Першая сусветная вайна: Розніца паміж версіямі

[[Венскі кангрэс]], які тэрытарыяльна ўладкаваў Еўропу, не даваў правоў на самавызнанне і свабоду "іншым" народам, аддаючы ім месца пад патранажам магутных дзяржаў. Доўгі час пастанаўленні кангрэса існавалі дзякуючы так званаму [[Свяшчэнны саюз|Свяшчэннаму саюзу]], але з часам паміж еўрапейскімі краінамі сталі ўзнікаць непаразуменні. [[Рысарджымента|Аб'яднанне Італіі]] ў [[1861]] годзе і [[Аб'яднанне Германіі, 1871|Германіі ў 1871 годзе]], дасягнутыя нацыяналістамі, прывялі да перастаноўкі сіл. У выніку [[Франка-пруская вайна|франка-прускай вайны]], Францыя страціла на карысць Германіі [[Эльзас-Латарынгія|Эльзас і Латарынгію]], што пасеяла сярод французаў жаданне помсты суседзям. У Аўстра-Венгрыі і на Балканах усе часцей успыхалі канфлікты на этнічнай глебе. У асноўным хваляванні адбываліся ў паўднёвай часцы імперыі, якую насялялі славяне, сімпатызіраваўшыяпрыхільнікі [[Панславізм|панславізму]], пашыраны Сербіяй і Расіяй. Аналагічнай дактрынай панславянізму, з'яўлялася дактрына [[Пангерманізм|пангерманізму]]. якая была пашырана сярод урадаў Германіі і Аўстра-Венгрыі, што, безумоўна, вяло да абастрэння канфлікту.

Адным з фактараў напружання паміж дзяржавамі быў [[імперыялізм]]. У выніку прагрэса [[Індустрыяльная рэвалюцыя|індустрыяльнай рэвалюцыі]], Вялікабрытаніі, Францыі і Германіі, былі неабходныя вялікія рынкі сбыту, для сваіх тавараў, колькасць якіх павялічвалася з кожным годам. Гэтыя краіны актыўна ўдзельнічаюць у эканамічнай экспансіі Афрыкі, Азіі і Акеаніі. Англія і Францыя здолелі мірна вырашыць любыя пытанні, датычныя сваіх калоній, але не хацелі мірыцца з агрэсіўнай каланіяльнай палітыкай, якую праводзіў [[Другі Рэйх]], што яшчэ больш павялічыла напружанне. На [[Блізкі Усход|Блізкім Усходзе]] за распадаючайсяраспадам Асманскай імперыяй,імперыі уважліва назіралі РасііРасія і Аўстра-Венгрыя, якіякія гатовілісярыхтаваліся да падзелу тэрыторый саслабелага суседа.

Напрыканцы [[19 ст.]] узнікла новая сацыяльная і філасофская дактрына, якая атрымала назву «[[Сацыяльны дарвінізм]]». Паводле гэтай тэорыі, ўсе нацыі, народы і этнічныя групы, павінны былі весці канкурэнцыю за сусветнае першанстволідарства. Будавалася гэтая тэорыя на думках [[Дарвін]]а, а менавіта на біялагічнай [[Эвалюцыя|эвалюцыі]] і міжвідавай канкурэнцыі, што разумелася як «выжыванне найбольш прыстасаваных». Такая ідэалогія выдатна ўпісвалася ў імперскую палітыку, правадзімуюшто правадзілі еўрапейскіміеўрапейскія дзяржавамідзяржавы. Апраўданая жорсткая "бітва за выжыванне" паміж краінамі, вымушала мацнейшых "з'ядаць" слабейшых, што пазней, у міжваенны перыяд, дало пачатак [[Нацыянал-сацыялізм|нацыскаму]] [[Расізм|расізму]]. Сацыяльны дарвінізм, таксама служыў апраўданнеем, за правадзімуюапраўданнем каланізацыюкаланізацыі ў Азіі і Афрыцы.

У дадатак, у такіх краінах, як Аўстра-Венгрыя і Германія, шла барацьба паміж германскай і славянскай культурамі. Менавіта ў гэты час ваенная перавага над суседзямі, стала ключом развіцця для шматлікіх еўрапейскіх цывілізацый. Тупік у імперскай палітыцы азначайазначаў бы толькі адно — крах і катастровукатастрфу. Такая філасофія была каталізатарам для фарміравання патрабавальных адносін паміж дзяржавамі.

Большасць краін пачала праводзіць агрэсіўную прапагандысцкую кампанію, выклікаючы такім чынам у грамадстве нянавісць і агрэсію да ворага. Любыя дыпламатычныя крокі разглядаліся, як правакацыя.

