Вікіпедыя

Магілёў: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Няма тлумачэння праўкі
Радок 9:
|шырыня герба = 80
|шырыня сцяга = 180
|выява = Магілёў. Цэнтр.JPG
|подпіс = МагілёўРатуша
|lat_dir = N|lat_deg = 53|lat_min = 55|lat_sec =
|lon_dir = E|lon_deg = 30|lon_min = 21|lon_sec =
Радок 38:
|афіцыйная мова-ref =
|двароў =
|насельніцтва = 378077
|насельніцтва = 358 279<ref name="Perapis">[https://archive.is/20120523225241/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php Вынікі перапісу насельніцтва Беларусі 2009 года]</ref>▼
|крыніца насельніцтва = <ref name="2016-Estimate"/>
|год перапісу = 20092016
|шчыльнасць = 3&nbsp;285
|нацыянальны склад = [[беларусы]] — 87,43 %, <br /> [[рускія]] — 7,15 %, <br /> [[украінцы]] — 1,06 %, <br /> іншыя — 4,36 %<ref name="Perapis" />
Радок 66 ⟶ 67:
|OpenStreetMap = 280028528
}}
 
'''Магілё́ў''' ([[Інструкцыя па транслітарацыі (2007)|афіц. транс.]]: ''Mahilioŭ'') — горад абласнога падпарадкавання ва ўсходняй частцы [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Магілёўскі раён|Магілёўскага раёна]] і [[Магілёўская вобласць|Магілёўскай вобласці]]. Порт на [[Дняпро|р. Днепр]]. У 201 км ад [[Мінск]]а. Вузел чыгунак на [[Орша|Оршу]], [[Асіповічы]], [[Жлобін]], [[Крычаў]], аўтамабільных дарог на Мінск, [[Гомель]], [[Віцебск]], [[Бабруйск]] і інш. Насельніцтва 358,2 тыс.378&nbsp;077 чал. (20092016)<ref name="2016-Estimate"/>, трэці паводле колькасці пасельніцтва горад краіны.
 
{{змест злева}}
Радок 74 ⟶ 76:
 
Народнае паданне звязвае назву горада з імём асілка [[Машэка|Машэкі]], над магілай якога насыпалі вялікі курган, названы Магілай Льва (захавалася ўрочышча Машакоўка). Народны паэт Беларусі [[Янка Купала]] апрацаваў гэту легенду ў аднайменную паэму. Паводле «Запісак ігумена Арэста», у старажытнасці на месцы Магілёва быў стан разбойнікаў (іх атамана звалі Магіла) і шматлікія магілы забітых імі людзей, каля якіх узнікла вёска Магілка<ref>[[Ігар Марзалюк]], Алена Марзалюк. Магілёў // {{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 243.</ref>.
 
== Герб ==
{{Main|Герб Магілёва}}
 
<center><gallery caption="Геральдычныя сімвалы Магілёўшчыны" widths=150 heights=150 perrow="4">▼
Выява:Coat of Arms of Mahiloŭ, Belarus, 1577.png|Першы [[Герб Магілёва|герб горада]], [[1577]]▼
Выява:Coat of Arms of Mahiloŭ, Belarus, 1781.png|Гарадскі герб часоў [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], [[1781]]▼
Выява:Mahiloǔ-Pahonia. Магілёў-Пагоня (1794).jpg|Герб [[Магілёўскае намесніцтва|Магілёўскага намесніцтва]], [[1794]]▼
Выява:Mahiloǔ-Pahonia. Магілёў-Пагоня (1856).jpg|Герб [[Магілёўская губерня|Магілёўскай губерні]] (да [[1878]])▼
</gallery></center>▼
 
