2006|p=156|sp=yes}}</ref>.
 
Пячора Альтаміра з'яўляецца адносна невялікай, усяго 270 [[метр]]аў у даўжыню. Яна мае простую структуру, якая складаецца з галерэі з некалькімі адгалінаваннямі, якая паступова пераходзіць у доўгую вузкую галерэю, па якой амаль немагчыма рухацца<ref name="GG10">{{cite Harvard|García Guinea|1975|p=10|sp=yes}}</ref>.
 
[[Тэмпература]] і [[Адносная вільготнасць|вільготнасць]] у Вялікай зале пячоры застаюцца больш ці менш пастаяннымі на працягу ўсяго года, як паказалі замеры {{нп3|Анры Брэйль|Брэйля|ru|Брейль, Анри}} і {{нп3|Хуга Абермаер|Абермаера|ru|Обермайер, Хуго}}, дыяпазон значэнняў вагаецца ў межах 13,5-145–14,5  [[градус Цэльсія|°C]] і 94-9794–97 % адпаведна<ref>{{cite Harvard|Breuil|Obermaier|1984|p=20|sp=yes}}</ref>.
 
Вывучэнне складу пароды было зроблена дзякуючы іспанскім уладам пры ўмове, што кавалак столі пячоры, прааналізаваны ў 1960 доктарам {{нп3|Эрых Пітч|Пітчам|es|Erich Pietsch}}, будзе дакладна вывучаны для стварэння рэплік, якія пасля планавалася размясціць у [[Нацыянальны археалагічны музей, Мадрыд|Нацыянальным археалагічным музеі]] ў [[Горад Мадрыд|Мадрыдзе]] і ў {{нп3|Нямецкі музей, Мюнхен|Нямецкім музеі|ru|Немецкий музей (Мюнхен)}} ў [[Горад Мюнхен|Мюнхене]].
Радок 128:
Аналіз паказаў:
 
{{Цытата|«Гэта кампактны дробна [[Крышталізацыя|крышталізаваны]] [[вапняк]] раўнамерна карычнева-жоўтага колеру з нерэгулярнымі абласцямі інтэнсіўна карычневых і жоўтых украпванняў, што нагадваюць плямы [[кальцыт]]у, які змяшчае [[сідэрыт]]. Акрамя таго маюцца плямы іншых колераў…»|{{cite Harvard|Pietsch|1964|pp=61-6261–62|sp=yes}}}}
 
Пасля вывучэння іншых падрабязнасцяў пароды Пітч прыходзіць да высновы, што вапняк пячоры амаль ідэальна чысты, з невялікім прымешкамдамешкам [[даламіт]]у з мінімальнай колькасцю [[магній|магнію]], утрыманне якога не перавышае 1,3 %<ref>{{cite Harvard|Pietsch|1964|pp=61-6261–62|sp=yes}}</ref>.
 
У сучасным плане пячоры цяжка праглядаеца выкарыстанне зоны жытла і вялікай залы з паліхромнымі малюнкамі, аднак падчас стварэння карцін яны былі амаль бесперапыннай прасторай<ref>{{cite Harvard|Lasheras|Fatás|Albert|2002|p=193|sp=yes|text=Эвалюцыя плоскасці пячоры адчула ўплыў апоўзняў і ўмяшання чалавека.}}</ref>. Раскопкі выявілі па меншай меры, пяць асноўных абвальванняў пячоры: адно ў [[Салютрэ|дасалютрэйскі час]], потым у перыядзе салютрэ, адно ў час {{нп3|Мадленская культура|мадленскай культуры|ru|Мадленская культура}} і яшчэ два абвалы, якія, хутчэй за ўсё, адбыліся да канца [[плейстацэн]]у (каля 12 000 гадоў таму). Апоўзні працягваюцца і дасюль, так, пад адзін з іх амаль трапіў {{нп3|Хуга Абермаер|Абермаера|ru|Обермайер, Хуго}} падчас яго раскопак у 1920-х гадах<ref name="GEF250,254">{{cite Harvard|González Echegaray|Freeman|1996|p=250, 254|sp=yes}}</ref>.
Радок 138:
==== Пярэдні пакой ====
Гэта прасторная зала, якая асвятлялася натуральным святлом да абвалу ля ўвахода.
Памяшканне служыла для пастаяннага пражывання цягам некалькіх пакаленняў з пачатку {{нп3|Позні палеаліт|Позняга палеаліту|ru|Поздний палеолит}}, або, па крайняй меры, выкарыстоўвалася для працяглых стаянак, што пацвярджаецца рэчамі, знойдзенымі археолагамі ў бакавых {{нп3|каліба|калібах|be-x-old|Каліба}}, якія былі месцамі прытулку жыхароў пячоры<ref name="LasHetal20056-153-156">{{cite Harvard|Lasheras|Montes|Muñoz|Rasines|2005/2006|pp=153-156153–156|sp=yes}}</ref>. Былі выяўлены цікавыя знаходкі, якія дапамаглі зразумець час засялення і лад жыцця тых людзей.
 
Асноўныя археалагічныя раскопкі на працягу ўсёй гісторыі праводзіліся ў гэтым пакоі, як паказана ніжэй<ref name="LasHetal20056-153-156" />.
 
==== Вялікая зала ====
«Вялікая зала», «Вялікі салон», «Вялікая паліхромная зала», «Зала жывёл», «Вялікая столь»,<ref name="Muzquiz1994-357">{{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|1994|p=357|sp=yes}}</ref> «Зала фрэсак»<ref name="Muzquiz1994-359">{{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|1994|p=359|sp=yes}}</ref> і многія іншыя назвы выкарыстоўваць для другой залы, якая распісана вялікім наборам паліхромных жывапісных малюнкаў. Французскі археолаг {{нп3|Жазеф Дэшэлет||es|Joseph Déchelette}} назваў Альтаміру «[[Сіксцінская капэла|Сіксцінскай капэлай]] [[Чацвярцічны перыяд|чацвярцічнага мастацтва]]»<ref name="UNESCO37">{{cite Harvard|Blas, L. et al. (realización)|1999|p=37|sp=yes}}</ref><ref name="Muzquiz84">{{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|Saura|1999|p=84|sp=yes}}</ref><ref name="ReferenceA"/>. Столь Вялікай залы мае 18&nbsp;м у даўжыню і 9&nbsp;м у шырыню, але невялікая вышыня скляпення (ад 110 да 190  см) не дае добрай магчымасці разглядаць роспіс як агульную кампазіцыю<ref name="GG10">{{cite Harvard|García Guinea|1975|p=10|sp=yes}}</ref>.
 
У дагістарычныя часы зала павінна была атрымліваць некаторую колькасць натуральнага святла з адтуліны, якая вяла з пярэдняга пакою, але яго было недастаткова, каб выканаць паліхромны роспіс<ref name="Muzquiz87" /><ref name="GG1979-60">{{cite Harvard|García Guinea|1979|p=60|sp=yes}}</ref>.
Радок 156:
Не існуе згоды паводле датыроўкі розных археалагічных частак, пачынаючы ад карцін, якія па-рознаму датуюцца рознымі метадамі і навукоўцамі. Даты, якія паказаны ў літаратуры, змяняюцца ад самых розных фактараў: працягласці агульных і мясцовых мастацкіх перыядаў, датыровак перыядаў засялення пячоры і г. д.
 
У адным з даследаванняў, апублікаваных у 2012 годзе, вывучаліся датыроўкі 50 малюнкаў у 11 іспанскіх пячорах, у тым ліку [[цвік]]ападобных знакаў у Вялікай Зале. Метадам уранавых серый быў вызначаны ўзрост мінеральных нацёкаў пад і над старажытнай фарбай. Такім чынам, былі атрыманы мінімальны і максімальны ўзрост малюнкаў<ref>[http://antropogenez.ru/single-news/article/213/ Древнейшее искусство наконец-то датировали] {{ref-ru}}</ref>. Новыя дадзеныя, атрыманыя з дапамогай {{нп3|Уран-торыевы метад|уран-торыевага датавання|es|Datación uranio-torio}}, паказалі, што малюнкі Альтаміры больш старажытныя, чым меркавалі раней, і адносяцца да ранняй {{нп3|Арыньякская культура|Арыньякскай культуры|ru|Ориньякская культура}}, паколькі былі створаны каля 35  600 да н. э<ref name="Science2012"/>. Гэта значыць, што малюнкі Альтаміры і іншых пячор паўночнай Іспаніі маглі быць зроблены {{bt-bellat|Неандэрталец{{!}}неандэртальцамі|Homo neanderthalensis}}, а не прамымі продкамі людзей, паколькі {{bt-bellat||Homo sapiens}} яшчэ не прысутнічалі на гэтай тэрыторыі ў час стварэння роспісаў<ref>[http://www.spain4you.es/forum/topic/4239-%D1%80%D0%B8%D1%81%D1%83%D0%BD%D0%BA%D0%B8-%D0%BF%D0%B5%D1%89%D0%B5%D1%80%D1%8B-%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%82%D0%B0%D0%BC%D0%B8%D1%80%D1%8B-%D1%81%D0%BE%D0%B7%D0%B4%D0%B0%D0%BB%D0%B8-%D0%BD%D0%B5%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D0%B5%D1%80%D1%82%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%86/ Рисунки пещеры Альтамиры создали неандертальцы?] {{ref-ru}}</ref>.
 
=== Датыроўка пластоў ===
 
Датыроўка археалагічных аб'ектаў, знойдзеных у Альтаміры, ставіцца да [[мадленская культура|мадленскай культуры]] ад 14&nbsp; 530 да 11&nbsp; 180&nbsp; да н. э. і да культуры [[салютрэ]] каля 16&nbsp; 590&nbsp; да н. э.<ref name="AF2001-169-170">{{cite Harvard|Álvarez Fernández|2001|pp=169-170169–170|sp=yes}}</ref>. Але абсалютныя радыевугляродныя датыроўкі даюць толькі пункт у часе, так што {{нп3|каменныя прылады||ru|Каменные инструменты}}, карціны і г. д., паказваюць на культуры, адсюль і разыходжанне паміж аўтарамі, якія спасылаюцца на такія тэрміны, як салютрэ і мадленская культура. Навукоўцы нават разглядаюць розныя стылі, якія існавалі адначасова, а некаторыя аўтары падтрымліваюць эвалюцыйную лінейнасць<ref name="Altuna2002-22">{{cite Harvard|Altuna|2002|p=22|sp=yes}}</ref>. Яны адзначаюць варыябельнасць датыровак адной культуры ў розных геаграфічных зонах, адрозніваючы кантабрыйскае салютрэ і іберыйскае салютрэ, распаўсюджанае на астатняй частцы пірэнейскага паўвострава<ref>{{cite Harvard|Leroi-Gourhan|2002|pp=357-358357–358|sp=yes}}</ref>. Акрамя таго даследчыкі лічаць, што на працягу пэўнага часу і вызначанай прасторы існавалі розныя «школы» і іх «настаўнікі» са сваімі асаблівасцямі, якія ўплывалі на іншых. {{нп3|Эдуард Піет||es|Édouard Piette}} сцвярджаў, што ''«мела месца не толькі мастацтва, але і мастацкія школы»''<ref>{{cite Harvard|Moro Abadía|González Morales|2004|p=129|sp=yes}}</ref>.
 