На [[Парламенцкія выбары ў Германіі, 1912|парламенцкіх выбарах 1912 года ў Германіі]], адносна вялікую колькасць галасоў атрымала партыя левых сацыял-дэмакратаў ([[Сацыял-дэмакратычная партыя Германіі|Сацыял-дэмакратычная партыя Германіі]]). Прускія юнкеры, якія склалі большасць новага парламента, асцерагаючыся ўзрастаючайросту папулярнасці левых, імкнуліся адцягнуць увагу грамадства ад палітычных спраў. Правыя пачалі шукаць знешняга канфллікту, які б з'яднаў народ і выклікаў патрыятычныя пачуцці да ўрада. Некаторыя крыніцы сцвярджаюць, што шматлікія прускія кансерватары выступалі супраць любых ваенных дзеянняў, нават пераможных, лічачы што вайна можа выклікаць рэвалюцыйны настрой, калі б яна была доўгай і знішчальнай.

Першая сусветная вайна часткова была справацыравана існаваннем дзвюх варожых саюзаў: [[Антанта|Антанты]] (Велікабрытанія, Францыя і Расія) і [[Траісты саюз|Траістага саюза]] (Германія, Аўстра-Венгрыя і Італія), якія зарадзіліся дзякуючы [[канцлер]]у Рэйха — [[Бісмарк]]у, пасля франка-прускай вайны. Бісмарк жадаючы ізаліраваць Францыю, у [[1879]] годзе заключыў з Астра-Венгрыяй [[Аўстра-германскі дагавор|ваенны дагавор]] супраць Расіі (у выніку вайны паміж Германіяй і Францыяй, Аўстра-Венгрыя павінна была захаваць нейтральнасць). У [[1882]] годзе скарыстаўшы становішча "жалезны канцлер" уцягнуў у [[Траісты саюз|альянс]] супраць Францыі Італію, якая была незадаволена [[Франка-туніская вайна|захопам французамі Тунісу]]. Італія павінна была застацца нейтральнай калі б Расія атакавала Аўстра-Венгрыю, а немцы і аўстра-венгры, ў сваю чаргу, згаджаліся дапамагчы італьянцам, калі б яны падвергліся нападу з боку Францыі. Тым часам адносіны паміж Аўстра-Венгрыяй і Расіяй, пагаршаліся праз сітуацыю на Балканах, аднак да адкрытай вайны не даходзіла. Справа ў тым, што яшчэ перад адстаўкай Бісмарк заключыў з Расіяй [[Дагавор перастрахоўкі|мірны дагавор]], паводле якога абодва бакі павінны былі захоўваць нейтральнасцьнейтралітэт у выпадку, калі адзін з бакоў знаходзіцца ў стане вайны.

На змену Бісмарку да ўлады прыйшоў [[Вільгельм II]] ([[20 сакавіка]] [[1890]] года), які крута змяніў кірунак знешняй палітыкі Рэйха. Новыя прадстаўнікі ўрада былі нецярпімыя да славян, а менавіта да Расіі, такім чынам нядаўні мірны дагавор не меў шанцаў на далейшае існаванне. Францыя выкарыстала прадстаўленую магчымасць, і знайшла сабе новага саюзніка ў асобе [[Мікалай II|Мікалая II]], рускага цара, заключыўшы з ім [[Франка-рускі саюз|шэраг абаронных трактатаў]] у [[1892]] годзе. Тым часам, Вялікабрытанія пачала насцярожана ставіца да нямецкіх палітычных праграм, у прыватнасці велізарнае пашырэнне германскага флоту, якое ставіла пад пагрозу панаванне англійскага флоту.

У [[1904]] годзе Францыя і Вялікабрытанія вырашылі пераадолець азаемнуюузаемную варожасць і аб'яднацца ў палітычна-ваенны саюз, які атрымаў назву Антанта. У [[1907]] годзе да саюзу далучылася Расія. Вялікабрытанія таксама мела саюзныя адносіны з Японіяй. Так Еўропа на пачатку [[20 ст.|ХХ стагодзя]] была падзелена на два варожыя лагеры: Антанта і Траісты саюз.

Напружанне нарастала, вайны было не пазбегнуць. Тэарэтыкі пачалі распрацоўваць ваенныя планы. Большасць лічылі, што для перамогі неабходна напасць першым і такім чынам атрымаць перавагу над праціўнікам. Для ажыцяўлення гэтага плана, неабходна было, як мага хутчэй аб'явіць мабілізацыю і не патрапіць знянацку, аказаўшысяапынуцца ў абароне.