== Гісторыя ==
Радок 92 ⟶ 104:
Станам на [[1577]] у Магілёве быў 1261 жылы дом (на [[1588]] — 1500 жылых дамоў<ref name="evkl244">[[Ігар Марзалюк]], [[Алена Марзалюк]]. Магілёў // {{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 244.</ref>). У [[Лівонская вайна|Інфлянцкую вайну]] [[27 чэрвеня]] [[1581]] маскоўскія захопнікі цалкам знішчылі Задубровенскі пасад, спалілі 10 будынкаў у Пакроўскім пасадзе, але штурм Старога горада і замка быў безвыніковым<ref name="evkl244"/>. Пад [[1588]] упершыню згадваецца тутэйшы рымска-каталіцкі касцёл. Недзе ў [[1590]]—[[1592]] у Магілёве адкрылася агульнаадукацыйная брацкая школа, у якой вывучалі [[Старабеларуская мова|старабеларускую]] і лацінскую мовы. Цягам [[1594]]—[[1604]] ішло ўзвядзенне першага мураванага будынка — Фарнага касцёла. [[13 снежня]] [[1595]] казацкія загоны [[Севярын Налівайка|С. Налівайкі]] спалілі каля 40 % забудовы Магілёва, у тым ліку некалькі цэркваў<ref name="evkl244"/>, і знішчылі значную колькасць гараджан. Захавалася паведамленне пра тыя падзеі:
{{Цытата|У рок 1595. Прыйшла ізноў на Магілёў навала ад Налівайкі. Невядома таксама, з якіх прычын гэта сталася, ні з гyльтайства, ні з маскоўскага нацкоўвання, бо ў гэты час міру з Масквою нe было. Таму старэйшыя людзі часта ўспаміналі Налівайку; Мазепу і Лабаду. Відаць, нездарма не выходзіла гэта з людской памяці, бо нарабіла гэтая саранча новазбудаванаму і заселенаму месту бед нязносных і крыві праліла нямала. Але пан Бог гараджан-мучанікаў бласлаўляў і бласлаўляе. Гэты Налівайка Магілёў зрабаваў і цэрквы папаліў.|[[Магілёўская хроніка]]}}
 
▲<center><gallery caption="Геральдычныя сімвалы Магілёўшчыны" widths=150 heights=150 perrow="4">
▲Выява:Coat of Arms of Mahiloŭ, Belarus, 1577.png|Першы [[Герб Магілёва|герб горада]], [[1577]]
▲Выява:Coat of Arms of Mahiloŭ, Belarus, 1781.png|Гарадскі герб часоў [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], [[1781]]
▲Выява:Mahiloǔ-Pahonia. Магілёў-Пагоня (1794).jpg|Герб [[Магілёўскае намесніцтва|Магілёўскага намесніцтва]], [[1794]]
▲Выява:Mahiloǔ-Pahonia. Магілёў-Пагоня (1856).jpg|Герб [[Магілёўская губерня|Магілёўскай губерні]] (да [[1878]])
▲</gallery></center>
 
У [[1601]]—[[1633]] завяршылася будова развітой абарончай сістэмы гарадскіх умацаванняў з трох ліній абароны. Першую лінію складаў замак — «Высокі горад», другая лінія ўмацаванняў — Кругавы (альбо Бліжні) вал — ахоплівала Стары горад і мела чатыры брамы, трэцяя лінія абароны — [[Палявы вал|Палявы (Дальні, Кругавы) вал]] — у розныя часы мела розныя памеры і колькасць брамаў. Станам на [[1604]] тэрыторыя Магілёва падзялялася на 15 сотняў. У межах Старога горада (Нагорскі пасад) знаходзіліся Астрожская і Нагорская сотні, за імі ва ўсходнім кірунку размяшчалася Ледкаўская сотня, на правабярэжжы Дняпра (Пакроўскі пасад) — Курдзенееўская, Перахрысценская, Слабодская, Грыўлянская, Выганская і Бярозаўская сотні, за Дубравенкай (Задубравенскі пасад) — Папінская, Трысненская, Каскоўская, Дабраслаўская сотні, за Дняпром (Задняпроўскі пасад) — Траецкая і Лупалаўская сотні.
Радок 152 ⟶ 157:
Выява:Mahiloŭ, Vał Kaniskaha.jpg|Вал Каніскага
</gallery></center>
 
== Насельніцтва ==
▲ |насельніцтва* [[2009]] — 358&nbsp;279 чал. = 358 279(перапіс)<ref name="Perapis">[https://archive.is/20120523225241/belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/itogi1.php Вынікі перапісу насельніцтва Беларусі 2009 года]</ref>
* [[2016]] — 378&nbsp;077 чал.<ref name="2016-Estimate">[http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_4944/ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа.] {{ref-ru}}</ref>
 