=== Датыроўка роспісаў ===
Радок 166:
Звычайныя метады датавання не з'яўляюцца эфектыўнымі для большасці выяў, паколькі з аднаго боку яны не знойдзены ў большасці выпадкаў у археалагічным кантэксце, таму да іх не магчыма ўжыць {{нп3|Тэхніка адноснай храналогіі|тэхніку адноснай храналогіі|es|Técnica de cronología relativa}}, як для фрагмента, знойдзенага падчас {{нп3|раскопкі|раскопак|ru|Раскопки}}, а з другога боку немагчыма выкарыстоўваць такія метады, як {{нп3|радыёвугляродны аналіз||ru|Радиоуглеродный анализ}} у неарганічных матэрыялах. У выпадку Альтаміры маюцца дзве акалічнасці, якія садзейнічалі збору дадзеных: па-першае, для чорнага колеру ў паліхромным жывапісе выкарыстоўваўся вугаль, а, па-другое, пячора перажыла апоўзень, які заваліў уваход у яе і перашкодзіў наступнай працы. Паколькі гэта адбылося прыкладна ў кантабрыйскім {{нп3|Ніжні мадлен|Ніжнім Мадлене|es|Magdaleniense Inferior}}, ёсць падставы сцвярджаць, што ўсе гравюры і карціны зроблены раней<ref>{{cite Harvard|Bernaldo de Quirós Guidoltí|Cabrera Valdés|1994|pp=265, 268|sp=yes}}</ref>.
 
Метад вызначэння ўзросту па {{нп3|Вуглярод-14|вугляроду-14|ru|Углерод-14}} прывёў даследчыкаў {{нп3|Анета Ламінг-Амперэр|Ламінг-Амперэр|ru|Ламинг-Амперер, Аннетта}} і {{нп3|Андрэ Леруа-Гуран|Леруа-Гурана|ru|Леруа-Гуран, Андре}} да меркавання, што карціны Вялікай Залы Альтаміры створаны ад 15  000 да 12  000 гадоў да н. э.
 
Паколькі Мадлен Пірэнэйскага паўвострава пачаўся ў 17  000 гадах да н. э. (каля 15  000 да н. э.) і праз 1-21–2 тысячагоддзі пазней не стаў аднародным па ўсёй тэрыторыі<ref>{{cite Harvard|Fullola Pericot|2002|pp=65-6865–68|sp=yes}}</ref>, карціны належаць перыяду Мадлен III<ref>{{cite Harvard|Coma-Cros, D. y Tello, A.|2006|p=106|sp=yes}}</ref>, і пазначачаюцца асобнымі аўтарамі, як {{нп3|Ніжні мадлен||es|Magdaleniense Inferior}}, а асобнымі — як {{нп3|Позні Мадлен||es|Magdaleniense Superior}}<ref>{{cite Harvard|González Echegaray|2007/2008|pp=484-485484–485|sp=yes}}</ref>. Леруа-Гуран уключае паліхромныя выявы Альтаміры ў перыяд IV па сваёй уласнай таксанаміі<ref name=LG1983-11 />. Апошнія зробленыя датыроўкі абмежавалі кола і паказалі, што, хутчэй за ўсё, дата асноўнага мноства каля 1354013 540 да н. э., пачатак працы быў у [[Мадлен]]е (паміж 15&nbsp; 000 і 10&nbsp; 000&nbsp; да н. э.)<ref name="Fullola-65">{{cite Harvard|Fullola Pericot|2002|p=65|sp=yes}}</ref>, ёсць выявы {{нп3|Гравецкая культура|Гравецкай культуры|ru|Граветтская культура}} і іншых прамежкавых часоў, а таксама [[Салютрэ]] (паміж 1800018 000 і 15000 15 000 да н. э.)<ref name="UNESCO34">{{cite Harvard|Blas, L. et al. (realización)|1999|p=34|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|Coma-Cros, D. y Tello, A.|2006|p=63|sp=yes}}</ref><ref name="Alt1992-20" />.
 
== Умовы навакольнага асяроддзя ==
Радок 184:
=== Салютрэ і Мадлен ===
;Клімат
Кантабрыйскае салютрэ суадносяць з канцом {{нп3|Вюрм II|другой|es|Würm II}} і пачаткам {{нп3|Вюрм III|трэцяй|es|Würm III}} фаз Вюрмскага абляднення з паслядоўнасцю ўмеранага і вільготнага надвор'я з наступным прахалодным і сухім, і ў канцы прахалодным і сырым надвор'ем<ref name="Alt1992-20">{{cite Harvard|Altuna|1992|pp=20-2120–21|sp=sí}} цытуецца па Hoyos (1981, 1988).</ref>.
 
Клімат быў падобны на сучасныя ўмовы надвор'я ў {{нп3|Клімат Шатландыі|Шатландыі|ru|Климат Шотландии}} — ''Cfb'' паводле [[Класіфікацыя кліматаў Кёпена|класіфікацыі кліматаў Кёпена]]<ref name="Muzquiz86" />. Напрыклад, былі знойдзены рэшткі марскіх сподачкаў {{bt-bellat||Patella vulgata}} і малюскаў {{bt-bellat||Littorina littorea}} унутры пячоры, якія выкарыстоўваліся ў якасці ежы і якія паказваюць на халодны клімат<ref name=AF2009-66>{{cite Harvard|Álvarez-Fernández|2009|p=66|sp=yes}}</ref>, вада Біскайскага заліву таксама была халадней, чым цяпер<ref name=AF2009-67>{{cite Harvard|Álvarez-Fernández|2009|p=67|sp=yes}}</ref>.
 
Мадлен, якія цягнуўся ў {{нп3|Вюрм III|трэцяй фазе|es|Würm III}} Вюрм, меў пераменную паслядоўнасць халоднага і сухога надвор'я з халодным і вільготным. Змяненне клімату, якое адбылося каля 12. 000 гадоў таму, паспрыяла змене паляўнічых і харчовых звычак, тым самым завяршыўшы мадленскі перыяд з пераходам да {{нп3|Азільская культура|азільскай культуры|ru|Азильская культура}}<ref name="Fullola-69" />
 
;Флора
Радок 197:
Адкрытае наваколле было спрыяльным для аленяў і коз, якія былі галоўнай здабычай для чалавека гэтага часу з ваколіц Альтаміры<ref name="FosQui-176">{{cite Harvard|Fosse|Quiles|2005|p=175|sp=yes}}</ref>.
 
У сувязі са спрыяльным кліматам і геаграфічным становішчам на працягу ўсяго {{нп3|Апошняя ледавіковая эпоха|Вюрму|ru|Последняя ледниковая эпоха}} захоўвалася аднастайнасць відаў з варыяцыямі папуляцый. Гэтая акалічнасць пагаршае датыроўку на аснове парэшткаўрэшткаў жывёл, у адрозненне ад іншых месцах, дзе надвор'е змянялася больш радыкальна<ref>{{cite Harvard|Altuna|1992|p=19|sp=yes}}</ref>.
 
Пасля даследваннядаследавання парэшткаўрэшткаў, слядоў і малюнкаў<ref name="AF2001-178-181">{{cite Harvard |Álvarez Fernández|2001|pp=178-181178–181|sp=yes}}</ref><ref name="AF2009-59">{{cite Harvard |Álvarez-Fernández|2009|p=59|sp=yes}}</ref><ref name="RF207" /><ref name="RogerioElez-411">{{cite Harvard|Rogerio-Candelera|Élez Villar|2010|p=411|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|Altuna|2002|pp=21-3321–33|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|Straus|1976|p=282|sp=yes}}</ref><ref>Артыкул {{cite Harvard|Altuna|1992}} падрабязна апісвае фаўну млекакормячых розных этапаў і абласцей Кантабрыйскага рэгіёну Паўднёвай Францыі.</ref> былі знойдзены прамыя доказы пражывання тут {{bt-bellat|Vulpini{{!}}ліс|Vulpini}}, {{bt-bellat|Panthera leo spelaea{{!}}пячорных львоў|Panthera leo spelaea}}, {{bt-bellat|Рысі{{!}}рысяў|Lynx}}, {{bt-bellat|Высакародны алень{{!}}высакародных аленяў|Cervus elaphus}}{{#tag:ref|У малюнках першабытнага мастацтва Пірэнейскага паўвострава найчасцей сустракаюцца алені, якія з'яўляюцца ў 31 % выпадкаў, на другім месцы ідуць коні (27,7 %), козы (15,2 %) і бізоны (11,6 %). Апошнія дзве пазіцыі мяняюцца месцамі пры разглядзе толькі Кантабрыйскага рэгіёну{{cite Harvard|Altuna|2002|pp=24-2524–25}}. Што тычыцца парэшткаўастанкаў костак, алені і козы - — самыя частыя стравы ў кулінарыі Кантабрыйскага рэгіёну ў Салютрэ {{cite Harvard|Altuna|1992|p=21}}.|group="nb"}}, {{bt-bellat|Конь свойскі{{!}}коней|Equus ferus caballus}}, {{bt-bellat|дзік{{!}}дзікоў|Sus scrofa}}, {{bt-bellat|Ursus spelaeus{{!}}пячорных мядзведзяў|Ursus spelaeus}}{{#tag:ref|Большасць парэшткаўастанкаў {{bt-bellat|Мядзведзі{{!}}мядзведзяў|Ursus}}, знойдзеныя ў пластах ніжэй мадленскага, як у Францыі, і Кантабрыі {{cite Harvard|Fosse|Quiles|2005|pp=167-169167–169}}.|group="nb"}}, {{bt-bellat||Capra ibex}}, {{bt-bellat|серна{{!}}сернаў|Rupicapra rupicapra}}, {{bt-bellat||Capreolus capreolus}}, {{bt-bellat|Карова{{!}}быкоў|Bos primigenius taurus}}, {{bt-bellat|зубр еўрапейскі{{!}}зуброў|Bison bonasus}}, а ў моманты найбольшага пахаладання — {{bt-bellat|Паўночны алень{{!}}паўночных аленяў|Rangifer tarandus}}{{#tag:ref|Паводле шкілетных парэшткаўастанкаў, знойдзеных на салютрэйскім узроўні Альтаміры {{cite Harvard|Altuna|1992|p=20}}.|group="nb"}} і {{bt-bellat|Сапраўдныя цюлені{{!}}сапраўдных цюленяў|Phocidae}}. Ёсць нават сляды {{bt-bellat|Mammuthus primigenius{{!}}мамантаў|Mammuthus primigenius}}<ref name="Alt1992-22">{{cite Harvard|Altuna|1992|p=21|sp=yes}}</ref>. З гэтых рэшткаў вынікае, што алень быў жывёлай, якая была найлепшым выбарам для палявання<ref name="FosQui-176" /><ref name="Alt1992-2x">{{cite Harvard|Altuna|1992|pp=21-2421–24|sp=yes}}</ref><ref name="Moure1992-18">{{cite Harvard|Moure Romanillo|1992|p=18|sp=yes}}</ref>.
 
Таксама людзі Альтаміры знаходзілі на бліжэйшых водмелях такія дадаткі для свайго рацыёну, як {{bt-bellat||Patella vulgata}}, {{bt-bellat||Littorina littorea}} і {{bt-bellat||Pectinidae}}, ракавіны якіх былі знойдзены археолагамі<ref name="RF207" /><ref name="AF2009-61">{{cite Harvard|Álvarez-Fernández|2009|p=61|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|Álvarez Fernández|2001|p=174|sp=yes}}</ref>. Што тычыцца рыбалкі, рыба была абмежаваная рачной або злоўленай у лімане, такая як {{bt-bellat|кумжа{{!}}стронга|Salmo trutta morpha}}, {{bt-bellat|кумжа|Salmo trutta}} і, радзей, {{bt-bellat|ласосі|Salmo}}<ref name="Moure1992-18"/>.
 