Нямецкае вярхоўнае кіраўніцтва, у выпадку пачатку вайны паміж дзяржавамі, разлічвала першым чынам хутка разабрацца з Францыяй, для таго каб Расія не паспела мабілізаваць свае грамадныя людскія рэсурсы. Пасля ліквідацыі аднаго праціўніка, усе нямецкія войскі павінны былі перайскіперайсці на ўсходні фронт. ХоцьХаця план бліцкрыга быў распрацаваны яшчэ ў [[1905]] годзе, графам Адольфам Шліфенам, нямецкае кіраўніцтва ўскладала на яго велізарныя надзеі, асабліва пасля [[Руска-японская вайна|руска-японскай вайны]], якая агаліла ўсе слабыя месцы царскай Расіі.

Войскі Францыі і Германіі павялічылі сваю колькасць амаль, што ўдвая. Гонка ўзбраенняў, на моры, была відавочнай, асабліва паміж Велікабрытаніяй і Германіяй. Першая дзеля забеспячэння марскога панавыання распрацавала новыя мадэлі ваеннай марской тэхнікі, як вынік стварэнне ў [[1906]] годзе [[дрэдноўт]]аў Джонам Фішарам. [[Руска-японская вайна|Вайна 1905 года паміж Расіяй і Японіяй]] паказала ўсю моц сучаснага флоту і падштурхнула еўрапейскія дзяржавы да стварэння вялікай колькасці браніраванныхбраніраваных, буйнакаліберных караблёў. Калі Велікабрытанія павялічыла вытворчасць ваенных судоў, Германія ў адказ зрабіла тое ж самае, таксама наладзіўшы вытворчасць дрэдноўтаў. Між тым, міжнародныя высілкі былі накіраваныя на спыненне і ззапавольванне гонкі ўзбраенняўўзбраення, у тым ліку [[Гаагскія канвенцыі і дэкларацыі, 1899 і 1907|Гаагскія канвенцыі 1899 і 1907 гадоў]], якія на жаль не мелі поспеху.

Іншы [[Баснійскі крызіс|канфлікт]] быў справацыраваны Аўстра-Венгрыяй, якая ў [[1908]] годзе анексіравала былую турэцкую правінцыю — Боснію. Пасля гэтай падзеі так званы "вялікасербскі рух" паставіў перад сабою мэту — здабыць славянскую Боснію, напружыўшы такім чынам адносіны паміж Аўстрыяй і Сербіяй. Расія, звязаная з Сербіяй саюзам, падтрымала яе ў спрэчцы і аб'явіла мабілізацыю. Гэта ў сваю чаргу азначала, што Германія пагражае вайной Расіі. Пачатак вайны быў адложаныадкладзены на некаторы час, бо Расія вырашыла выйсці з канфлікту, аднак аўстра-рускія адносіны засталіся вельмі напружаннымі.

[[Агадзірскі крызіс|Другі мараканскі крызіс]] успыхнуў у [[1911]] годзе, калі немцы адправілі сваіх кананераў у [[Агадзір]], у адказ на ўвод французскіх войск у сталіцу Марока, горад [[Фес]]. Гэтыя войскі павінны былі абараняць еўрапейскіх жыхароў Феса, ад мараканцаў патрабуючых незалежнасці, аднак Германія расцаніла гэта, як парушэнне Альхесірасскага пагаднення. Англія зноў заняла бок Францыі і перасцерагла Германію ад паспешных крокаў. Германія атрымала частку Французскай Экватэрыяльнай АфрыцыАфрыкі, а Францыя атрымала поўны пратэктарат над Марока.

Тым часам на Балканах успыхнулауспыхнулі дзве вайны, пад час якіх Грэцыя, Сербія і Балгарыя [[Першая балканская вайна|спачатку]] занялі амаль усю еўрапейскую тэрыторыю Турцыі, а [[Другая балканская вайна|затым]] падалісяпрыняліся дзяліць паміж сабою здабытую тэрыторыю (Грэцыя, Сербія і Румынія супраць Балгарыі). Таксама з кожным разам даходзіла да ўсё большага абвастрэнняабвастраліся аўстра-сербскіхсербскія адносінадносіны, у прыватнасці Аўстра-Венгрыя вымусіла сербаў саступіць некаторыя тэрыторыі, здабытыя падчас нядаўніх балканскіх войн.