== Эканоміка ==▼
Буйны прамысловы цэнтр. Дзейнічае больш як 60 прадпрыемстваў машынабудавання, металаапрацоўкі, металургіі ([[Магілёўскі аўтамабільны завод|Магілёўскі аўтамабільны завод імя С. Кірава]], завод «Магілёўліфтмаш», Магілёўскі завод транспартнага машынабудавання «Магілёўтрансмаш», завод «Электрарухавік», металургічны завод), хімічнай («Магілёўхімвалакно»), дрэваапрацоўчай, будаўнічых матэрыялаў, лёгкай, харчовай прамысловасці. Горад здаўна вядомы як буйны цэнтр рамёстваў і мастацкіх промыслаў.▼
 
Магілёў  — перспектыўны цэнтр турызму Беларусі міжнароднага значэння. Гасцініцы: «Магілёў», «Турыст», «Космас-Корт», «Кім», «Ліра», «Севяранка», «Сігнал», гасцініца ААТ «Магілёўхімвалакно».▼
 
Таксама створана [[СЭЗ Магілёў]].▼
 
== Транспарт ==▼
У Магілёве працуюць аўтавакзал, чыгуначныя станцыі [[Магілёў 1-на-Дняпры|Магілёў 1]], [[Магілёў 2-на-Дняпры|Магілёў 2]], Магілёў 3, [[Станцыя Лупалава|Лупалава]].▼
 
Паблізу горада размешчаны [[аэрапорт Магілёў]].▼
 
== Культура ==▼
[[File:Магілёўскія відарысы 01.jpg|thumb|[[Магілёўскі абласны драматычны тэатр]]]]▼
Тэатры: [[Магілёўскі абласны драматычны тэатр]], [[Магілёўскі абласны тэатр лялек]]. З 1990-х у Магілёве праводзяцца міжнародныя [[фестываль «Магутны Божа»|фестывалі духоўнай музыкі «Магутны Божа»]], эстрадны «[[Залаты шлягер]]» і інш. З 2006 года праводзіцца маладзёжны тэатральны форум «[[М@rt.кантакт]]».▼
 
У горадзе знаходзіцца [[Музеі Магілёва|5 музеяў]]: [[Магілёўскі абласны краязнаўчы музей]], [[Магілёўскі абласны мастацкі музей]], [[Музей В. К. Бялыніцкага-Бірулі, Магілёў|Музей Бялыніцкага-Бірулі]], [[Музей этнаграфіі, Магілёў|Музей этнаграфіі]], [[Музей гісторыі Магілёва|Музей гісторыі горада]].▼
 
== Геаграфія ==
Радок 159 ⟶ 186:
Даледавіковыя [[асадкавыя горныя пароды|асадкавыя пароды]] выходзяць на дзённую паверхню ў агаленні рэк у выглядзе чацвярцічных адкладанняў. Яны з'яўляюцца ападкамі мораў палеазойскай і мезазойскай эр, што неаднаразова пакрывалі сучасную тэрыторыю Магілёўшчыны. Карэнныя пароды ў межах горада залягаюць пад моцнай тоўшчай чацвярцічных адкладанняў.
 
З чацвярцічнымі адкладаннямі звязана наяўнасць у наваколлях Магілёва [[карысныя выкапні|карысных выкапняў]]  — лесавідных і альвіальных суглінкаў, што ідуць на выраб [[цэгла|цэглы]]. Пад суглінкамі ляжаць пяскі, што змяшчаюць [[жвір]], які здабываецца для патрэб будаўніцтва. [[Валун]]ы, што знаходзяцца ў пясках, служаць для пакрыцця дарог. Кварцавыя пяскі з'яўляюцца сыравінай для вытворчасці [[шкло|шкла]], сілікатнай цэглы, [[бетон]]у. У мелавых адкладаннях сустракаюцца фасфарыты. У пойме Дняпра, паблізу Палыкавіч, маюцца значныя залежы балотных [[жалезныя руды|жалезных руд]]<ref>Физико-географические условия и особенности города // Климат Могилёва.  — Л., 1982.  — С. 5—8.</ref>.
 