;Гамініды
Лічыцца, што сучасныя людзі, {{bt-bellat||Homo sapiens}}{{#tag:ref|Прадстаўнікі роду ''Homo'', якія насялялі Еўропу за 100&nbsp; 000 гадоў да сучаснасці, былі вядомы раней як «[[краманьёнец]]» і ад 1990-х гадоў у англасансонскай літаратуры завуцца «{{нп3|Анатамічна сучасныя людзі|Анатамічна сучасны чалавек|ru|Anatomically modern humans}}» ({{lang-en|Anatomically modern humans, HAM}}) {{cite Harvard|Fullola Pericot|2002|pp=59-6359–63}}.|group="nb"}}, размалявалі пячору Альтаміры і выканалі ўсе карціны і гравюры, знойдзеныя ў {{нп3|Зялёная Іспанія|Зялёнай Іспаніі|ru|Зелёная Испания}}<ref name="GCRA-56">{{cite Harvard|García de Cortazar y Ruiz de Aguirre|González Vesga|2002|p=56|sp=yes}}</ref>. Іншымі насельнікамі [[Пірэнейскі паўвостраў|Пірэнейскага паўвострава]] былі {{bt-bellat|неандэрталец{{!}}неандэртальцы|Homo neanderthalensis}}, якія вымерлі раней за 13  000 гадоў (каля 28  000 {{нп3|да нашых дзён||be-x-old|Да нашых дзён}}<ref group="nb">«Да н.д.», у адрозненне ад «''Да н.э.''» — сістэма летазлічэння, якая ўжываецца ў археалогіі, геалогіі і іншых навуках для запісу датаўдат, што адносяцца да мінулага. Паколькі панятакпаняцце «нашых дзён» пастаянна змяняецца, стандартнае азначэнне ўжывае пачатковай кропкай адліку 1950 год. 28  000 да н.д. у такім выпадку азначае каля 26  050 да н.э.</ref>).<ref>{{cite Harvard|Finlayson|et al.|2006|pp=850-853850–853|sp=yesí}}</ref><ref>{{cite Harvard|Wong|2009|pp=16-2116–21|sp=yes}}</ref>. Хоць дадзеныя, сабраныя па выніках 18 археалагічных раскопак у пячоры {{нп3|Эль-Кастылья||ru|Эль-Кастильо}} вучонымі з [[Брыстальскі ўніверсітэт|Брыстальскага ўніверсітэта]], прыводзяць да высновы, што ўзрост аднаго з малюнкаў там складае больш за 3730037 300 гадоў, і што частка насценнага жывапісу можа належаць не [[краманьёнец|краманьёнцам]], як лічылася раней, а [[Неандэрталец|неандэртальцам]]<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/russian/science/2012/06/120615_europe_oldest_art.shtml|title=Росписи в пещерах Испании признаны старейшими в Европе|publisher=bbc.co.uk|accessdate=2012-12-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6Dv95eXF7|archivedate=2013-01-25}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.lagranepoca.com/24654-arte-rupestre-cueva-castillo-espana-puede-ser-neandertal-no-homo-sapiens|title=Arte rupestre en cueva El Castillo de España puede ser Neandertal y no Homo Sapiens|publisher=lagranepoca.com|lang=es|accessdate=2012-12-10|archiveurl=http://www.webcitation.org/6Dv9719Y3|archivedate=2013-01-25}}</ref>, а творы Эль-Кастыльё былі створаны за тысячы гадоў да з'яўлення першых карцін у пячоры Альтаміра<ref name="Sap-Neard">{{cite web |title= Neanderthales y homo sapiens convivieron en la cueva del Castillo: El director de las excavaciones, Federico Bernaldo de Quirós, avanza los resultados de la última campaña |url= http://www.eldiariomontanes.es/v/20110731/cantabria/neanderthales-homo-sapiens-convivieron-20110731.html |access= 31 de julio de 2011 |format= HTML |work= ediariomontanes.es |editor= El Diario Montañés (Grupo Vocento) |author= Pérez, José Luis |publication= Puente Viesgo (Cantabria)}}</ref>.
 
== Гістарычнае грамадства і тэхналогія ==
Радок 210:
Жыхарамі ваколіц Альтаміры былі групы качавых {{нп3|Паляўнічыя і збіральнікі|паляўнічых і збіральнікаў|ru|Охотники и собиратели}} у колькасці ад 20 да 30 асоб<ref name="Fullola-65" />, якія выкарыстоўвалі натуральныя хованкі або пячорныя ўваходы ў якасці жылля<ref name="Muzquiz86" />, але не яе ўнутраныя часткі<ref name="BerCab-266" />. Яны карысталіся агнём для гатавання ежы і асвятлення<ref name=AF2009-66 />. Археалагічныя раскопкі паказалі, што месцы вогнішчаў часоў верхняга палеаліту былі часовымі і перыядычна абнаўляліся, у адрозненне ад сярэдняга палеаліту, дзе агмяні былі на пастаянных месцах<ref name="Sap-Neard" />. Акрамя таго, там павінна была існаваць іерархічная сацыяльная структура, якая дазволіла арганізаваць паляванне на буйных жывёл, паколькі ў іншым выпадку здабыча была б недасягальнай<ref name="Fullola-65" />.
 
У [[салютрэ]], каля 21  000 гадоў назад, з'явіўся новы метад выразання, «{{нп3|Рэтуш, археалогія|рэтуш плоскасцей|en|Retouch (lithics)}}», што дазволіла свараць інструменты больш дэтальна, напрыклад, кідальныя наканечнікі. Гэтая тэхніка, па цалкам незразумелых прычынах, больш не выкарыстоўвалася ў пачатку наступнага перыяду, [[мадлен]]у, і не аднаўлялася на працягу наступных 10  000 гадоў<ref name="Fullola-64-65">{{cite Harvard|Fullola Pericot|2002|pp=64-6564–65|sp=yes}}</ref>.
 
Сярод інструментаў, знойденыхзнойдзеных у мадленскім слоі палепшаныя {{нп3|каменныя прылады||ru|Каменные орудия}}, а {{нп3|касцяныя прылады|вырабы з рогаўрог аленяў і костак|en|Bone tool}}, [[гарпун]]ы і [[Іголка|швейныя іголкі]] з'яўляюцца найбольш значнымі навінкамі мадлену<ref name="Fullola-69">{{cite Harvard|Fullola Pericot|2002|p=69|sp=yes}}</ref>, аднак варта адзначыць<ref name="GCRA-56" /><ref>{{cite Harvard|Fullola Pericot|2002|p=59|sp=yes}}</ref> вытворчасць шматфункцыянальных інструментаў, напрыклад, з разцом на адным канцы, скрабком на другім і ўпрыгожанай дзяржальняйручкай, і кідальных дзід<ref>{{артыкул |частка=Arqueología experimental: 9. Cazando con propulsor: Cazando desde la distancia |старонкі=11 |загаловак=Diario de los yacimientos de la sierra de Atapuerca |выдаўніцтва=Fundación Atapuerca |url=http://www.atapuerca.org/cazaconpropulsor.pdf |formato=PDF |número=19 |год=2006 |}}[http://www.atapuerca.org/DiariodeAtapuerca19.pdf Enlace alternativo de la revista completa].</ref>, вядомых на працягу тысячагоддзяў<ref>{{cite Harvard|Fullola Pericot|2002|pp=68-6968–69|sp=yes}}</ref>.
 
Першабытны чалавек у час палявання спажываў частку здабычы ў тым жа месцы, дзе яе атрымаў, у той час як больш мясістыя часткі, напрыклад, канечнасці, пераносіў. У мадленскім слоі часцей за ўсё сустракаліся часткі канечнасцей аленяў і дзікіх коз<ref>{{cite Harvard|Straus|1976|pp=283-285283–285|sp=yes}}</ref>. Таксама знойдзены іншыя рэшткі жывёл, якія могуць быць ідэнтыфікаваныя ў якасці ўпрыгожанняў, напрыклад, зубы або перфараваныя ракавіны<ref name="AF2001-178-181" />. Сацыяльная структура была арганізавана такім чынам, што магла забяспечыць вялікую і складаную працу, можна ўявіць залу ў пячоры [[Пячора Ласко|Ласко]] ў рыштаваннях, асветленую дзясяткамі агнёў, дзе мастак ці мастакі, вызваленыя ад астатніх спраў разам плённа працуюць над упрыгажэннем свяцілішча. Пры даследаваннях жылой плошчы была зроблена выснова, што існавала структураванне па прызначэнні: майстэрня па апрацоўцы крэменю, пакоі для раздзелкіразбірання здабычы і перапрацоўкі шкур, кухня і г. д. Таксама ў вестыбюлі Альтаміры былі знойдзеныя паглыбленні, якія, хутчэй за ўсё, выкарыстоўваліся для гатавання мяса аленяў або іншых жывёл. Немагчыма сказаць, якім спосабам яно было прыгатавана: выпечана з косткамі ці яны трапілі ў вогнішча ўжо пасля таго, як мяса з'елі<ref>{{cite Harvard|González Echegaray|Freeman|1996|pp=265-267265–267|sp=yes}}</ref>. Усё гэта, а таксама працоўныя месцы, якія пакінулі нам, прыводзіць да думак пра «высокі культурны ўзровень грамадства»<ref>{{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|p=77|sp=yes}}</ref>.
 
== Археалагічныя даследаванні ==
Радок 222:
У пячоры было некалькі перыядаў археалагічных раскопак пасля першых прац, зробленых [[Марсэліна Санз дэ Саўтуола|Саўтуолам]] самастойна, іх узначальвалі вядучыя навукоўцы свайго часу, напрыклад, {{нп3|Хаакін Гансалес Эчэрарай||es|Joaquín González Echegaray}}, {{нп3|Хуга Абермаер||ru|Обермайер, Хуго}}, {{нп3|Херміліа Алькадэ дэль Рыа||es|Hermilio Alcalde del Río}}<ref>{{Cite web|author=Ministerio de Cultura|editor=Ministerio de Cultura de España|place=España|title=Líneas de investigación y proyectos|url=http://museodealtamira.mcu.es/lineas_investigacion.html|work=Museo de Altamira|}}</ref>.
 
Важнымі датамі ў гісторыі археалагічнага вывучэння пячоры з'яўляюцца<ref name="AF2001-168-9">{{cite Harvard|Álvarez Fernández|2001|pp=168-169168–169|sp=yes}}</ref>:
 