[[28 чэрвеня]] [[1914]] года эрцгерцаг аўстрыйскі [[Франц Фердынанд]], нашчадак аўстрыйскага стальца, быў застрэлены ў баснійскім [[Сараева|Сараеве]]. На той час Боснія была моцна заселена шматлікімі этнічнымі сербамі. Забойцам выступіўбыў [[Гаўрыла Прынцып]] — сербскі нацыяналіст, які прыналежыўналежыў да тэрарэстычнай арганізацыі "[[Чорная рука]]". Адразу пасля забойства, Германія выказала падтрымку Аўстра-Венгрыі, уў любых дальнейшых дзеяннях, тым самым правацыруючыправакуючы яе на ваенны канфлікт з Сербіяй, між тым каліяк Францыя выказала сваю падтрымку Расіі. Аўстра-Венгрыя, інфармаванная, што ініцыятарам забойства быў сербскі ўрад, выдвінула Сербіі непрымальны [[Ліпеньскі крызіс|ўльтыматум]], які фактычна пазбаўляў краіну суверэнітэту. Сербія пагадзілася амаль на ўсе пункты, у тым ліку адмаўлялася ад любых правоў на Боснію, пагадзілася на ўласнае аўстрыйскае раследаванне сараеўскага забойства, аднак адкланіла запросзапыт, паводле якога аўстрыйская паліцыя мела б права дзейнічаць у сваіх інтарэсах, на тэрыторыі Сербіі. Аўстра-Вегрыя палічыла адказ нездавальняючым.

Пасля, аднак, абвясціла ўсеагульную мабілізацыю. [[31 ліпеня]] Германія пагражае Расіі вайной, у выпадку далейшага правядзення поўнай мабілізацыі. У дадатак Францыя, таксама аб'явіла ўсеагульную мабілізацыю. [[1 жніўня]] Другі Рэйх аб'явіў вайну Расіі, а дзвюма днямі пазней Францыі. [[Заходні фронт Першай сусветнай вайны#Кампанія 1914 года: ўварванне Германіі ў Бельгію і Францыю|Нямецкае ўварванне ў Бельгію]], са скасаваннем яе незалежнасці, вымусіла Брытанію [[4 жніўня]] аб'явіць вайну Германіі. Да вайны таксама далучылася Японія, якая мела дагавор з Англіяй. [[6 жніўня]] Аўстра-Венгрыя аб'явіла вайну Расійскай імперыі.

Першыя ваенныя дзеянні пачаліся ў Афрыцы і Ціхаакіянскім рэгіёне, у калоніях і залежных тэрыторыях еўрапейскіх краін. 8 жніўня 1914 года злучаныя брытанскія і французскія сілы нанескінанеслі ўдар па нямецккамунямецкаму пратэктарату Тога, што ў Заходняй Афрыцы. Пасля, 10 жніўня нямецкія войскі атакавалі Паўднёвую Афрыку - частку брытанскай каланіяльнай імперыі. Новая Зеландыя – адзін з англійскіх дамініёнаў, 30 жніўня акупіравала нямецкія астравы Самоа (дакладней іх заходнюю частку)<ref>Сёння дзеліца на Заходняе Самоа і Амнрыканскае Самоа</ref>. 11 верасня, для падтрымцыпадтрымкі Рэйха, аўстралійскі ваенна-марскі флот і сухапутныя сілы высадзіліся на востраве Новая Памеранія (сёння Новая БратаніяБрытанія), які з'яўляўся часткай нямецкай Новай Гвінеі. На працягу некалькіх месяцаў сілы Антанты або выціснулі, або прынялі капітуляцыю ад усіх нямецкіх войск размешчанных у Ціхаакіянскім рэгіёне (большасць астравойастравоў была занята Японіяй). Войска Рэйха аказвала жорсткіжорсткае супраціўленне толькі ў некаторых рэгіёнах Афрыкі (галоўным чынам на тэрыторыі сучаснай Танзаніі).

У Еўропе, арміі цэнтральных дзяржаў Германіі і Аўстра-Венгрыі пакутавалі ад адсутнасці супрацоўніцтва паміж штабамі ваеннай разведкі, і таму часта саюзнікі нават не ведалі аб узаемных планах дзеянняў. Спачатку Германія гарантавала падтрымку аўстрыйцам падчас уварвання Аўстра-Венгрыі ў Сербію, аднак абяцанні не перараслі ў рэальныя дзеянні. Аўстра-Венгрыя спадзявалася, што Германія здолее забяспечыць абарону паўночнай граніцы ад Расіі. Аднак нямецкае ваеннае кіраўніцтва, першым чынам, разлічвала ўсімі сіламі атакаваць заходні фронт, а менавіта Францыю. Гэтыя ўзаемныя непаразуменні прывялі да перафарміравання аўстрыйскай арміі з поўдня на поўнач, каб супрацьстаяць расійскаму войску. Аднак пры ракіроўцы, 12 жніўня, аўстрыйцы натрапілі на сербскія сілы і распачаўшы бітву, былі пераможаны.