=== Гідраграфія і гідралогія ===
[[Выява:Dubrovienka 01 big.jpg|thumb|left|рака Дубравенка]]
На тэрыторыі горада цякуць з поўначы на поўдзень і ўпадаюць у Дняпро справа невялікая рака [[Рака Дубровенка|Дубравенка]] (з прытокам Струшня) і ручай Дзебра. У межах Магілёва Дубравенка працякае па старой добра распрацаванай даліне, шырынёй да 150  м. Крутыя схілы карэннага берага падымаюцца на 18—20  м, прарэзаны шматлікімі ярамі. Рэчышча ракі моцна меандыруе і падмывае карэнныя берагі. Паблізу вусця схілы Дубравенкі маюць шматлікія сляды аплывін і апоўзняў. У цяперашні час гэтыя працэсы тармозяцца ненатуральнымі насаджэннямі дрэў і кустоў ці тэхнічным спосабам (забіўка свай, цэментаванне водаатводаў і  г.  д.). Зімою рака амаль не памяншае свой дэбет, замярзае толькі ў самыя моцныя маразы, ды і то не цалкам, заўсёды застаюцца праталіны. Пры паслабленні марозу ўтвораны лёд зноў растае, паводкі на Дубравенцы звычайна праходзяць хутка, за некалькі дзён. Пасля таго, як выйдзе з берагоў Днепр, Дубравенка ў нізоўях амаль спыняе цячэнне, яе падпіраюць воды Дняпра.
'''Струшня'''  — прыток Дубравенкі, які пачынаецца 2 вытокамі ў раёне станцыі Магілёў II з невялікіх лагчын. У межах горада даліна ракі мае крутыя схілы і шырыню днішча 5—7  м. Ніжэй элеватара ў Струшню справа ўпадае ручай, пасля чаго пачынаецца яго пастаянны вадаток, які хутка расце за кошт крыніц. Набліжаючыся да вусця, даліна Струшні прыкметна пашыраецца і ўступае ў крутыя, моцна расчлянёныя схілы, зложаныя рыхлымі пародамі, схільнымі да працэсаў апоўзняў і асыпкаў.
'''Дзебра'''  — правы прыток Дняпра. Цалкам працякае ў межах горада. Пачынаецца ў раёне станцыі Магілёў III з плоскай лагчыны, дзе калісьці было балота. На ўсім працягу даліна Дзебры добра выражаная. Схілы крутыя, сфарміраваныя рыхлымі пародамі, моцна расчлянёныя і зрэзаныя ярамі.
 
Азёр у наваколлях Магілёва няма. Ёсць сажалкі  — Пашкаўская і Любужская<ref>Поверхностные воды // Могилёв : энцикл. справочник.  — Мн., 1990.  — С. 10.</ref>.
 
У 6  км на паўночны ўсход ад Магілёва са шчыліны здабываюць сульфатна-хларыдныя, кальцыева-натрыевыя воды сярэдняй мінералізацыі, рэкамендаваныя для лячэння страўнікава-кішачных захворванняў. У 15  км на паўднёвы захад ад Магілёва здабываюць сульфатныя магніева-кальцыевыя маламінералізаваныя воды. Выкарыстоўваюцца ў якасці лекавых сталовых водаў пры страўнікава-кішачных захворваннях. У 5  км на поўнач ад Магілёва здабываюцца маламінералізаваныя сульфатныя магніева-кальцыевыя воды<ref>Гидрогеология месторождений полезных ископаемых // Кудельский, А.  В.  Подземные воды Беларуси / Кудельский А. В., Пашкевич В. И., Ясовеев М. Г.  — Мн., 1998.  — С. 222—235.</ref>.
 
=== Клімат ===
Радок 218 ⟶ 245:
</div>
 
Клімат Магілёва ўмеранна-кантынентальны. Больш за 100 дзён у год няма сонца. У сярэднім у зімовым месяцы няма сонца 17—20 дзён. Найбольш халодны месяц  — [[студзень]]. [[Вясна]] пачынаецца ў канцы сакавіка, калі сярэднесутачная тэмпература [[паветра]] становіцца плюсавой. [[Лета]] цёплае, сонечнае. [[Дождж|Дажджы]] ў асноўным ліўневыя, кароткатэрміновыя. Сярэдняя тэмпература самага цёплага месяца  — [[ліпень|ліпеня]]  — +18 градусаў, у [[чэрвень|чэрвені]] і [[жнівень|жніўні]] на 1,5 градуса ніжэй, чым у ліпені. Усяго ў летнія месяцы ў сярэднім бывае 22 гарачыя дні з сярэднесутачнай тэмпературай вышэй +20 градусаў. [[Восень]] пачынаецца пры пераходзе сярэдняй сутачнай [[тэмпература паветра|тэмпературы паветра]] праз +10 градусаў (22 верасня) да меншага значэння і завяршаецца пры пераходзе праз 0 градусаў (14 лістапада). У першай палове восені шмат сонечных дзён, для другой паловы найбольш характэрна пахмурнае надвор'е з зацяжнымі імжачымі дажджамі.
 