* 1876 — Візіт і адкрыццё Саўтуолы. Ён апісаў некаторыя малюнкі, але не надаў ім належнага значэння<ref name="GG15" />;
Радок 228:
* 1880 — {{нп3|Францыска Гінер дэ лос Рыяс|Гінер дэ лос Рыяс|ru|Francisco Giner de los Ríos}} і {{нп3|Хуан Віланова і Піера|Віланова|es|Juan Vilanova y Piera}} вывучаюць пячору<ref name="MC1996-56">{{cite Harvard|Madariaga de la Campa|1996|p=56|sp=yes}}</ref>;
* 1881 — Даследаванні {{нп3|Эдуард Арле|Арле|fr|Édouard Harlé}}, рэалізаваныя ў два заходы. Яго суправаджаў Саўтуола<ref name="MC1996-58">{{cite Harvard|Madariaga de la Campa|1996|p=58|sp=yes}}</ref>;
* 1902 — Раскопкі {{нп3|Херміліа Алькадэ дэль Рыа|Алькадэ дэль Рыа|es|Hermilio Alcalde del Río}}, якія вяліся на першых двух узроўнях: мадленскім і салютрэйскім<ref name="AF2009-56-7" /><ref name="GEF253">{{cite Harvard|González Echegaray|Freeman|1996|p=253|sp=yes}}</ref>. Ён сабраў тры кілаграмы гематытаў<ref>{{cite Harvard|García Guinea|1979|pp=97-9897–98|sp=yes}}</ref>;
* 1902-041902–04 — Даследаванні {{нп3|Эміль Картальяк|Картальяка|ru|Картальяк, Эмиль}} і {{нп3|Анры Брэйль|Брэйля|ru|Брейль, Анри}}<ref name="Perejon54" /><ref name="MC1996-61">{{cite Harvard|Madariaga de la Campa|1996|p=61|sp=yes}}</ref>;
* 1924 — {{нп3|Хуга Абермаер|Х. Абермаер|ru|Обермайер, Хуго}} і А. Брэйль<ref name="AF2009-56-7">{{cite Harvard|Álvarez Fernández|2001|pp=56-5756–57|sp=yes}}</ref><ref name="GEF249-254">{{cite Harvard|González Echegaray|Freeman|1996|pp=249-254249–254|sp=yes}}</ref><ref name="GG1979-99">{{cite Harvard|García Guinea|1979|p=99|sp=yes}}</ref>;
* 1925 — Х. Абермаер<ref name="GEF249-254" /><ref name="GG1979-99" />{{#tag:ref|Насуперак таму, што вы можаце думаць, раскопкі Абермаера мелі навуковую дакладнасць і пацвердзіліся методыкамі пазнейшых часоў {{cite Harvard|González Echegaray|Freeman|1996|pp=266-267266–267}}.|group="nb"}};
* 1980-811980–81 — {{нп3|Хаакін Гансалес Эчэгарай|Х. Эчэрарай|es|Joaquín González Echegaray}} і [[Леслі Гордан Фрыман|Л. Фрыман]], апошнія раскопкі<ref name="AF2001-168" /><ref name="AF2009-56-7" />, у якіх разглядаўся толькі мадленскі пласт<ref name="LasHetal20056-153">{{cite Harvard|Lasheras|Montes|Muñoz|Rasines|2005/2006|p=153|sp=yes}}</ref>;
* 2004 — на працягу двух дзён вяліся працы на больш ранніх раскопак і пераасэнсаваныя вынікі, атрыманыя да гэтага часу<ref name="LasHetal20056-153-4">{{cite Harvard|Lasheras|Montes|Muñoz|Rasines|2005/2006|pp=153-154153–154|sp=yes}}</ref>{{#tag:ref|У папярэдніх выніках гэтага даследавання, "Навуковы праект Час Альтаміры: першыя вынікі" ({{lang-es|El proyecto científico Los Tiempos de Altamira: primeros resultados}}) даводзіцца, што амаль усе папярэднія вынікі інтэрпрэтавалі вестыбюль як частку жылых памяшканняў, што паказвае на выкарыстанне пячоры ў якасці прытулку, але фактычна вестыбюль - — гэта сховішча парэшткаўастанкаў чалавечай дзейнасці, нанесеных туды вадой {{cite Harvard|Lasheras|Montes|Muñoz|Rasines|2005/2006|pp=153-156153–156}}|group="nb"}}.
 
У час раскопак была знойдзена вялікая колькасць прадметаў {{нп3|мабільнае мастацтва|мабільнага мастацтва|es|Arte mueble}}: {{нп3|Рубіла|рубілаў|ru|Рубило}}, наканечнікаў, [[дзіда]]ў, {{нп3|Скрабок|скрабкоў|ru|Скребок}}, кавалкі [[Ракавіна малюскаў|ракавін малюскаў]] (розныя прылады з іх і рэшткі ежы), сляды {{нп3|Іхтыяфаўна|іхтыяфаўны|es|Ictiofauna}} (рыбныя косткі), бісер, падвескі, рэшткі млекакормячых (некаторыя ўпрыгожаныя), іголкі, долаты, нажы, упрыгожаныя [[Лапатка|лапаткі]] жывёл<ref name="GEF253" /><ref name="catálogoMC" /><ref name=AF2009>{{cite Harvard|Álvarez-Fernández|2009|pp=55-7755–77|sp=yes}}</ref><ref name="Muzquiz86-87">{{cite Harvard |Múzquiz Pérez-Seoane|Saura|1999|pp=86-8786–87|sp=yes}}</ref>, таксама здаралася шмат іншых выпадковых або спарадычных знаходак<ref name="AF2001-168-9" />, напрыклад, упрыгожаны {{нп3|жэзл начальніка||es|Bastón de mando (prehistoria)}}{{#tag:ref|Так званыя «жэзлы начальніка» ніколі не выкарыстоўваліся, як прыкмета ўлады, як паказваюць сучасныя даследваннідаследаванні, а хутчэй разглядаюцца як частка кідальнай зброі {{cite Harvard|Menéndez García|1994}}.|group="nb"}}, знойдзены [[Сэсар Гансалес Сайнс|Сайнсам]] ({{lang-es|César González Sainz}}) у 1902 годзе<ref name="AF2001-168">{{cite Harvard|Álvarez Fernández|2001|p=168|sp=yes}}</ref><ref name="AF2001-178-181" /><ref name="catálogoMC">{{Cite web|title=Museo de Altamira. Búsqueda en catálogo|url=http://ceres.mcu.es/pages/AdvancedSearch?Museo=MNCIA|author=Ministerio de Cultura|editor=Ministerio de Cultura de España|access=7 ліпеня 2011}}</ref>. Гэтыя прадметы раскіданыя па дзяржаўных і прыватных калекцыях у Францыі і Іспаніі, а частка нават страчана<ref name="GEF253" />.
 
== Карціны і гравюры Альтаміры ==
Радок 242:
Першабытны [[пячорны жывапіс|жывапіс]] ад [[Гравюра|гравюры]] часам аб'ядноўваюцца ў адной працы ці ў некалькіх у адной вобласці працоўнай прасторы. У выпадку Альтаміры назіраюцца карціны, гравюры і карціны з гравюрамі, розныя школы, стылі і эпохі, розныя тэхнічныя якасці. Памяшканні пячоры ўпрыгожваліся на працягу тысяч гадоў з рознымі перапынкамі, такім чынам, назапашваліся розныя стылі і адрозненні паміж імі.
 
Якасць работ у Альтаміры дае даследчыкам падставу меркаваць, што выкарыстаныя для гравюр, малюнкаў і выяў інструменты, былі супастаўныя з інструментамі іншых мастакоў той гістарычнай эпохі. Так, [[крэмень|крэмневыякрэмніевыя]] зубілы давалі высокую якасць рэзкі; фарбы, напаўняльнікі і пігменты дазвалялі адаптаваць выкарыстаную для асновы паверхню і г. д<ref>{{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|pp=13-1413–14|sp=yes}}</ref>.
 
Паколькі ў эвалюцыі мастацтва не назапашваюцца інавацыі, і {{нп3|палеалітычнае мастацтва||es|Arte paleolítico}} мае 20 тысяч гадоў развіцця<ref>{{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|pp=15, 18|sp=yes}}</ref>, такім чынам яно не зведала эвалюцыю бесперапыннага ўдасканалення. Адметным фактам застаецца вялікая якасць старажытных фігурак паселішчаў {{нп3|Арыньякская культура|арыньякскай|ru|Ориньякская культура}} і {{нп3|Граветская культура|граветскай|ru|Граветтская культура}} культур, якія нашмат старэйшыя за паліхромны жывапіс Альтаміры<ref name="BerCab-266">{{cite Harvard|Bernaldo de Quirós Guidoltí|Cabrera Valdés|1994|p=266|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|González Sainz|Ruiz Redondo|2010|p=58|sp=yes}}</ref>. Далейшыя прыклады нелінейнасці ўдасканалення даследчыкі знаходзяць у [[мармур]]овай {{нп3|Скульптура Старажытнай Грэцыі|грэчаскай класічнай скульптуры|ru|Скульптура Древней Греции}}, якая стваралася некалькі тысяч гадоў таму, але да гэтага часу з'яўляецца ўзорам для пераймання ў мастацтве<ref>{{cite Harvard|Moro Abadía|González Morales|2004|p=126|sp=sí}}</ref>.
Радок 248:
{{Цытата|Верхні мадлен, згодна Брэйля, момант апагею роспісу з мадэляваннем фарбы, які дасягнуў самага высокага трыумфу ў паліхромных выявах Альтаміра, дзе гісторыя мастацтваў зведала здзіўленне, да якой ступені вернасці ў адлюстраванні прыроды і якой вышыні мастацкага пачуцці можа дасягнуць чалавек у сціплым натуральным стане|{{cite Harvard|Obermaier|García y Bellido|Pericot|1957|p=105|sp=yes}}}}
 
Даследаванні паказалі, што ў палеалітычным наскальным жывапісе толькі каля 15 % выяў маюць выдатную якасць, у той час як астатнія — проста малюнкі і карціны без страты «мастацкай» якасці. Сярод карцін, якія перавышаюць гэты суб'ектыўны парог мастацтва, даследчыкі называюць столь у Вялікай паліхромнай зале Альтаміры, якая лічыцца {{нп3|Magnum opus|шэдэўрам|es|Magnum opus}} {{нп3|Мадленская культура|мадлену|ru|Мадленская культура}} ці нават усяго [[палеаліт]]у<ref name="UNESCO37" /><ref name="Muzquiz84" /><ref name="Muzquiz86" /><ref>{{cite Harvard|Coma-Cros, D. y Tello, A.|2006|pp=52-5352—53, 57|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|García Guinea|1979|pp=92-9392–93|sp=yes}}</ref>.
 
=== Тэхніка ===
Радок 255:
Працы маюць абагульненыя і простыя рысы, складаюцца з абрысу, што атачае падмурак з гравіроўкай, уключэнні чорнага, і нарэшце фарбу<ref name="RF207">{{cite Harvard|Rodríguez-Ferrer|1880|p=207|sp=yes}}</ref><ref name="Muzquiz1994-360" />. Мяркуецца, што аўтар меў цвёрдую і рашучую манеру, выдатна ведаў анатомію жывёл, з прычыны чаго ў малюнках не знойдзена выпраўленняў<ref name="Muzquiz1994-364" />.
 
Існуе меркаванне, што «майстры», якія стварылі вялікія творы ў пячорах, былі вядомымі мастакамі<ref>{{cite Harvard|Coma-Cros, D. y Tello, A.|2006|p=54|sp=yes}}</ref>. Праца паліхромнай вялікай залы, на думку {{нп3|Мацільда Мусквіс Перэс-Сеаане|Мацільды Мусквіс|es|Matilde Múzquiz Pérez-Seoane}}, якая зрабіла шмат яе рэпрадукцый, з'яўляецца творам аднаго аўтара<ref name="Muzquiz1994-357" /><ref name="Muzquiz8788">{{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|Saura|1999|pp=87-8887–88|sp=yes}}</ref><ref name="ElPais1994">{{cite Harvard|M. B.|1994|sp=yes}}</ref>. Магчыма, што з працамі майстра з Альтаміры былі знаёмыя мастакі, якія працавалі ў іншых пячорах, напрыклад, у пячоры {{нп3|Эль-Кастылья||ru|Эль-Кастильо}}{{#tag:ref|{{нп3|Педра Альберта Саўра Рамас|Саўра|es|Pedro Alberto Saura Ramos}} сказаў: «Я бы мог пакласці руку ў агонь і паклясціся, што ён бачыў выявы ў Альтаміры перад тым, як заняцца роспісам Эль-Кастылья»<ref>{{cite web |title= En la mente del pintor de la cueva |url= http://www.elcomercio.es/gijon/20090801/cultura/mente-pintor-cueva-20090801.html |access= 1 жніўня 2009 |work= ElComercio.es |format= HTML |author= Marifé Antuña |editor= Entrevista a M. Múzquiz y P. Saura}}</ref>|group="nb"}}<ref>{{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|1990|pp=14-2214–22|sp=yes}}</ref>.
 