Нямецкі план прадугледжваў накіраваць усе сілы на Францыю, каб у хуткім часе пазбавіць яе ўдзелу ў вайне. А затым накіраваць усю армію супраць Расіі. Згодна плану Шліфена напад на Францыю павінны быў адбыцца з поўначы, праз тэрыторыю Бельгіі. У цэлях выканання плана нямецкае кіраўніцтва дасладаслала бельгійскаму ўраду ноту, у якой змяшчала патрабаванне на дазвол знаходжання нямецкіх войск на тэрыторыі Бельгіі. Бельгійскі ўрад адказаўадмовіў немцам, на што войска Германіі ўварвалася ў краіну, захапіўшы пры гэтым Люксембург. Немцы не прадугледжвалі моцнага супрацьстаяння, якое яны сустрэлі каля горада Ліеж, дзе знаходзілася ваеннае ўмацаванне. Імператарская армія, аднак, не зважаючы на бельгійскі супраціўленне пасоўвалася ў кірунку Францыі. Велікабрытанія ў дапамогу свайму саюзніку выслала экспедыцыйны корпус, які накіраваўся на ўсход. 21 жніўня 1914 года быў забіты першы брытанскі салдат, адбылося гэта паблізу Монса.

Французскі наступацельнынаступальны план ([[План XVII]]) прадугледжваў здабыццё [[Эльзас]]а і [[Латарынгія|Латарынгіі]]. [[14 жніўня]] пачалося ажыццяўленне плана праз атаку французаў на [[Латарынгская аперацыя|Сарбур]] у Латарынгіі і [[Бітва пры Мюльгаўзене, 1914|Мюлуз]] у Эльзасе. Французы здолелі здабыць першы горад і дайсці да ракі [[Саар]], аднак пазней яны былі адкінуты з гэтага рэгіёна. Ужо 20 жніўня нямецкай контратакай быў захоплены Сарбур. Акрамя таго, першапачаткова здабыты французскім войскам Мюлуз, быў пакінуты імі, з-за пагрозы знішчэння латарынгскіх ваенных аддзелаў.

Лінія фронту праходзіла паміж паўночным узбярэжжэм і Вагезамі, і насіла імя Наён, ад назвы захомленнагазахопленага немцамі тутэйшага горада. Брытанцы імкнуліся прарвацца з поўначы і рухацца ў кірунку Артуа, у той час калі французы заатакаваліатакавалі б Шампань. 10 сакавіцасакавіка сілы саюзнікаў распачалі вялікае наступленне. Англійскае войска рынулася ў атаку, жадаючы авалодаць узвышшам Аўберс. Атаку праводзілі чатыры дывізіі, занімаючызаймаючы тэрыторыю шырынёй каля трох кіламетраў. Перад наступленнем, па нямецкім пазіцыям праводзіўся шквальны артэлерыйскіартылерыйскі абстрэл, які працягваўся поў гадзіны. Пачатак аперацыі суправаджаўся поспехам, ужо праз чатыры гадзіны былі захопленыя акрэсныябліжэйшыя вёскі. Аднак атака была прыпынена, у сувязі з папаўненнем боепрыпасаў. Гэты момант дазволіў немцам сцягуць рэзервы і выправадзіць контратаку, дзякуючы якой было адбіта ўзвышша Аўберс. Нямецкае камандаванне імкнулася ўтрымаць нязменнай сітуацыю на фронце і адначасова гатовіларыхтавала наступ у раёне горада Іпр, які брытанцы захапілі яшчэ ў лістападзе 1914 года падчас першых сутычак у гэтым рэгіёне. Удар быў закліканы адцягнуць увагу ад галоўнага ўдару, які павінен быў адбыцца на Усходнім фронце і падарваць ажыццяўленне франка-брытанскіх планаў, а таксама праверыць новую зброю. Пасля двухднеўнайдвухдзённай бамбардзіроўкі, 22 красавіка 1915 года, нямецкія врйсківойскі распылілі хлоркавыхлорны газ, які быў аднесенызнесены ветрам да брытанскіх акопаў. Зелёна-жоўтая хмара прынесла абаронцам смяротна-задушлівы эфект, сярод войску пачалася паніка, людзі кінуліся наўцечкі, што прывяло да ўтварэння трохкіламетровага прабою ў абарончых камунікацях саюзнікаў. Аднак немцы не валодалі дастатковымі сіламі, каб выкарыстаць сітуацыю. Хутка падцягнутыя канадцкіяканацкія войскі здолелі ўзяць сітуацыю ў свае рукі і запаволіць надыход праціўніка. Гэтая бітва стала першай, падчас каторайдзе была ўжыта газавая зброя (немцы ўжылі 168 тон атрутнага хлору), якая ўнесла 5 тысяч жыццяў<ref>Ужыванне газавай зброі было забаронена канвенцыяй у 1899 годзе</ref>.