Для Магілёва, як і для ўсёй Беларусі, характэрна высокая адносная вільготнасць, якая з [[кастрычнік]]а па [[сакавік]] перавышае 80  % і такой застаецца ў начныя часы астатніх месяцаў, толькі днём паніжаецца да 50—60  %. Усяго за год у горадзе бывае 134 вільготныя дні (з вільготнасцю больш як 80  %) і толькі 12 сухіх (вільготнасць хаця бы на кароткі час роўная ці ніжэйшая за 30  %). 62  % часу года над горадам захоўваецца пахмурнае неба, 22  %  — яснае. У астатні час пануе пераменная воблачнасць. У сярэднім за год выпадае 679  мм ападкаў, адзначаецца 182 дні з ападкамі. 2/3 ападкаў прыпадае на красавік  — кастрычнік. З агульнай колькасці ападкаў 72  % выпадае ў вадкім відзе, 15  %  — у цвёрдым і 13  %  — у змешаным.
 
Сярэдняя шматгадовая велічыня атмасфернага ціску ў раёне метэаралагічнай станцыі Магілёў —745  мм рт. сл. (993 гПа). Змяненні ціску на працягу года невялікія. Са змяненнем ціску звязана ўзмацненне [[вецер|ветру]]. Вятры ўсіх напрамкаў амаль раўнападобныя, у халодны перыяд года трохі пераважаюць паўднёвыя і паўднёва-ўсходнія, летам  — паўночна-заходнія, восенню  — заходнія. Максімальная хуткасць ветру  — 25—30 м/с. [[Туман]]ы бываюць 65 дзён за год<ref>Общая характеристика климата Могилёва // Климат Могилёва.  — Л., 1982.  — С. 120—127.</ref>.
 
=== Жывёльны свет ===
== Прырода ==
У Магілёве і наваколлі жывуць 200 відаў [[пазваночныя|пазваночных]], з якіх 25 [[сысуны|млекакормячых]], каля 100 [[птушкі|птушак]], больш 20 відаў [[рыбы|рыб]], 8 [[земнаводныя|земнаводных]], 3 віды [[паўзуны|паўзуноў]], а таксама больш як 300 відаў [[беспазваночныя|беспазванковых]]<ref>Животный мир // Могилёв : энцикл. справочник.  — Мн., 1990.  — С. 11—12.</ref>.
Сярод млекакормячых лесапарку сустракаюцца [[вавёрка звычайная|вавёрка]], [[крот]], [[вожык звычайны|вожык]], на ўскраінах горада сустракаецца заяц, вядомы выпадкі заходу ў горад [[лось|лася]], [[янотападобны сабака|янотападобнага сабакі]]. З [[драпежныя|драпежнікаў]] сустракаюцца [[гарнастай]], чорная тхара, [[ласка]]. Часам у межах горада на вадаёмах паяўляюцца бабры. Шматлікія [[пацукі]] (чорны і шэры), мышы (хатняя, палявая, лясная), палёўка (рыжая, звычайная).
 
Багатая арнітафаўна. Па колькасці асобін першае месца належыць вераб'ям ([[верабей палявы|палявы]], [[верабей дамавы|дамавы]]), часцей сустракаюцца галкі, [[грак]]і, [[вароны]], [[сарокі]], [[сініцы]], [[шпакі]], сустракаецца [[голуб шызы]], на пойменных азёрах-старыцах  — вадаплаўныя. Зімою ў горад прылятаюць [[сойкі]], [[снягіры]], [[свістаці]]. У парках і садах жывуць: дрозд-рабіннік, [[зяблік]], [[мухалоўка-стракатка]], [[салавей]], [[канаплянка]], [[зелянушка]], [[садавая слаўка]], [[шчыгол]], [[гарыхвостка]]. У наваколлі горада гняздуюцца [[белы бусел]], [[палявы жаваранак]], [[зязюля]], [[круцігалоўка]], у пойме Дняпра  — [[чайка звычайная]], [[берагавая ластаўка]], [[пліска белая]], [[кнігаўка]] і іншыя пароды<ref>Птушкі паркаў і садоў Магілёўшчыны. Іх ахова // Радзімазнаўства.  — Магілёў, 1992.  — Вып. 6.  — С. 163</ref>.
 
