Вікіпедыя

Хана Сенеш: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др →‎Паходжанне: вікіфікацыя
др вікіфікацыя
Радок 14:
Маці — Каталін Сенеш (Szenes Kató, народжаная Каталін Зальцбергер, 1896-1992) — нарадзілася ў паселку Яношхаза (''[[:hu:Jánosháza|венг.]]'') у Заходняй Венгрыі<ref>{{cite web |url=http://www.jewishgen.org/Yizkor/vas_megye/vas044.html |title=Vas Megye, Hungary (pages 44-47) |publisher=jewishgen.org|accessdate=2016-5-30|lang=en|description=Memorial Book of Vas County (Hungary)}}</ref><ref name="hungary"/>. Яе бацькі — Фаль Зальцбергер (народжаная Йозефіна Апфель, 1867-1937) і Леапольд Зальцбергер (1851-1905) былі добра адукаванымі людзьмі, цікавіліся музыкай і літаратурай<ref name="family">О нашей семье. [http://jhist.org/zion/senesh6.htm Хана Сенеш. Жизнь, миссия и героическая смерть]. Пер. c ивр. А. Белова и И. Лапидота. — Библиотека Алия, 1975. — С. 115—125</ref>.
 
Пасля завяршэння вучобы ў [[Горад Вена|Вене]] ў 1919 годзе Каталін выйшла замуж за Белу Сенеша<ref>{{Шаблон:Cite web|url=http://www.theverylongview.com/WATH/valor/katherin.htm|title=Katherine Szenes|author=David Alster Yardeni.|date=7 May 1987|work=Women of Valor: Partisans and Resistance Fighters|publisher=Women and the Holocaust|lang=en|accessdate=2010-11-23|archiveurl=http://www.webcitation.org/610ZVyrEU|archivedate=2011-08-17}}</ref><ref>''Pécsi T.'' [http://www.hetek.hu/arcok/201009/boldog_a_gyufa_langja_szenes_hanna_vilagito_peldaja Boldog a gyufa lángja — Szenes Hanna világító példája] (венг)</ref>. Яны належалі да сярэдняга класа, у іх быў дом у Будапешце. Сын Дьердь (Гіора) нарадзіўся за год да Ханы, у 1920 годзе. 26 мая 1927 года Бела Сенеш памер ад [[Востры інфаркт міякарда|сардэчнага прыступу]], і Каталін гадавала дзяцей адна<ref name="aniko">Моя дочь Анико. [http://jhist.org/zion/senesh15.htm Хана Сенеш. Жизнь, миссия и героическая смерть]. Пер. c ивр. А. Белова и И. Лапидота. — Библиотека Алия, 1975. — С. 302—384</ref><ref>{{Шаблон:Cite web|url=http://www.szineszkonyvtar.hu/contents/p-z/szeneselet.htm|title=Szenes Béla|date=2003|publisher=www.szineszkonyvtar.hu|lang=hu|accessdate=2010-11-25|archiveurl=http://www.webcitation.org/610ZWh40w|archivedate=2011-08-17}}</ref>. Йозефіна (у доме яе звалі «бабуля Фіна») жыла разам з сям'ей Сенеш, і Хана была вельмі прывязаная да яе<ref name="aniko"><span class="citation">Моя дочь Анико&#x20;&#x2F;&#x2F;&#x20;[http://jhist.org/zion/senesh15.htm Хана Сенеш. Жизнь, миссия и героическая смерть]&#x20;&#x2F;&#x20;Пер. c ивр. А. Белова и И. Лапидота.&nbsp;— Библиотека Алия, 1975.&nbsp;— С.&nbsp;302—384.</span></ref>. Бабуля памерла 28 ліпеня 1937 года<ref name="family"/>.
 