Накладанні, якія лічылі ад Брэйля свайго роду [[стратыграфія]]й, разам са стылем дазволілі датаваць розныя працы, малюнкі і гравюры, але пазнейшыя даследаванні паказалі, што многія з іх з'яўляюцца створанымі ў адзін кароткі перыяд<ref>{{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|pp=21-2421–24|sp=yes}}</ref>. Дэталёвае вывучэнне некаторых мностваў з розных эпох, зробленых па тыпу {{нп3|Палімпсест|палімпсестаў|ru|Палимпсест}}, прывялі да высновы, што адначасовыя накладанні памяньшаліся з ходам часу, стаўшы незвычайнымі ў канцы мадлену, сталі прычынай адсутнасці на малюнках канечнасцяў або частак цела, хоць аўтары таго часу не мелі ніякіх пярэчанняў супраць накладанняў, як і аўтары іншых эпох. У той жа час бізоны і коні ў працэнтных адносінах накладаліся радзей за іншых жывёл<ref>{{cite Harvard|González Sainz|Ruiz Redondo|2010|pp=45-4645–46, 52-5752–57|sp=sí}}</ref>. Напрыклад, у Вялікай зале Альтаміры ў аднаго бізона адсутнічае галава, каб пазбегнуць накладання на аднаго з кабаноў, пры ўмове, што гэта не цалкам наўмысна, паколькі няма ніводнай вобласці папярэдняй апрацоўкі разцом, так што магчыма планавалася пакінуць бізона абезгалоўленым з самага пачатку<ref>{{cite Harvard|García Guinea|1979|p=144|sp=yes}}</ref>. {{нп3|Андрэ Леруа-Гуран|Леруа-Гуран|ru|Леруа-Гуран, Андре}} разглядаў накладанні, як кампазіцыйны прыём<ref>{{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|pp=20-2420–24|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|González Sainz|Ruiz Redondo|2010|p=44|sp=yes}}</ref>.
 
==== Асвятленне ====
Радок 265:
==== Пігменты і асаблівасці іх ужывання ====
 
На выявах выкарыстаны мінеральныя пігменты [[Гематыт|вокісу жалеза]] для [[чырвоны колер|чырвонага колеру]], [[охра]] — для [[Жоўты колер|жоўтага]] да чырвонага<ref name="AF2009-178-9" /><ref name="LG1983-12" /> і {{нп3|драўняны вугаль||ru|Древесный уголь}}<ref name="LG1983-12" /><ref name="Muzquiz1994-362" /><ref name="БВ"/>{{#tag:ref|{{нп3|Андрэ Леруа-Гуран|Леруа-Гуран|ru|Леруа-Гуран, Андре}} паказвае на немагчымасць выкарыстання вугалю для чорнага колеру з-за нізкай даўгавечнасці гэтага рэчыва {{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|p=12}}, але даследаванні ўжо ў поўнай меры прадэманстравалі выкарыстанне гэтага прыроднага мінеральнага пігментапігменту, у тым ліку ім карысталіся пры радыёвуглероднымрадыёвугляродным датаванні, якое было б немагчымым, калі б малявалі, напрыклад, {{нп3|Аксіды марганцу|аксідам марганцу|ru|Оксиды марганца}}.|group="nb"}}, змяшаны з вадой або сухі. Некаторыя аўтары лічылі, што ў якасці злучнага рэчыва мог быць выкарыстаны [[тлушч]]{{#tag:ref|У залежнасці ад эпохі і аўтара гаворка ідзе пра розныя тэхнікі, напрыклад, {{нп3|Мігель Анхель Гарсія Гвінея|Гарсія Гвінея|es|Miguel Ángel García Guinea}} лічыць тэхніку свайго роду [[Алейны жывапіс|алейным жывапісам]]: «Пераважным колерам з'яўляецца натуральная охра, магчыма, змяшаная з тлушчам…» {{cite Harvard|García Guinea|1975|p=12}}, у той час як {{нп3|Мацільда Мусквіс Перэс-Сеаане|Мацільда Мусквіс|es|Matilde Múzquiz Pérez-Seoane}} лічыць, што выявы «…выконвалі на камені і выкарыстоўвалі пігмент, змяшаны з вадой…» {{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|Saura|1999|p=89}} і нават паказвае на недахопы выкарыстання тлушчавай асновы на мокрай паверхні, напрыклад, даху пячоры {{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|1994|p=363}}, пры гэтым {{нп3|Эрых Пітч|Пітч|ru|Erich Pietsch}} кажа «З жывапісам адбываўся працэс, які павінен быў адпавядаць свайго роду [[фрэска]]ваму», калі назіраецца натуральнае пранікненне матэрыялаў з {{нп3|Карбанат кальцыю|карбанатам кальцыю|ru|Карбонат кальция}} са столі або сцяны пячоры {{cite Harvard|Pietsch|1964|p=24}}. [[Эстэбан Альварэс-Фернандэс|Альварэс-Фернандэс]] пацвярджае выкарыстанне гарэлай охры {{cite Harvard|Álvarez-Fernández|2009|pp=178-179178–179}}, і Леруа-Гуран таксама аддае перавагу вадзе, нават калі згадвае іншыя магчымыя варыянты, такія, як кроў і касцявы мозг {{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|p=12}}.|group="nb"}}. Чорныя лініі контуру былі выкананы драўняным вуглём<ref name="Munquiz89" />{{#tag:ref|Кома-Крос і Тэла (2006) разглядаюць у якасці матэрыялу для чорнага пігментапігменту {{нп3|Аксід марганцу(IV)|аксід марганцу|ru|Оксид марганца(IV)}} {{cite Harvard|Coma-Cros, D. y Tello, A.|2006|p=107}}.|group="nb"}}, які таксама ўжываецца ў паліхромных фігурах Вялікай Залі і падобных<ref name="Muzquiz1994-362">{{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|1994|p=362|sp=yes}}</ref>.
 
Чырвоны колер у паліхраміі Альтаміры дасягаўся прымяненнем вільготнага гематыту з вадой ў якасці [[растваральнік]]а, але пігмент мае тэндэнцыю да змены ў карычневы колер, калі высыхае, і ў гэтым выпадку высокая вільготнасць у пячоры прадухіляе гэтыя наступствы. У любым выпадку, з'яўленне чырвонага вар'іруецца ў залежнасці ад сезону і змены вільготнасці ў пячоры і на скалах<ref name="Muzquiz1994-363">{{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|1994|p=363|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|Breuil|Obermaier|1984|p=21|sp=yes}}</ref>. Некаторыя навукоўцы лічаць паліхрамізм Альтаміры біхрамізмам, маючы на ўвазе выкарыстанне чорнага і охры ў розных градацыях<ref name="LG1983-11" /><ref>{{cite Harvard|Saura|Múzquiz|2002|p=33|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|Lasheras|de las Heras|Montes|Rasines|2002|p=26|sp=yes}}</ref>.
 
Нанясенне фарбы праводзілася некалькімі метадамі: такімі як нанясенне пальцамі<ref name="БВ"/> непасрэдна ці з некаторымі прыладамі, напрыклад, кавалачкам шкуры жывёлы<ref name="Munquiz89">{{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|Saura|1999|p=89|sp=yes}}</ref>, ці тонкім кончыкам шкуры, які дазваляў кантраляваць націск і мог забяспечыць бесперапынную лінію, як бачна на большасці слядоў<ref name="Muzquiz1994-363">{{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|1994|p=363|sp=yes}}</ref> з палачкай, завостранай сякерай<ref name="LG1983-12" />, а часам мастакі выдзьмухалі фарбу на паверхню, распыляючы са струменем паветра, ствараючы падабенства эфекту [[Распыляльнік фарбы|аэраграфіі]]. Гэты апошні спосаб амаль цалкам пацверджаны, паколькі ў час раскопак {{нп3|Херміліа Алькадэ дэль Рыа|Алькадэ дэль Рыа|es|Hermilio Alcalde del Río}} былі знойдзены тры трубкі, зробленыя з птушынай косткі, і былі выяўленыя сляды охры ўнутры і звонку разам з кавалкамі руды<ref name="AF2009-178-9">{{cite Harvard|Álvarez-Fernández|2009|pp=178-179178–179|sp=yes}}</ref>, хоць і не высветлена, быў гэты фарбавальнік першапачаткова сухім ці раствораным у вадзе; на сённяшні дзень знаёмы не толькі гэтыя тры трубкі, але і чацвёрты асобнік, знойдзены падчас раскопак у 1981 годзе<ref name="Muzquiz1994-364">{{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|1994|p=364|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|Montes|Lasheras|de las Heras|2004|pp=320-327320–327|sp=yes}}</ref>{{#tag:ref|Адзін са спосабаў выкарыстання гэтых трубак у якасці распыляльнікаў такі: у адну трубку закладвалася фарба, а праз другую дзьмулі пад вуглом<ref>{{cite web |title= Diario de los yacimientos de la Sierra de Atapuerca |нумар= 16 |год= 2005 |месяц= verano |title= Las manos en negativo |url= http://www.atapuerca.org/manos.pdf |page= 11 |format= PDF |access= 25 de julio de 2011}}</ref>, а ў адваротным выпадку, які прыводзіцца ў {{cite Harvard|Montes|Lasheras|de las Heras|Rasines|2004|sp=yes}}, вада магла быць выкарыстана ў якасці растваральніка.|group="nb"}}
 
==== Контур ====
[[Файл:10 Bisonte Magdaleniense.jpg|250px|thumb|Бізон [[мадленская культура|мадлену]].]]
 
Гравіроўка, якой нанесены контур, верагодна, была зроблена долатам ці аналагічнай каменнай прыладай<ref name="RF207" /><ref name="ElPais1994" /><ref name=Muzquiz1994-361362>{{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|1994|pp=361-362361–362|sp=yes}}</ref><ref group="nb">Нататка ў {{нп3|El País||ru|El País}} {{cite Harvard|Botín|1994}}, якая называе гравіроўку «зробленай жалезам», утрымлівае тыпаграфскую абдрукоўку ці памылку, паколькі яна апіраецца на даследаванне {{нп3|Мацільда Мусквіс Перэс-Сеаане|Мацільды Мусквіс|es|Matilde Múzquiz Pérez-Seoane}}, якое кажа «…гравіроўка каменнымі прыладамі па каменю пячоры…» {{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|1994|p=361}}.</ref>, хоць і невядома ніякіх канкрэтных прыладаў для такой працы<ref name="LG1983-12">{{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|p=12|sp=yes}}</ref>.
 
==== Перспектыва, аб'ём і рух ====
У залежнасці ад памяшкання і часу стварэння выявы былі выкарыстаныя розныя кропкі перспектывы. Так, у выпадку Вялікай залы большасць паліхромнага жывапісу прадстаўлена згодна Брэйлю як «скручаная (вітая) перспектыва» ({{lang-es|perspectiva torcida}}), і якія Леруа-Гуран каталагізаваў у межах тыпу C або як «прамую біангулярную» ({{lang-es|biangular recta}}). Выява жывёлы цалкам паказана ў профіль, а галава з рогамі ў трохчацвяртным развароце, бо толькі ў такім ракурсе мастак змог паказаць рогі. Такім чынам, кожная частка жывёлы добра разглядаецца<ref>{{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|pp=32-3332–33|sp=yes}}</ref>.
 
Такім чынам, мастакі карысталіся рэальным, а часам мадэляваным рэльефам прыроднай глыбы, каб даць ілюзію аб'ёму і руху. Праз яркія колеры (чырвоны, чорны, жоўты, карычневы), якімі запаўнялі ўнутраныя паверхні, і дадатковае выкарыстанне тэхнікі [[малюнак|малюнка]] і [[Гравюра|гравюры]], якой акрэслівалі контуры фігуры, удакладнялі некаторыя дэталі. Назіраецца выкарыстанне двух дамінуючых колераў, чырвонага і чорнага, якія забяспечваюць высокую мабільнасць і выразнасць малюнка і даюць большую аб'ёмнасць выявам<ref name="LG1983-11">{{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|p=11|sp=yes}}</ref>.
 
Рух выяўляецца ў розных {{нп3|Гісторыя анімацыі|тэхніках анімацыі|fr|Histoire du cinéma d'animation}} ў адпаведнасці са стылем і эпохай. У Альтаміры можна бачыць поўны дыяпазон ад «нулявой анімацыі» ў выявах любога каня ўнутраных залаў да «сіметрычнай анімацыі» дзіка, які бяжыць «лятучым галопам» у Вялікай зале паводле каталагізацыі Леруа-Гурана<ref>{{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|pp=39-4039–40|sp=yes}}, малюнкам 35.a {{cite Harvard|Breuil|Obermaier|1984|p=74}} Брэйль паказвае каня, згаданага і сфатаграфаванага Леруа-Гуранам.</ref>.
 