Рыбы прадстаўлены некалькімі сем'ямі. Пераважаюць карпавыя: [[плотка]], [[верхаводка]], [[лешч]], [[карась]], ялец. Сустракаюцца [[акунь звычайны|акунь]], [[шчупак звычайны|шчупак]], галец.
Радок 234 ⟶ 261:
З паўзуноў і земнаводных водзяцца [[вуж звычайны|вужы]], [[яшчаркі]], [[жабы]], [[рапухі]].
 
У горадзе і наваколлі сустракаюцца прадстаўнікі жывёльнага свету, якія занесены ў [[Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь|Чырвоную кнігу]] і патрабуюць аховы. З адзначаных для Магілёўшчыны ахоўных жывёл у прыгараднай зоне могуць сустракацца: з млекакормячых  — [[барсук]]; з птушак  — чорнаваллёвая гагара, звычайны зімародак, [[пустальга звычайная|звычайная пустальга]], [[шэры саракуш]]; з земнаводных і паўзуноў  — балотная чарапаха, мядзянка; з рыб у Дняпры і яго прытоках  — [[рыбец]], [[вусач]]; з [[насякомыя|насякомых]]  — [[матылі]].
 
== Адміністрацыйна-тэрытарыяльныАдміністрацыйны падзел ==
Магілёў падзяляецца на 2 адміністрацыйныя раёны: Ленінскі і Кастрычніцкі. Цэнтральны раён скасаваны ў 2003 годзе.
 
'''Кастрычніцкі раён''' г. Магілёва заснаваны 25 снежня 1962 года ў адпаведнасці з Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР. У 1980-я гады пачалося жыллёвае будаўніцтва для хімікаў. У раёне сканцэнтравана больш за палову прамысловага і тэрытарыяльнага патэнцыялу Магілёва. Два прадпрыемствы Кастрычніцкага раёна  — вытворчае аб'яднанне «Хімвалакно» і сумеснае прадпрыемства «Белпак»  — вырабляюць 77  % прадукцыі раёна, а разам з аўтазаводам імя С. Кірава і мясакамбінатам  — 90  %. Гэтыя прадпрыемствы вызначаюць палажэнне не толькі ў раёне, але і ў горадзе ў цэлым. Акрамя гэтага, у раёне знаходзіцца яшчэ 27 прадпрыемстваў: аўтобусны парк, АП «Вольт» і інш. Працуе больш за 30 магазінаў, бібліятэкі, дзіцячы парк, кінатэатры «Ветразь» і «Космас», Палац культуры «Хімвалакно», «Лядовы палац», Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт харчавання, Сучасны гуманітарны інстытут<ref>Октябрьский район // Могилёв : энцикл. справочник.  — Мн., 1990.  — С. 316—317</ref>.▼
Ленінскі раён Магілёва заснаваны [[25 снежня]] [[1962]] года ў адпаведнасці з Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР, згодна з якім у горадзе было створана два раёны: Ленінскі і Кастрычніцкі. У 1979 годзе Ленінскі раён даў нараджэнне яшчэ адной адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінцы — Цэнтральнаму раёну. Плошча Ленінскага раёна — 24,9 км², у тым ліку каля 500 га зялёных насаджэнняў, у прыватнасці — Пячэрскі лесапарк. Колькасць жыхароў раёна паводле перапісу 1999 г. — 95958 чалавек.▼
У раёне размешчана 22 прамысловыя прадпрыемствы. Яго эканоміка прадстаўлена наступнымі галінамі: машынабудаванне, прыборабудаванне, дрэваапрацоўчая вытворчасць, лёгкая і харчовая прамысловасць і інш. Да паслуг жыхароў раёна — Дом спорту, спорткомплекс «Лакаматыў», фізкультурна-аздараўляльны камбінат, 23 спартыўныя залы, 3 басейны і г. д. Вельмі папулярныя масавыя святы, якія праходзяць на стадыёне «Лакаматыў».▼
У Ленінскім раёне дзейнічаюць абласны тэатр лялек, Цэнтр культуры і вольнага часу, два Домы культуры, 6 клубаў, 11 творчых калектываў, працуе дзіцячая школа мастацтваў, музыкальная школа, 5 масавых бібліятэк, ведамасныя бібліятэкі і інш.<ref>Ленинский район // Могилёв : энцикл. справочник. — Мн., 1990. — С. 207—208</ref>▼
 