Праз два дні хімічная зброя была паўторна ўжыта, што пры вялопрывяло да адступлення войск Антанты. Аднак і гэты поспех немцы не здолелі выкарыстаць. 27 красавіка саюзнікі ўжылі новыя метады абароны ад атрутных газаў, непадалёк Іпра, пяхота 16-й ірландскай дывізіі нягледзечы на распылены хлор здолела застацца і весці абарону на сваіх пазіцыях.

Восенню 1915 года над палямі боя, у небе, усё часцей сталі з'яўляцца самалёты. Да гэтай пары самалёты ўжываліся пераважна для назірання і фатаграфіраванняфатаграфавання пазіцый ворагаў. Аднак немцы пераабарудавалі свае машыны пад знішчальнікі, устанавіўшы другому пілоту кулямёт, што дало грамадную перавагу над разведвальнымі самалётамі брытанцаў і французаў.

У верасні саюзнікі правялі новую наступальную аперацыю, французы атакавалі Шампань, брытанцы Лоас. Французкае камандванне амаль на працягу ўсяго лета гатовіліся да наступлення, пры гэтым брытанцы занялі абарончую пазіцыю на дліннымдоўгім кавалку фронту, імкнучыся прапусціць французаў на пераднаперад. Артылерыйскі абстрэл нямецкіх пазіцый пачаўся 22 верасня, галоўны ўдар быў назначаныпрызначаны на 25 верасня. Немцы прадбачылі сцэнарый наступлення і былі гаторыягатовыя да шквальнай атакі праціўніка; за галоўнай лініяй акопаў былі пабудаваныя дадатковыя абарончыя пазіцыі, які дасягалі наваттрох да 3 км.кіламетраў у глыбіню абароны. Гэта пазволіладазволіла ім затрымаць французаў, якія імкнуліся аднавіць атаку да лістапада. Таксама 25 верасня, пачалася атака брытанцаў на Лоас, якія галоўным чынам, мелі цэльна мэце падтрымаць наступленне французаў. Брытанскай атацы папярэднічала чатырохднёўнаячатырохдзённая артылерыйская разведка агнём, пад час каторыйякой было выкарыстана 250 тыс. снарадаў і больш за 5 тыс. капсул з хлорам. Галоўныя ўдарныя сілы наступлення складаліся з двух корпусаў і двух дадатковых корпусаў якія імітавалі наступленне на Іпр. Брытанцы распачаўшы наступленне, панеслі тут вялікія страты, у асноўным з-за ўдала размешчаных нямецкіх кулямётных разлікаў, дасягнуўшы такім чынам нязначнага поспеху. Новая атака, якая была праведзена 13 кастрычніка, прынесла больш плённы эфектплён.

Нямецкі шэф штаба -- [[Эрых фон Фалькенхайн]] сцвярджаў, што калі французы будуць працягваць несці такія вялізныя страты, гэта можа прывесці да іх знясілення і поўнай капітуляцыі. У пачатку 1916 года немцы пачалі гатовіццарыхтавацца да поўнамаштабнай контратацыконтратакі, сцягнуўшы ў раён Вердэна пяхоту і паветранныя сілы. Вердэн з'яўляўся добраўмацаванай крэпасцю, акружанай кальцом абарончых фартоў; суцэльны комплекс заставаўся, бадай што, апошняй перашкодай на пуці ў Парыж.

Вялікая роля адвадзіласяадводзілася нямецкай авіяцыі, якая на пачатку вайны здолела знішчыць большасць самалётаў саюзнікаў, што давала ёй магчымасць панавання ў паветры над крэпасцю і свабоднага маніпулявання нямецкіх бамбардзіроўшчыкоў і самалётаў-разведчыкаў. Дзякуючы гэтаму артылерыйскі абстрэл быў досыць дакладным. Тым не менш, у маі ў небе над Вердэнам з'явілася французская эскадра пераследу ''Nieuport'' з сучасным тыпам байцоў. Паветраныя сутычкі перараслі ў бітвы беспрэцэдэнтных маштабаў. КожнаяКожны з бакоў спрабаваласпрабаваў атрымаць кантроль у паветры, свабодна выконваць паветраную разведку і бамбарзіроўкабамбарзіроўку пазіцый праціўніка.