=== Апісанне выяў ===
Радок 292:
Адзін ці некалькі мастакоў пячоры Альтаміры знайшлі рашэнне розных тэхнічных праблем, такіх як візуальнае прадстаўленне, анатамічны рэалізм, {{нп3|перспектыва||ru|Перспектива}}, рух і {{нп3|паліхрамія||ru|Полихромия}}.
 
Для пазіцыянавання выяў выкарыстоўваецца наменклатура, выкарыстаная Брэйлем і Абермаерам у іх працы «La Cueva de Altamira en Santillana del Mar» ({{lang-be|Пячора Альтаміра ў Сантыльяна-дэль-Мар}}, 1935)<ref name="BrOb-desc">Апісанне асноўных работ столі Вялікай залы гл. {{cite Harvard|Breuil|Obermaier|1984|pp=35-6435–64|sp=yes}} (дыскі з III па XLIX {{cite Harvard|Breuil|Obermaier|1984|pp=222-276222–276|sp=yes}}), а астатнія залы і карыдорыкалідоры апісаны ў {{cite Harvard|Breuil|Obermaier|1984|pp=27-3327–33|sp=yes}} (дыскі з L па LI {{cite Harvard|Breuil|Obermaier|1984|pp=277-279277–279|sp=yes}})</ref>, але ў яе даданы малюнкі, якія былі знойдзены пазней. Падрабязнае апісанне ўсіх знойдзеных элементаў адсутнічае, з соцень існуючых першымі звярталі ўвагу на тыя, што былі больш прыкметнымі або значнымі для свайго часу, вызначыліся тэхнічнай якасцю, арыгінальнасцю і г. д. Варта памятаць, што з-за прыроды асяроддзя і тыпу выкананых работ (гравюры, карціны з гравіроўкай, афарбаваныя выявы і г. д.), яшчэ і ў першым дзесяцігоддзі [[21 стагоддзе|XXI стагоддзя]] працягваюць знаходзіцца новыя малюнкі<ref name="Complutense" />. Леруа-Гуран зрабіў каталагізацыю, у якой спрабаваў дыферэнцаваць малюнкі і гравюры паводле ўтрымання трох тыпаў элементаў: жывёл, ідэаморфаў і антрапаморфаў. У пячоры Альтаміра прадстаўлены ўсе тры<ref name="UNESCO37" />.
 
==== Вялікая зала ====
 
Вялікая зала, пранумаравана як I.  Брэйлем і Абермаерам, была апісана шмат разоў такімі вядомымі даследчыкамі, як Брэйль, Абермармаер і Гарсія Гвінея, якія падавалі яе жывапіс як разрозненыя наборы асобных фігур<ref>{{cite Harvard|Obermaier|Breuil|1984|p=25|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|García Guinea|1979|pp=108, 112|sp=yes}}</ref>. Гэты факт прывёў да таго, што доўгія гады даследчыкі не лічылі малюнкі звязанымі паміж сабой<ref>{{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|p=31|sp=yes}}</ref>. У сваю чаргу такія аўтары, як Мусквіс і Леруа-Гуран разглядалі выявы Вялікай залы ў якасці адзінай вялікай кампазіцыі<ref>{{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|p=29|sp=yes}}</ref>, напрыклад, Леруа-Гуран паведамляў:
 
{{Цытата|«Набор паліхромных выяў ''Вялікай залы'' паказвае сям'ю бізонаў, якія і цяпер жывуць у лясах паміж [[Расія]]й і [[Польшча]]й: самцоў, самак і маладых цялят, у розных позах і адносінах. Некаторыя глядзяць вонкі групы, як бы абараняюць яе і адпавядаюць іерархіі...»|{{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|Saura|1999|p=90|sp=yes}}}}
 
{{Цытата|«... Наборы насценных малюнкаў маюць галоўных намаляваных персанажаў»; гэта рэакцыя на патрэбнасці чалавека Верхняга палеялітупалеаліту паказваць эфектыўныя сімвалы вуснага маўлення пластыкай».|{{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|p=44|sp=yes}}}}
 
Даследчыкамі было паказана, што Вялікая зала была прызначана для праглядання звонку ад увахода, які быў звязаны з вестыбюлем<ref name="Muzquiz1994-361">{{cite Harvard|Múzquiz Pérez-Seoane|1994|p=361|sp=yes}}</ref>. Успрыманне жывапісу на столі, як адной сцэны, адхіляецца некалькімі даследнікамі дагістарычных часоў, такімі як {{нп3|Серхіа Рыпол Лопез|С. Рыпол|es|Sergio Ripoll López}} і {{нп3|Эдуарда Рыпол Перэла|Э. Рыпол|es|Eduardo Ripoll Perelló}}, якія сцвярджаюць глабальныя цяжкасці візуалізацыі асяроднага наваколля<ref name="RipollRipoll1992-12">{{cite Harvard|Ripoll|Ripoll|1992|p=12|sp=yes}}</ref>.
Радок 314:
{{Цытата|«Пасля разгляду першай галерэі <nowiki>[...]</nowiki> назіральнік здзіўляецца, калі бачыць на скляпенні пячоры шматлікія афарбаваныя выявы жывёл, намаляваныя чорнай і чырвонай охрай, вялікага памеру, большасць з якіх з-за свайго гарба маюць падабенства з бізонамі».|{{cite Harvard|Sanz de Sautuola|1880|sp=yes}}}}
 
Найбольш шырока прадстаўленымі жывёламі з'яўляюцца [[бізоны]]. Маецца 16 паліхромных выяў і адна намаляваная чорным, выкананыя ў розных памерах і позах з выкарыстаннем розных тэхнік. Адзінаццаць з іх стаяць, а іншыя ляжаць ці напаўляжаць, статычныя ці рухаюцца ў левы бок<ref name="GG1979-62-63">{{cite Harvard|García Guinea|1979|pp=62-6362–63|sp=yes}}</ref>, памеры змяняюцца ад 1.,4 да 1.,80 метра. Некаторыя тэорыі пакідаюць магчымасць таго, што бізоны, намаляваныя ў спакоі на самай справе паказваюць пашкоджаных або мёртвых жывёл<ref name="CummingStev" />, але магчыма, што гэта толькі бізоны, якія качаюцца ў пылу<ref>{{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|p=40|sp=yes}}</ref>.
 
У час вывучэння пячоры Мацільдай Мусквіс былі зробленыя копіі выяў столі Вялікай залы, якія паказалі існаванне дзясяткаў выяў коней, выкананых адным майстрам, што былі зробленыя да паліхромнай размалёўкі, паколькі яны накладваюцца адна на адну<ref name="Complutense">{{cite Harvard|Fernández|2007|p=24|sp=yes}}</ref>.
 
Побач з выявамі бізонаў і коней бачны алені, дзікі і тэтыморфныятэктыморфныя знакі<ref>{{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|p=71|sp=yes}}</ref>. Акрамя таго, у Вялікай зале намаляваныя шчытападобныя сімвалы, названыя так, паколькі нагадваюць [[шчыт]]ы, хутчэй за ўсё афарбаваныя адначасова з паліхромным жывапісам і з выкарыстаннем падобнай чырвонай охры<ref>{{cite Harvard|García Guinea|1979|p=148|sp=yes}}</ref>.
 
Тры фігуры Вялікай залы найбольш падрабязна апісаны і вывучаны:
 
[[Файл:Altamira, bison.jpg|thumb|250px|Рэпрадукцыя аднаго з бізонаў, якія ляжаць, у гэтым выпадку выява самкі. ({{нп3|Анры Брэйль||ru|Брейль, Анри}}, 1902 і 1935)<ref>{{cite Harvard|Breuil|Obermaier|1984|pp=47, 246-247246–247|sp=yes}}</ref>]]
 
'''Бізон, які ляжыць''' лічыцца адной з самых выразных і захапляльных выяў у цэлым. Ён намаляваны на выпуклым скляпенні. Верагодна, мастак палічыў патрэбным паказаць постаць бізона ў скручанай позе, са скрыжаванымі нагамі і апушчанай галавой, пакідаючы вонкі толькі хвост і рогі. Магчыма, што стваральнік назіраў яго ў натуральных умовах, і дае вялізную выразную сілу кампазіцыі<ref>{{cite Harvard|García Guinea|1979|pp=130-136130–136|sp=yes}}</ref>{{#tag:ref|Вядомы некалькі бізонаў у скручаных позах у Вялікай зале, што адпавядае нататкам Брэйля і Абермаера, пазначаным на лістах XXI-XXIVXXI–XXIV.<ref>{{cite Harvard|Breuil|Obermaier|1984|pp=46, 240-241240–241|sp=yes}}</ref>|group="nb"}}.
 
[[Файл:Altamira, doe.JPG|left|thumb|250px|Рэпрадукцыя «Вялікай лані», пад галавой якой змешчаны невялікі чорны бізон.]]
 
'''Вялікая лань''', самая вялікая з прадстаўленых фігур, мае памер каля 2.,25 метра. Яна выканана па-майстэрску і тэхнічна дасканалая. Вялікая лань — адна з самых лепшых фігур Вялікай столі<ref name="CummingStev">{{cite Harvard|Cumming|Stevenson|1997|pp=12-1312–13|sp=yes}}</ref>. Стылізацыя канечнасцей, цвёрдасць ліній гравіроўкі і храматычнае мадэляванне робяць яе максімальна рэалістычнай. Аднак, адзначаецца некаторая дэфармацыя яе каржакаватай фактуры, верагодна, вызванай блізкасцю пункта гледжання мастака. Як і амаль ва ўсіх фігур залы, у Вялікай лані знойдзены гравіроўкі большасці дэталяў і контуру<ref>{{cite Harvard|García Guinea|1979|pp=138-140138–140|sp=yes}}</ref>. Ніжэй шыі лані намаляваны невялікі бізон чорнага колеру<ref>{{cite Harvard|Breuil|Obermaier|1984|pp=62-6362–63, 270, 274-276274–276|sp=yes}}</ref>, а ля яе ног разгортваецца статак бізонаў<ref>{{cite Harvard|Coma-Cros, D. y Tello, A.|2006|pp=58, 104-105104–105|sp=yes}}</ref>.
 
'''Вохравы конь''', змешчаны ў адным з канцоў скляпення, якая апісвалася Брэйлем, як адна з самых старажытных фігур столі. Конь стаіць на месцы, а чорны колер прысутнічае толькі ў грыве і часткова на галаве. Унутры контуру конь намаляваны чырвоным<ref>{{cite Harvard|Breuil|Obermaier|1984|pp=57-5857–58, лісты XL і XLI (старонкі. 262-263262–263)|sp=yes}}</ref><ref>{{cite Harvard|García Guinea|1979|pp=116-117116–117|sp=yes}}</ref>. Гэта быў тып {{нп3|поні||ru|Пони}}, які быў, верагодна, распаўсюджаны на {{нп3|Зялёная Іспанія|Біскайскім узбярэжжы|ru|Зелёная Испания}}, падобная выява знойдзена таксама ў пячоры {{нп3|Пячора Ціта Бустыла|Ціта Бустыла|es|Cueva de Tito Bustillo}}, адкрытай у [[1968]] у мясцовасці {{нп3|Рыбадэселья||ru|Рибадеселья}}<ref>{{cite book|author= Alfonso Moure Romanillo|editor= Alfonso Moure Romanillo |editor2= César González Sainz | name= Después de Altamira: transformaciones en el hecho artístico al final del Pleistoceno |title= El final del Paleolítico cantábrico |year= 1998 |publisher= Universidad de Cantabria |isbn= 9788481029154 |pages= 246 |url= http://books.google.es/books?id=lJOt2gsfyDUC&lpg=PA246&dq=&hl=es&pg=PA246#v=onepage&q=&f=true |access= 7 мая 2012}}</ref>.
 