▲'''Ленінскі раён''' Магілёва заснаваны [[25 снежня]] [[1962]] года ў адпаведнасці з Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР, згодна з якім у горадзе было створана два раёны: Ленінскі і Кастрычніцкі. У 1979 годзе Ленінскі раён даў нараджэнне яшчэ адной адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінцы  — Цэнтральнаму раёну. Плошча Ленінскага раёна  — 24,9 км², у тым ліку каля 500 га зялёных насаджэнняў, у прыватнасці  — Пячэрскі лесапарк. Колькасць жыхароў раёна паводле перапісу 1999  г.  — 95958 чалавек.
7 снежня 1979 г. Прэзідыум Вярхоўнага Савета БССР выдаў указ, паводле якога шляхам разбуйнення ўжо існуючых Ленінскага і Кастрычніцкага раёнаў у Магілёве быў створаны новы раён горада — Цэнтральны. На тэрыторыі раёна знаходзіліся: Магілёўскі ўніверсітэт імя А. Куляшова, Магілёўскі недзяржаўны фінансава-эканамічны інстытут, педагагічны факультэт Беларускай акадэміі музыкі, 6 сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў, 7 прафесійна-тэхнічных вучылішчаў, 17 школ; абласны драматычны тэатр і 3 кінатэатры; 5 музеяў; касцёл Св. Станіслава (18 ст.), жаночы манастыр (17—18 стст.), архіярэйскі і архіепіскапскі палацы (18 ст.). На тэрыторыі раёна знаходзілася больш за 35 прадпрыемстваў: завод «Зеніт» па вытворчасці апаратуры высокачастотнай сувязі, завод «Электрарухавік», Магілёўская фабрыка марожанага, ПКФ «Валеры», адкрытае акцыянернае таварыства «Лента» і інш.<ref>Центральный район // Могилёв : энцикл. справочник. — Мн., 1990. — С. 436—437.</ref> Раён скасаваны ў 2003 годзе.▼
▲У раёне размешчана 22 прамысловыя прадпрыемствы. Яго эканоміка прадстаўлена наступнымі галінамі: машынабудаванне, прыборабудаванне, дрэваапрацоўчая вытворчасць, лёгкая і харчовая прамысловасць і інш. Да паслуг жыхароў раёна  — Дом спорту, спорткомплекс «Лакаматыў», фізкультурна-аздараўляльны камбінат, 23 спартыўныя залы, 3 басейны і  г.  д. Вельмі папулярныя масавыя святы, якія праходзяць на стадыёне «Лакаматыў».
▲У Ленінскім раёне дзейнічаюць абласны тэатр лялек, Цэнтр культуры і вольнага часу, два Домы культуры, 6 клубаў, 11 творчых калектываў, працуе дзіцячая школа мастацтваў, музыкальная школа, 5 масавых бібліятэк, ведамасныя бібліятэкі і інш.<ref>Ленинский район // Могилёв : энцикл. справочник.  — Мн., 1990.  — С. 207—208</ref>
 
▲'''Цэнтральны раён''' быў створаны 7 снежня 1979  г. Прэзідыумўказам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР выдаў указ, паводле якога шляхам разбуйнення ўжо існуючых Ленінскага і Кастрычніцкага раёнаў у Магілёве быў створаны новы раён горада — Цэнтральны. На тэрыторыі раёна знаходзіліся: Магілёўскі ўніверсітэт імя А. Куляшова, Магілёўскі недзяржаўны фінансава-эканамічны інстытут, педагагічны факультэт Беларускай акадэміі музыкі, 6 сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў, 7 прафесійна-тэхнічных вучылішчаў, 17 школ; абласны драматычны тэатр і 3 кінатэатры; 5 музеяў; касцёл Св. Станіслава (18 ст.), жаночы манастыр (17—18 стст.), архіярэйскі і архіепіскапскі палацы (18 ст.). На тэрыторыі раёна знаходзілася больш за 35 прадпрыемстваў: завод «Зеніт» па вытворчасці апаратуры высокачастотнай сувязі, завод «Электрарухавік», Магілёўская фабрыка марожанага, ПКФ «Валеры», адкрытае акцыянернае таварыства «Лента» і інш.<ref>Центральный район // Могилёв : энцикл. справочник.  — Мн., 1990.  — С. 436—437.</ref> Раён скасаваны ў 2003 годзе.
▲Кастрычніцкі раён г. Магілёва заснаваны 25 снежня 1962 года ў адпаведнасці з Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР. У 1980-я гады пачалося жыллёвае будаўніцтва для хімікаў. У раёне сканцэнтравана больш за палову прамысловага і тэрытарыяльнага патэнцыялу Магілёва. Два прадпрыемствы Кастрычніцкага раёна — вытворчае аб'яднанне «Хімвалакно» і сумеснае прадпрыемства «Белпак» — вырабляюць 77 % прадукцыі раёна, а разам з аўтазаводам імя С. Кірава і мясакамбінатам — 90 %. Гэтыя прадпрыемствы вызначаюць палажэнне не толькі ў раёне, але і ў горадзе ў цэлым. Акрамя гэтага, у раёне знаходзіцца яшчэ 27 прадпрыемстваў: аўтобусны парк, АП «Вольт» і інш. Працуе больш за 30 магазінаў, бібліятэкі, дзіцячы парк, кінатэатры «Ветразь» і «Космас», Палац культуры «Хімвалакно», «Лядовы палац», Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт харчавання, Сучасны гуманітарны інстытут<ref>Октябрьский район // Могилёв : энцикл. справочник. — Мн., 1990. — С. 316—317</ref>.
 