=== Дзяцінства ў Венгрыі ===
Радок 20:
Хана пачала пісаць вершы ў 6{{Шаблон:Sfn|Whitman|1986|p=14}} , або 7 гадоў<ref name="eleven">{{Шаблон:ЭЕЭ|13760|Сенеш Хана}}</ref><ref name="podolsk">{{Шаблон:Cite web|url=http://www.galinapodolsky.ru/work/425/|title=«Да славится пламя, чья пламенность в сердце вошла»|author=Подольская Г. Г.|date=август 2000|accessdate=2010-12-04|archiveurl=http://www.webcitation.org/610anknRG|archivedate=2011-08-17}}</ref>. У адной з мясцовых газет яе назвалі «вялікай надзеяй венгерскай паэзіі»<ref name="d1934">{{Шаблон:Cite web|url=http://jhist.org/zion/senesh3.htm|title=Детство в диаспоре|author=Сенеш Х.|date=1934—1937|work=Дневник|accessdate=2010-11-24|archiveurl=http://www.webcitation.org/610ZXxg0G|archivedate=2011-08-17}}</ref><ref name="d1938">{{Шаблон:Cite web|url=http://jhist.org/zion/senesh4.htm|title=1938|author=Сенеш Х.|date=1938|work=Дневник|accessdate=2010-11-24|archiveurl=http://www.webcitation.org/610ZbyjC3|archivedate=2011-08-17}}</ref><ref>{{Шаблон:Cite web|url=http://www.rjews.net/sifrut/sen-vv.htm|title=Хана Сенеш|work=Ивритская литература 20-го века в переводах на русский язык|publisher=RJews.net|accessdate=2010-12-19|archiveurl=http://www.webcitation.org/611ORW9w7|archivedate=2011-08-18}}</ref>. У 1934 годзе ў 13 гадоў Хана пачала весці дзеннік, у якім запісвала свае вершы і разважанні аб жыцці<ref name="Timeline"/>. Да красавіка 1939 года яна пісала па-венгерску, затым ўперамешку на [[Іўрыт|іўрыце]] і венгерскім<ref name="d1939">{{Шаблон:Cite web|url=http://jhist.org/zion/senesh6.htm|title=1939|author=Сенеш Х.|date=1939|work=Дневник|accessdate=2010-11-23|archiveurl=http://www.webcitation.org/610Za1IjO|archivedate=2011-08-17}}</ref>. Пасля пераезду ў Палесціну з ліпеня 1940 года поўнасцю перайшла на іўрыт<ref name="lifestory">{{Шаблон:Cite web|url=http://www.hannahsenesh.org.il/Sc.asp?ID=1750|title=Life Story|publisher=The Hannah Senesh Legacy Foundation|lang=en|accessdate=2010-11-17|archiveurl=http://www.webcitation.org/610ZTxJyY|archivedate=2011-08-17}}</ref><ref name="d1940">{{Шаблон:Cite web|url=http://jhist.org/zion/senesh7.htm|title=1940|author=Сенеш Х.|work=Дневник|accessdate=2010-11-25|datepublished=1940|archiveurl=http://www.webcitation.org/610ZaxlDa|archivedate=2011-08-17}}</ref>. У тым жа годзе з'явілася першы верш на іўрыце<ref name="podolsk">{{Шаблон:Cite web|url=http://www.galinapodolsky.ru/work/425/|title=«Да славится пламя, чья пламенность в сердце вошла»|author=Подольская Г. Г.|date=август 2000|accessdate=2010-12-04|archiveurl=http://www.webcitation.org/610anknRG|archivedate=2011-08-17}}</ref>. Дзеннік Хана вяла да 1943 года<ref name="d1943">{{Шаблон:Cite web|url=http://jhist.org/zion/senesh11.htm|title=1943|author=Сенеш Х.|work=Дневник|accessdate=2010-11-25|datepublished=1943|archiveurl=http://www.webcitation.org/610Zhnq2g|archivedate=2011-08-17}}</ref>.
 
Скончыўшы з адзнакай пачатковую школу, у 1931 годзе Хана паступіла ў жаночую гімназію, дзе [[Каталіцтва|каталікі]] плацілі за навучанне дзяцей удвая больш, чым [[Лютэранства|лютэране]], а яўрэі — утрая больш. Улічваючы асаблівы літаратурны талент Ханы, ей зрабілі скідку ў аплаце. З 11 гадоў Хана адрознівалася тым, што дапамагала рыхтаваць урокі сяброўкам, а пасля занялася рэпетытарствам<ref name="aniko"><span class="citation">Моя дочь Анико&#x20;&#x2F;&#x2F;&#x20;[http://jhist.org/zion/senesh15.htm Хана Сенеш. Жизнь, миссия и героическая смерть]&#x20;&#x2F;&#x20;Пер. c ивр. А. Белова и И. Лапидота.&nbsp;— Библиотека Алия, 1975.&nbsp;— С.&nbsp;302—384.</span></ref><ref name="d1934">{{Шаблон:Cite web|url=http://jhist.org/zion/senesh3.htm|title=Детство в диаспоре|author=Сенеш Х.|date=1934—1937|work=Дневник|accessdate=2010-11-24|archiveurl=http://www.webcitation.org/610ZXxg0G|archivedate=2011-08-17}}</ref>.
 