21 лютага нямецкія войскі абрынулі на Вердэн ураганны агонь, прадпрыняўправёўшы дзевяцігадзіннуюдзевяцігадзінны артылерыйскуюартылерыйскі падгатоўкуабстрэл. Аднак, калі нямецкая пяхота пайшла ў атаку, спадзяючыся, што артылерыя знішчыла ўсё жывое на ўмацаванныхўмацаваных лініях французскіх войск, яна неспадзявана для сябе сустрэлася з інтэнсіўным агнём французаў. Немцы штораз аднаўлялі наступ. Яны пачыналі з артылерыйскай падгатоўцыпарыхтоўкі, падвяргаючы французскія пазіцыі мацнейшаму абстрэлу. Пасля шматмесячных крывапралітных баёў немцы здолелі дабіцца толькі нікчэмнага пасоўванняпрасоўвання. Авалодаць Вердэнам і прарваць французскі фронт яны так і не здолелі, нягледзечы на грамадныя страты.

У восенніУвосень французы сутыкнуліся з праблемай утрымання сваіх пазіцый. З мэтай даць адпачынак французскім войскам, якія знаходзіліся ў раздробленнымраздробленым стане, брытанцы арганізавалі наступленне, якое павінна было паменшыць ціск на французскі фронт, а таксама дапамагчы Расіі, яка несла вялікія страты на Усходзе. 1 ліпеня брытанцы пачалі наступальную атаку на рацэ Сома, правы фланг захоўвалі пяць французскіх дывізій. Атацы папярэднічала цяжкая сяміднеўнаясямідзённая артэлерыйская бамбардзіроўка. Французскія сілы, у сваім кірунку дасягнулі значных поспехаў, аднак брытанцы моцна пацярпелі адз-за сваёй артылерыі, якая не здолела знішчыць ні калючы дрот, ні нямецкія акопы<ref>Страты брытанцаў у першы дзень бітвы налічвалі каля 57 тыс. чалавек.</ref>.

Пасля перагрупіроўцыперагрупоўкі сіл, бітвы ў рэгіёне Сома працягваліся далей у ліпені і жніўні. Брытанцы дасягнулі значных поспехаў, нягледзечы на падтрымкупамацаванне нямецкагапраціўніка войскановымі ізноўнямецкмі прыбылымі ваенаслужачымісалдатамі. У жніўні саюзнікі змянілі тактыку атакуючых аддзелаў, выкарыстоўваючы адносна невялікія штурмавыя групы, аднак і яны не змаглі зламаць пазіцыі праціўніка. Вынікам праведзеных баёў стала ўмацаванне лініі фронту занятай брытанцамі, які лічылі неабходнай артылерыйскую падгатоўку і неабходнасць мець пазіцыі для будучых атак.

Астатняя фаза бітвы над Сома стала першым у гісторыі эпізодам калі былі ўжыты танкі. Саюзнікі правёўшы наступленне не дасягнулі значных вынікаў, танкі былі няздольныя змяніць сітуацыю, з-за сваёй малой колькасці і частых паломак на поле бітвы. Вырашальная бітва на Соме адбылася ў кастрычніку і пачатку лістапада. Як вынік невялікі зрух фронту і велізарнымвелізарныя стратамстраты з абодвух бакоў (саюзнікі страцілі 600 тысяч чалавек, немцы 460 000.).

Падчас бітвы над Сома і падчас зімы немцы пачалі будаўніцтва новых абарончых пазіцый, па-за асноўнай лініяй фронту, абарончая лінія атрымала назву Лінія Гіндэнбурга. Будаўніцтва лініі мела цэльна мэце скарачэнне нямецкага фронту і выдзяленявылучэнне пэўнай колькасці салдатаў для новых заданняў. Фартыфікацыі цягнуліся ад Араса да Сен-Кантэн. Брытанскія лётчыкі-разведчыкі даведаліся аб будаўніцтве лініі ў лістападзе 1916 года.

6 мая Злучаныя Штаты аб'явілі вайну Германіі. Пасля затаплення трансантлатычнага лайнера Луізітанія ў 1915 годзе, немцы спынілі сваю стратэгічную праграму падводнай вайны на Атлантыцы, таму што гэта магло зацягнуць у вайну ЗША. Цяпер, з ростам незадаволенасці сярод нямецкага насельніцтва, у лютым 1917 года нямецкі штаб пастанавіў аднавіць напады на ўсе судны, заходзячыяякія заходзілі ў парты саюзнікаў.

Лічылася, што дзякуючы гэтаму ўдасца вымусіць Англію пайскі не поўгадовы перапынак у вайне, у той час як амерыканскім войскам, каб стаць значнай сілай на заходнім фронце, патрабаваўся, як мінімум год. Першапачаткова падводныя лодкі наносілі велізарныя страты для гандлёвых караванаў, але пазней, у сувязі з увядзеннем ваенных канвояў, страты былі значна паменшанызменшаныя.