▲== Эканоміка ==
▲Буйны прамысловы цэнтр. Дзейнічае больш як 60 прадпрыемстваў машынабудавання, металаапрацоўкі, металургіі ([[Магілёўскі аўтамабільны завод|Магілёўскі аўтамабільны завод імя С. Кірава]], завод «Магілёўліфтмаш», Магілёўскі завод транспартнага машынабудавання «Магілёўтрансмаш», завод «Электрарухавік», металургічны завод), хімічнай («Магілёўхімвалакно»), дрэваапрацоўчай, будаўнічых матэрыялаў, лёгкай, харчовай прамысловасці. Горад здаўна вядомы як буйны цэнтр рамёстваў і мастацкіх промыслаў.
 
▲Магілёў — перспектыўны цэнтр турызму Беларусі міжнароднага значэння. Гасцініцы: «Магілёў», «Турыст», «Космас-Корт», «Кім», «Ліра», «Севяранка», «Сігнал», гасцініца ААТ «Магілёўхімвалакно».
 
▲Таксама створана [[СЭЗ Магілёў]].
 
▲== Транспарт ==
▲У Магілёве працуюць аўтавакзал, чыгуначныя станцыі [[Магілёў 1-на-Дняпры|Магілёў 1]], [[Магілёў 2-на-Дняпры|Магілёў 2]], Магілёў 3, [[Станцыя Лупалава|Лупалава]].
 
▲Паблізу горада размешчаны [[аэрапорт Магілёў]].
 
▲== Культура ==
▲[[File:Магілёўскія відарысы 01.jpg|thumb|[[Магілёўскі абласны драматычны тэатр]]]]
▲Тэатры: [[Магілёўскі абласны драматычны тэатр]], [[Магілёўскі абласны тэатр лялек]]. З 1990-х у Магілёве праводзяцца міжнародныя [[фестываль «Магутны Божа»|фестывалі духоўнай музыкі «Магутны Божа»]], эстрадны «[[Залаты шлягер]]» і інш. З 2006 года праводзіцца маладзёжны тэатральны форум «[[М@rt.кантакт]]».
 
▲У горадзе знаходзіцца [[Музеі Магілёва|5 музеяў]]: [[Магілёўскі абласны краязнаўчы музей]], [[Магілёўскі абласны мастацкі музей]], [[Музей В. К. Бялыніцкага-Бірулі, Магілёў|Музей Бялыніцкага-Бірулі]], [[Музей этнаграфіі, Магілёў|Музей этнаграфіі]], [[Музей гісторыі Магілёва|Музей гісторыі горада]].
 
== Славутасці ==
Радок 287 ⟶ 296:
* [[Магілёўская ратуша]]
 
== Вядомыя ўраджэнцы і жыхарыасобы ==
* [[Рыта Мікалаеўна Ачкіна]], савецкая лыжніца
* [[Аляксей Бацюкоў]], беларускі пісьменнік
Радок 334 ⟶ 343:
* [[Гарады Беларусі]]
 
== Зноскі ==
{{зноскі}}
{{Reflist}}
 
== Літаратура ==
Радок 354 ⟶ 364:
{{Беларусь у тэмах}}
{{Бібліяінфармацыя}}
 
{{Славутасці Магілёва}}
 
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Магілёў"