==== Астатнія залы і галерэі ====
Паверхні глінянай столі галерэі II і залы II аздоблены так званымі ''макаронамі'', а таксама, магчыма, выявамі быкоў і [[Тур, жывёла|тураў]]<ref name="BrOb-desc" /><ref name="GG1979-69-72">{{cite Harvard|García Guinea|1979|pp=69-7269–72|sp=yes}}</ref>. Зала III, якая выступае ўбок, таксама вядомая як «Зала тэктыморфаў» з-за вялікай колькасці чырвоных тэктыморфаў, змешчаных на столі<ref name="BrOb-desc" /><ref name="GG1979-69-72" />. У галерэі IV з выявамі аленяў і ланяў на перакрыццях вылучаецца адна выява лані з няскончанымі канечнасцямі<ref name="BrOb-desc" /><ref name="GG1979-69-72" />, далей у вялікай галерэі V знаходзяцца выява бязногага чорнага бізона, гравюры быка і, магчыма, каня, афарбаванымі чорным<ref name="BrOb-desc" /><ref name="GG1979-69-72" />. Злева у зале VI ёсць важны чорны бізон<ref name="BrOb-desc" /><ref name="GG1979-69-72" />. Пашырэнне паміж заламі VII і VIII, апісанае Брэйлем і Абермаерам, змяшчае так званую зону C, якая знаходзіцца з левага боку пры руху ў глыб пячоры і мае элементарныя малюнкі чорнага колеру, знакі і лініі<ref name="BrOb-desc" /><ref name="GG1979-69-72" />, а таксама зону D з правага боку, дзе таксама бачныя чорныя малюнкі і шмат знакаў і ліній<ref name="BrOb-desc" /><ref name="GG1979-69-72" />.
 
Зала IX, вядомая як «Зала ямы» ({{lang-es|Sala de la hoya}}) — апошні пакой перад залай «Хвост каня» ({{lang-es|Cola de caballo}}). Злева, перад уваходам у апошні калідор, вядомы як зона E, знаходзяцца выявы чатырох жывёл. Злева направа: каза (магчыма, {{bt-bellat||Capra ibex}}), лань і яшчэ дзве казы, якія выкананыя чорным колерам і адносяцца да Ніжняга Мадлену<ref name="RogerioElez-411" />. Акрамя таго, маецца малюнак чорнага колеру з невызначаным чатырохногім<ref name="BrOb-desc" /><ref name="GG1979-69-72" />.
 
Галерэя X завецца «Хвост каня» ({{lang-es|Cola de caballo}}. Гэта вузкі калідор каля двух метраў у шырыню, дзе знаходзяцца да дзевятнаццаці карцін і гравюр: зуброў, аленіх галоў, коней і буйной рагатай жывёлы. Некаторыя з іх проста эскізы і іншыя з'яўляюцца поўнымі, з памерамі ад 30 да 50  см<ref name="GG1979-69-72" /><ref name="BrOb-desc" />. Таксама тут знаходзяцца тэктыморфы<ref>{{cite Harvard|García Guinea|1975|pp=69-7269–72|sp=sí}}</ref><ref>{{cite Harvard|Breuil|Obermaier|1984|pp=71, 73-7573–75, 77, 103-108103–108|sp=sí}}</ref>.
 
== Іканаграфія і сэнс ==
 
Мяркуецца, што наскальныя малюнкі мелі ў дагістарычным грамадстве глыбокі сэнс, але нельга выключыць, што сучасныя людзі ніколі не даведаюцца аб іх сапраўдным значэнні<ref name="БВ"/>. Выявы, прадстаўленыя ў пячоры Альтаміры, могуць мець [[Рэлігія|рэлігійны]] ці [[абрад|рытуальна]]-{{нп3|Фертыльнасць|фертыльны|ru|Фертильность}} сэнс, дапамагаць у паляванні, быць звязаны з {{нп3|Сімпатычная магія|сімпатычнай магіяй|ru|Симпатическая магия}}, сексуальнай сімволікай і [[татэмізм]]ам ці інтэрпрэтавацца, як бітва між двумядвума {{нп3|Род, сям'я|кланамі|be-x-old|Род}}, якія прадстаўлены ланню і бізонам, не кажучы ўжо пра {{нп3|мастацтва дзеля мастацтва||ru|Искусство ради искусства}}<ref name="Cuevas-Significado">{{Cite web|url=http://cuevas.culturadecantabria.com/arte_europa.htm#significado_a|work=Cuevas Prehistóricas de Cantabria|title=Arte paleolítico en Europa. El significado|author=Consejería de Educación, Cultura y Deporte. Gobierno de Cantabria|access =22 ліпеня 2011}}</ref>, хоць апошняя магчымасць была адвергнутая некаторымі навукоўцамі, таму што большая частка выяў знаходзіцца ў недаступных месцах пячоры і, такім чынам, не вельмі добра бачны<ref name="CummingStev" />.
 
У наступнай табліцы прыведзены некаторыя з тлумачэнняў, якія былі дадзены ў наскальным мастацтве некаторымі з аўтараў найбольш уплывовых даследаванняў (асноўная крыніца — {{cite Harvard|Pascua Turrión|2006|sp=yes}}):
Радок 352:
! scope="col" | Інтэрпрэтацыя
|-
| 1 || {{нп3|Эдуард Лартэ|Лартэ||Édouard Lartet}} і {{нп3|Генры Крысці|Крысці||Henry Christy}} (1865—18751865–1875)<br />{{нп3|Эдуард П'ет|П'ет|fr|Édouard Piette}} (1907)|| <Li>Значэнне: дэкаратыўнае і зробленае без спецыяльных мэтаў.<Li>Мастацтва, як арнамент для вашага жытла.
|| Мастацтва дзеля мастацтва
|-
Радок 367:
|| Сродкі камунікацыі: некалькі прычын
|-
| 6 || {{нп3|Андрэ Леруа-Гуран|Леруа-Гуран|ru|Леруа-Гуран, Андре}} і {{нп3|Анета Ламінг-Амперэр|Ламінг-Амперэр|ru|Ламинг-Амперер, Аннетта}} (1962-711962–71; 1981)|| <Li>Значэнне: структураваная сістэма, якая паказвае ўзор сексуальнага характару ў супрацьстаянні, як адказ рэлігійнай матывацыі.<Li>Мастацтва як сведка этнічнай маркіроўкі тэрыторыі.<Li>Пячора як храм.
|| Структуралізм
|-
Радок 373:
|| Магія — рэлігія
|-
| 8 || {{нп3|Радрыга дэ Бальбін|Бальбін|es|Rodrigo de Balbín Behrmann}} і [[Хасэ Хаўер Алкалея|Алкалея]] (1999—20031999–2003) || <Li>Значэнне: сувязь сродкі выражэння, якія адлюстроўваюць ідэі і ідэалогію палеалітычнага чалавека, арганізацыі груп, іх эканамічную матывацыю або іх светапогляд і жыццё.<Li>Мастацтва паказвае адносіны паміж тагачасным чалавекам і прасторай, у якой ён рухаецца і дзейнічае.
|| Сродкі камунікацыі: некалькі прычын
|-
| 9 || {{нп3|Дэвід Лбюіс-Уільямс|Льюіс-Уільямс||David Lewis-Williams}} і [[Томас Доўсан|Доўсан]] (1988—20021988–2002)<ref>{{cite Harvard|Lewis-Williams|2005|pp=128-132128–132, 177-181177–181, 275-290275–290 y otras|sp=yes}}</ref>|| <Li>Значэнне: Наскальныя малюнкі і выявы на паверхні зямлі паказваюць уявы, атрыманыя ў стане трансу ці сноў наяве. Згодна з гэтай тэорыяй гэтыя змененыя станы маглі быць дасягнуты не толькі з дапамогай наркотыкаў, але і ад стомы, бяссонніцы, галадання, ізаляцыі і г. д. Людзі, якія маглі дасягнуць вышэйшага стану былі шаманамі. Гэтая тэорыя пацвярджаецца неўралагічнымі даследаваннямі, якія злучаюць знойдзеныя палеалітычныя малюнкі з некаторымі сучаснымі культурамі паляўнічых-збіральнікаў Афрыкі і Аўстраліі.<Li>Мастацтва стварае погляды і прадстаўляе заслону паміж «іншым светам» і нашым, які з погляду шаманскіх культур не больш рэальны за іншыя<ref>{{кніга|загаловак=Chamanismo en las cuevas paleolíticas |аўтар=Jean Clottes |дата=2003 |месца=Ponencia defendida ante el 40 Congreso de Filósofos Jóvenes (Sevilla 2003)}}</ref>
|| Шаманізм для змененых станаў свядомасці
|}
Радок 386:
Леруа-Гуран на падставе дадатковых даследаванняў і яго ўласных пошукаў, прыйшоў да высновы, што пячоры былі падобны храмам — «публічнымі прасторамі», якія былі прызначаныя толькі для пэўных людзей, і што толькі яны разумелі спалучэнні іканаграфіі асноўных відаў жывёл і іх пазіцыі на выявах (групавых фігурах) у пячоры.
 
Дагістарычны чалавек не ўвасабляў калекцыю тых жывёл, якіх еў і якія былі яго звычайнай здабычай, хутчэй гэта быў {{нп3|бестыярый||ru|Бестиарий}}, аб чым сведчыць неадпаведнасць паміж малюнкамі і знойдзенымі рэшткамі харчовых адходаў{{#tag:ref|Напрыклад, у пячоры [[Пячора Ласко|Ласко]] амаль усе знойдзеныя сляды касцяной мукі ад аленяў, але гэта жывёла прадстаўлена толькі адной фігурай. Таксама трэба задацца пытаннем пра выкарыстанне тэмы палявання, паколькі ў некаторых пячорах выявы параненых жывёл практычна адсутнічаюць, як у Ласко і Альтаміры {{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|p=76}}|group="nb"}}. Што тычыцца Альтаміры, то свяцілішчам з'яўляецца Вялікая зала<ref>{{cite Harvard|Leroi-Gourhan|1983|pp=46-7146–71, 76-7876–78|sp=yes}}</ref>.
 
[[Файл:Altamira-3.png|thumb|500px|center|Асацыяцыі жывёл на вялікай панэлі пячоры Альтаміры ў [[Парадыгма|парадыгме]] {{нп3|Андрэ Леруа-Гуран|Леруа-Гурана|ru|Леруа-Гуран, Андре}}: Цэнтральная жывёла — гэта [[Бізоны|бізон]] (жанчына), акружаны некалькімі [[Конь дзікі|коняміконьмі]] (мужчына) у суправаджэнні перыферыйных жывёл, у дадзеным выпадку [[дзік]]оў і [[алені|аленяў]]<ref name="Cuevas-Significado"/>.]]
 
== Ахова і пашырэнне вядомасці ==
Радок 404:
[[Выява:18 Entrada principal del Museo de Altamira.jpg|thumb|250px|Уваход у {{нп3|Нацыянальны музей і даследчы цэнтр Альтаміра||es|Museo Nacional y Centro de Investigación de Altamira}}.]]
 