У 1937 годзе яна была абраная старшыней школьнага літаратурнага гуртка, аднак пад ціскам вучняў, якія лічылі, што такую пасаду можа займаць толькі [[Хрысціянін|хрысціянка]], вынікі выбараў адмянілі. Гэта зрабіла на яе моцнае ўражанне<ref name="Timeline"/><ref name="aniko"><span class="citation">Моя дочь Анико&#x20;&#x2F;&#x2F;&#x20;[http://jhist.org/zion/senesh15.htm Хана Сенеш. Жизнь, миссия и героическая смерть]&#x20;&#x2F;&#x20;Пер. c ивр. А. Белова и И. Лапидота.&nbsp;— Библиотека Алия, 1975.&nbsp;— С.&nbsp;302—384.</span></ref>. 16 верасня яна запісала ў сваім дзенніку<ref name="d1934">{{Шаблон:Cite web|url=http://jhist.org/zion/senesh3.htm|title=Детство в диаспоре|author=Сенеш Х.|date=1934—1937|work=Дневник|accessdate=2010-11-24|archiveurl=http://www.webcitation.org/610ZXxg0G|archivedate=2011-08-17}}</ref>:
{|
|<blockquote>Калі б я да гэтага не была абраная, я не сказала б ні слова. Але ў дадзеным выпадку мне было нанесена адкрытае абразу. Я вырашыла не ўдзельнічаць больш у працы гуртка і не цікавіцца яго справамі</blockquote>
Радок 30:
Будучы яшчэ падлеткам Хана чытала класічную і сучасную літаратуру і запісвала у дзенніку свае ўражанні. У прыватнасці, яна чытала [[Стэфан Цвэйг|С. Цвейга]], [[Фёдар Міхайлавіч Дастаеўскі|Дастаеўскага]], [[Леў Мікалаевіч Талстой|Л. Талстога]], [[Томас Ман|Т. Манна]] і венгерскіх пісьменнікаў. Адначасова яна разважала пра палітыку і лес яўрэйскага народа<ref name="d1934">{{Шаблон:Cite web|url=http://jhist.org/zion/senesh3.htm|title=Детство в диаспоре|author=Сенеш Х.|date=1934—1937|work=Дневник|accessdate=2010-11-24|archiveurl=http://www.webcitation.org/610ZXxg0G|archivedate=2011-08-17}}</ref><ref name="d1938">{{Шаблон:Cite web|url=http://jhist.org/zion/senesh4.htm|title=1938|author=Сенеш Х.|date=1938|work=Дневник|accessdate=2010-11-24|archiveurl=http://www.webcitation.org/610ZbyjC3|archivedate=2011-08-17}}</ref>{{sfn|Whitman|1986|p=15-16}}.
 