У красавіку 1917 года брытанцы выправадзіліправялі шэраг атак, якія далі пачатак бітве пры Арасе. Нягледзечы на поспехі канадскага корпуса і 5-й брытанскай дывізіі, выкарыстаць гэту магчымасць яны не здолелі, з-за цяжкіх страт, панесеных падчас сутыкненняў на поўдні.

У гэтым жа месяцы генерал Роберт Нівель, прыказаўзагадаў распачаць наступленне на Эна. Наступленню ў якім брала ўдзел каля 1,2 мільёна салдатаў, папярэднічаў тыднёвы артылерыйскі абстрэл нямецкіх пазіцый, пяхоту падтрымлівалі танкі. Аднак, нягледзячы на такія вялікія сілы і сродкі, якія ўдзельнічалі ў атацы, саюзнікі не змаглі дасягнуць сваіх мэт, гэта было галоўным чынам з-за складанай мясцовасці ў якой прыходзіласядаводзілася дзейнічаць англійскім і французскім салдатам. Акрамя таго, немцы атрымалі кантроль у паветры, што перашкаджіла саюзным самалётам-разведчыкам карэкціравацькарэктаваць агонь сваёй артылерыі. На працягу тыдня загінула 100 тыясч французскіх салдат. Не зважаючы на цяжкія страты Нівель вырашае пряцягнуць наступленне ў маі.

3 мая знясіленнаязнясіленая 2-я французская дэвізія (пераважна складалася з ветэранаў Вердэна) адказалася выконваць прыказзагад. Афіцэры не ведалі, як пакараць салдатаў за непаслушэнства, каб не зрабіць якіх-небудзь наступстваў. У хуткім часе бунбунт французскай арміі перакінуўся яшчэ на 54 дэвізіі. з якіх дэзерціравала некалькі тысяч чалавек. Замест кар французскае кіраўніцтва заклікала бунтаўнікоў выканаць абавязак перад айчынай, што дало свой плён. Людзі вярнуліся ў акопы, аднак удзельнічаць у атацы адмовіліся. Ад гэтага часу, цэлы год, французы знаходзіліся ў абароне, а ўвесь цяжар атак лёг на брытанцаў і іх каланіяльныя войскі.

Зімою 1917 года немцы пачалі выкарыстоўваць новую тактыку паветранага бою (паветраная школа была адкрыта ў [[Валанс'ен]]). Вынік велізарныя страты сярод машын саюзнікаў, у прыватнасці брытанскіх, машыны якіх састарэлі, а пілоты былі дрэнна падгатоўленыпадрыхтаваны. Немцы выходзілі пераможцамі ў большасці сутыкненняў. Падчас нападу на АррасАрас, саюзнікі страцілі 316 машын, у параўнанні з 114 нямецкімі.

25 чэрвеня 1917 ў Францыю пачынаюць прыбываць першыя амерыканскія падраздзяленні, з якіх быў сфармуляваны Амерыканскі экспедыцыйны корпус. Аднак удзел у бітвах салдаты пакуль не прымалі, ажно да кастрычніка, гэтая паўза была выклікана неабходнай перадваеннай падрыхтоўкай. Але ўжо сама прысутнасць корпуса падымала маральны дух саюзнікаў. У кастрычніку, аднавіліся ваенныя дзеянні ў рэгіёне Іпра, пачалася бітва пад Passchendaele. Дзякуючы канадскім сілам, саюзнікі здолелі захапіць вёску Passchendaele. Нягледзячы на вялікія страты, прагрэс быў малаважным. Не спрыяла саюзнікам і надвор'е, моцныя ліўнізалевы зрабілі з поля боя непраходныя балоты. Абодва бакі падчас бітвы страцілі каля 0.5 млн чалавек.

Толькі адзіная 51 шатландская дывізія не здолела дамагчыся пастаўленай мэты, астатняе войска дасягнула значнага прагрэсу. Брытанскія сілы ўварваліся ў пазіцыі непрыяцеланепрыяцеля (цягам 6 гадзін) глыбей чым за час трэцяй бітвы пад Іпрам, страціўшы пры гэтым толькі 4000 салдат. Аднак хуткае наступленне стварыла выпукласць у брытанскай пазіцыі, на што добра адрэгавалі немцы выправадзіўшы 30 лістапада контратаку, якая адкінула брытанцай на першапачатковыя пазіцыі. Нягледзечы на правал атакі, наступленне было прызнана ўдалым, таму што выкарыстанне танкаў дазваляла злёгкасцюз лёгкасцю прабіваць добраўмацаваныя акопы немцаў. Падчас бітвы немцы першы раз ужылі добрападрыхтаваныя атрады штурмавікоў.