У 1917 годзе пячора была адкрыта для шырокай публікі, а ў 1924 годзе была аб'яўлена {{нп3|Нацыянальныя помнікі Іспаніі|Нацыянальным помнікам||National monuments of Spain}}<ref>{{cite Harvard|Coma-Cros, D. y Tello, A.|2006|p=109|sp=yes}}</ref>. З гэтага часу колькасць наведвальнікаў толькі павялічвалася, але ў 1960-я і 1970-я гады мноства візіцёраў стала пагражаць {{нп3|мікраклімат|мікраклімату|ru|Микроклимат}} пячоры і захаванню выяў, напрыклад, у 1973 гэты паказчык дасягнуў 174&nbsp; 000 наведвальнікаў<ref name="MoA-Historia">{{Cite web|author=Ministerio de Cultura|publisher=Ministerio de Cultura de España|place=España|title=Cueva de Altamira|url=http://museodealtamira.mcu.es/Informacion_Institucional/historia_museo.html|work=Museo de Altamira|access=25 кастрычніка 2012}}</ref>. Такім чынам, дыскусія пра тое, каб закрыць грамадскасці доступ у пячору, вялася нават у абмеркаваннях {{нп3|Кангрэс дэпутатаў, Іспанія|палаты прадстаўнікоў|ru|Конгресс депутатов (Испания)}}<ref>{{cite web|title= Pregunta: Cierre al público de las Cuevas de Altamira. Presentada por don Manuel Fraga Iribarne |author=Fraga Iribarne, Manuel Fraga|publication= Boletín oficial de la Cortes Generales. Congreso de los Diputados |url= http://www.congreso.es/public_oficiales/L1/CONG/BOCG/F/F_1804-I.PDF |access= 25 ліпеня 2011 |format= PDF}}</ref><ref>{{cite web|title= Contestación: Cierre al público de las Cuevas de Altamira. Presentada por don Manuel Fraga Iribarne |author=Cabanillas Gailas, Pío|publication= Boletín oficial de la Cortes Generales. {{нп3|Кангрэс дэпутатаў, Іспанія|Congreso de los Diputados|ru|Конгресс депутатов (Испания)}} |url= http://www.congreso.es/public_oficiales/L1/CONG/BOCG/F/F_1804-II.PDF |access= 25 ліпеня 2011 |format= PDF}}</ref>. У 1977 годзе пячора была зачыненая для публікі, а ў 1982 годзе, нарэшце, доступ быў часткова адкрыты для абмежаванага ліку наведвальнікаў у дзень, які цяпер не перавышае 8500 у год<ref name="MoA-Historia" />.
 
З-за вялікай колькасці жадаючых ўбачыць пячору паўстала пытанне аб неабходнасці пабудовы рэплікі. Пачынаючы з 2001 года, разам з пячорай працуе {{нп3|Нацыянальны музей і даследчы цэнтр Альтаміра||es|Museo Nacional y Centro de Investigación de Altamira}}, створаны па праекце архітэктара {{нп3|Хуан Навара Бальдэвег|Хуана Навара Бальдэвега||Juan Navarro Baldeweg}}<ref>{{cite Harvard|Lasheras|de las Heras|Montes|Rasines|2002|pp=24-2524–25|sp=yes}}</ref>. У яго інтэр'еры, званым {{нп3|Неапячора||es|Neocueva}} Альтаміра, зроблена рэпрадукцыя, максімальна набліжаны да арыгіналу, які існаваў каля 15&nbsp;000 гадоў таму. Тут можна ўбачыць копіі знакамітыя карцін столі Вялікай залы, зробленыя {{нп3|Педра Альберта Саўра Рамас|Педра Саўра|es|Pedro Alberto Saura Ramos}} і {{нп3|Мацільда Мусквіс Перэс-Сеаане|Мацільдай Мусквіс|es|Matilde Múzquiz Pérez-Seoane}}, адпаведна прафесарам фатаграфіі і прафесарам малявання {{нп3|Факультэт вытанчаных мастацтваў|факультэта вытанчаных мастацтваў|es|Facultad de Bellas Artes (Universidad Complutense de Madrid)}} [[Мадрыдскі ўніверсітэт|Мадрыдскага ўніверсітэта]]. Гэтая рэпрадукцыя выкарыстоўвае тэхнікі малявання, жывапісу і гравюры, падобныя тым, якімі карысталіся палеалітычныя мастакі, а копія была настолькі вялікай, што пры вывучэнівывучэнні па іх арыгіналаў былі адкрыты новыя малюнкі і гравюры<ref>{{cite Harvard|Saura|Múzquiz|2002|p=33|sp=yes}}</ref>.
 
[[Файл:Reproduction cave of Altamira 02.jpg|thumb|250px|Рэпрадукцыя столі Вялікай залы {{нп3|Нямецкі музей, Мюнхен|Нямецкім музеі|ru|Немецкий музей (Мюнхен)}} ў [[Горад Мюнхен|Мюнхене]].]]
Існуюць яшчэ дзве рэплікі карцін, рэалізаваных адначасова праз супрацоўніцтва доктара {{нп3|Эрых Піч|Эрыха Піча|es|Erich Pietsch}} з Мадрыдскім універсітэтам у 1960-х. Адна знаходзіцца ў штучнай пячоры, зробленай у садзе [[Нацыянальны археалагічны музей, Мадрыд|Нацыянальнага археалагічнага музея]] ў [[Горад Мадрыд|Мадрыдзе]], а другая — у {{нп3|Нямецкі музей, Мюнхен|Нямецкім музеі|ru|Немецкий музей (Мюнхен)}} ў [[Горад Мюнхен|Мюнхене]]<ref>{{cite Harvard|Pietsch|1964|sp=sí|pp=35-3735–37}}</ref><ref>{{cite web|title=La reproducción más fiel de la Altamira original |url=http://www.eldiariomontanes.es/v/20100625/cultura/sotileza/reproduccion-fiel-altamira-original-20100625.html |access=6 мая 2012 |format=HTML |author=Sotileza |publisher=eldiariomontanes.es}}</ref>.
 
У {{нп3|Іспанскі парк-Іспанская вёска Шыма|тэматычным Іспанскім парку|es|Parque España-Shima Spain Village}} ў [[Японія|Японіі]] з 1993 года існуе экспазіцыя, якая паказвае частку скапіраваных карцін, зробленых М.  Мусквіс і П.  Саўрам з выяў Вялікай залы. У {{нп3|Дагістарычны парк Тэвергі|Дагістарычным парку Тэвергі|es|Parque de la prehistoria de Teverga}} ў [[Астурыя|Астурыі]] ёсць дакладная рэпліка часткі даху Вялікай залы тых жа аўтараў<ref>{{cite web|| authorlink=El Diario Montañés |author=El Diario Montañés |title=La reproducción más fiel de la Altamira original |url=http://www.eldiariomontanes.es/v/20100625/cultura/sotileza/reproduccion-fiel-altamira-original-20100625.html |format=HTML |work=eldiariomontanes.es |publisher=Editorial Cantabria Interactiva S.L. (Grupo Vocento) |access=25 красавіка 2012}}</ref>.
 
У 2002 годзе пячора была зачыненая для публікі ў чаканні даследаванняў, як на яе ўплывае эксплуатацыя. У першым дзесяцігоддзі 21 стагоддзя вялося шырокае абмеркаванне аб мэтазгоднасці адкрыцця пячоры для публікі. {{нп3|Міністэрства культуры Іспаніі, 2004-20112004–2011|Міністэрства культуры|es|Ministerio de Cultura (2004-20112004–2011)}} замовіла даследаванне аб стане карцін і мэтазгоднасці стварэння плану наведванняў для шырокай грамадскасці ў 2010 годзе. У чэрвені таго ж года з'явіліся паведамленні, што Савет пячоры Альтаміра пацвердзіў яе адкрыццё, нават калі {{нп3|Іспанскі Нацыянальны навукова-даследчы савет|||Spanish National Research Council}} зробіць адваротныя вывады<ref>{{cite web|title=El Patronato de Altamira decide la reapertura controlada de la cueva, que no será firme hasta finales de año |url=http://www.20minutos.es/noticia/730944 |access=25 красавіка 2012 |format=HTML |work=20minutos.es |publisher=EuropaPress}}</ref><ref>{{cite web |title=El Patronato de Altamira traslada a un grupo internacional la decisión sobre la reapertura de la cueva original |url=http://noticias.lainformacion.com/espana/el-patronato-de-altamira-traslada-a-un-grupo-internacional-la-decision-sobre-la-reapertura-de-la-cueva-original_ZIbvDDTRXWjKsHKoMXfF55/ |work=lainformacion.com |access=25 красавіка 2012 |format=HTML |publisher=EuropaPress}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.rtve.es/alacarta/videos/programa/despues-ocho-anos-cerrada-publico-cueva-altamira-volvera-recibir-visitas/793743/ |format= vídeo ''streaming'' |title= Después de ocho años cerrada al público, la cueva de Altamira volverá a recibir visitas |access=25 красавіка 2012 |work= [[RTVE]]}}</ref>. Аднак адкрыццё не адбылося, а ў жніўні 2012 года было абвешчана, што даследаванне аб уплыве візітаў будзе працягвацца, у той час як у тым жа даследаванні былі абмежаваныя і спецыяльныя дазволы<ref>{{cite web |url=http://museodealtamira.mcu.es/web/docs/Comunicado_MECD.pdf |format=PDF |author=Patronato del Museo Nacional y Centro de Investigación de Altamira |title=Nota de prensa: Aprobado el Programa de Investigación para la Conservación Preventiva y Régimen de Acceso de la Cueva de Altamira |cite=Las conclusiones del programa determinarán el régimen de acceso a la cueva, condicionado a ofrecer una garantía de sostenibilidad, conservación, preservación y continuidad. |editor=Ministerio de Educación, Cultura y Deporte |date=22 студзеня 2013}}</ref><ref>{{cite web |title=Prepara la visita: Visita a la cueva de Altamira |url=http://museodealtamira.mcu.es/PreparaLaVisita/visitaLaCueva.html |work={{нп3|Нацыянальны музей і даследчы цэнтр Альтаміра|Museo de Altamira|es|Museo Nacional y Centro de Investigación de Altamira}} |access=22 студзеня 2013 |place=Santillana del Mar (Cantabria)}}</ref>.
 
Пячоры былі адкрыты<ref>http://www.antena3.com/noticias/sociedad/comienzan-hoy-visitas-experimentales-publico-cueva-altamira_2014022700019.html</ref><ref>http://www.eldiariomontanes.es/20140226/local/cantabria-general/altamira-reabre-anuncio-conexion-201402261856.html</ref><ref>http://www.larioja.com/rc/20140227/sociedad/visitas-experimentales-publico-cueva-201402270015.html </ref> зноў для публікі ў якасці эксперыменту з 26 лютага 2014 года да жніўня таго ж года для доступу наведвальнікаў з абмежаваннем у пяць чалавек за дзень і працягласцю візіту 37 хвілін. Гэта было зроблена, каб ацаніць уплыў візітаў на стан помніку.
Радок 419:
=== Сацыяльны ўплыў ===
 
Палеалітычнае мастацтва ў пячоры Альтаміра мела вялікі ўплыў на грамадства. У першую чаргу яна прыцягнула ўвагу да вывучэння дагістарычнага перыядаперыяду. Для археалогіі адкрыццё пячоры стала такім узрушэннем, што спачатку яе палічылі падробкай<ref name="БВ"/>.
 
Жывапіс пячоры паспрыяў стварэнню ў 1948 годзе праекта {{нп3|Школа Альтаміра|Школа Альтаміра|es|Escuela de Altamira}}, накіраванага на каардынацыю дзеянняў мастакоў у галіне сучаснага мастацтва<ref>{{cite Harvard|García Guinea|1979|p=66|sp=yes}}</ref>, а [[Пікаса]] пасля наведвання Пячоры сказаў: «Пасля Альтаміры ўсё здаецца {{нп3|Дэкалэнцтва|дэкадэнцкім|ru|Декадентство}}»<ref>{{cite web|name= Eire, Carlos M. N. |title= A very brief history of eternity |date= |publisher= Princeton University Press |isbn= 9780691133577 |page= 10 |url= http://books.google.es/books?id=vhE0AHdBmxUC&pg=PA10&dq=picasso+altamira&hl=es&ei=v484TqL6L4Wo8QPanpyTAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC0Q6AEwATge#v=onepage&q=picasso%20altamira&f=false |lang= en |access= 5 мая 2012}}</ref>.
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Альтаміра_(пячора)"