Гэтыя разважанні ў атмасферы нарастаючага [[Антысемітызм|антысемітызму]] ў Венгрыі<ref name="d1938">{{Шаблон:Cite web|url=http://jhist.org/zion/senesh4.htm|title=1938|author=Сенеш Х.|date=1938|work=Дневник|accessdate=2010-11-24|archiveurl=http://www.webcitation.org/610ZbyjC3|archivedate=2011-08-17}}</ref> прывялі да таго, што Хана стала перакананай [[Сіянізм|сіяністкай]]<ref name="sion1939">{{Шаблон:Cite web|url=http://jhist.org/zion/senesh6.htm|title=1939|author=Сенеш Х.|quote=Не преувеличу, если скажу, что единственное, чем я живу и что меня постоянно держит в напряжении, — это сионизм. Все, что имеет хоть какое-либо отношение к нему, меня интересует|date=10 мая 1939|work=Дневник|accessdate=2010-11-16|archiveurl=http://www.webcitation.org/610Zcy6tO|archivedate=2011-08-17}}</ref>, вучыла іўрыт і ўдзельнічала ў дзейнасці яўрэйскіх грамадскіх арганізацый. Рэалізацыя сіянісцкай ідэі аб стварэнні яўрэйскай дзяржавы стала для яе найважнейшым справай яе жыцця<ref name="d1938">{{Шаблон:Cite web|url=http://jhist.org/zion/senesh4.htm|title=1938|author=Сенеш Х.|date=1938|work=Дневник|accessdate=2010-11-24|archiveurl=http://www.webcitation.org/610ZbyjC3|archivedate=2011-08-17}}</ref>. На фарміраванне яе перакананняў аказаў ўплыў галоўны раввін Будапешта Імрэ Беначоўскі (''[[:hu:Imre Benoschofsky|венг.]]'')<ref>Rochelle Mass. [http://cms.education.gov.il/NR/rdonlyres/4A95A475-6ACF-490B-8DD7-C9DFB8FE2B01/75473/mHanaSeneshdiary.doc 1921—1944.]</ref>. Гімназію яна таксама скончыла з адзнакай<ref name="aniko"><span class="citation">Моя дочь Анико&#x20;&#x2F;&#x2F;&#x20;[http://jhist.org/zion/senesh15.htm Хана Сенеш. Жизнь, миссия и героическая смерть]&#x20;&#x2F;&#x20;Пер. c ивр. А. Белова и И. Лапидота.&nbsp;— Библиотека Алия, 1975.&nbsp;— С.&nbsp;302—384.</span></ref> і была гатовая да эміграцыі{{sfn|Whitman|1986|p=16}}. У сакавіку 1939 года яна атрымала запрашэнне працягнуць вучобу ў сельскагаспадарчай школе для дзяўчат у Палесціне<ref name="Timeline"/>. 17 ліпеня 1939 года яна напісала ў сваім дзенніку<ref name="d1939">{{Шаблон:Cite web|url=http://jhist.org/zion/senesh6.htm|title=1939|author=Сенеш Х.|date=1939|work=Дневник|accessdate=2010-11-23|archiveurl=http://www.webcitation.org/610Za1IjO|archivedate=2011-08-17}}</ref>:
<blockquote>Ёсць толькі адно месца на зямлі, дзе мы не ўцекачы і ня эмігранты. Гэта месца - наш дом, Эрэц-Ісраэль</blockquote>
 
Радок 67:
З турмы [[Горад Сомбатхей|Сомбатхея]] яе адправілі ў казармы Хадзік ў Будапешце, дзе размяшчалася ваенная контрвыведка, а затым у ваенную турму на бульвары Маргіт<ref name="hungary"/>. Там Хану падвергнулі допытам, збіццю і катаванням, патрабуючы расказаць пра яе заданні і выдаць код перадатчыка. Пры гэтым збіццем і катаваннямі займаліся венгерскія следчыя, а нямецкія спрабавалі ўжываць у асноўным псіхалагічнае ўздзеянне. Хана паводзіла сябе мужна. Нягледзячы на катаванні, яна не губляла прысутнасці духу. У турме яна напісала дапаможнік па іўрыту<ref name="midrasha">{{Шаблон:Cite web|url=http://www.midrasha.net/article.php?id=1922|title=Слово о Хане Сенеш|author=Лебединская Г.|date=22 марта 2003|publisher=«Мидраша Ционит»|accessdate=2010-12-04|archiveurl=http://www.webcitation.org/610ZlsqUR|archivedate=2011-08-17}}</ref>.
 
Каталін Сенеш [[17 чэрвеня]] зрабілі вочную стаўку з Ханой, патрабуючы паўплываць на дачку, каб тая супрацоўнічала са следствам. У той жа дзень Каталін Сенеш таксама была арыштаваная, і яе некалькі месяцаў трымалі ў той жа турме. 23 чэрвеня Каталін даведалася, што Хана знаходзіцца побач. У далейшым маці і дачка змаглі бачыцца і мець зносіны<ref name="Timeline"/>. [[11 верасня]] Хану перавялі ў турму на вуліцы Конці, а 13 верасня Каталін перавялі з турмы ў канцэнтрацыйны лагер Киштарче на ўскраіне Будапешта. У канцы верасня лагер быў ліквідаваны, і вязняў адпусцілі. [[12 кастрычніка]] Каталін наняла адваката Андора Селечэні для дапамогі Хане<ref name="aniko"><span class="citation">Моя дочь Анико&#x20;&#x2F;&#x2F;&#x20;[http://jhist.org/zion/senesh15.htm Хана Сенеш. Жизнь, миссия и героическая смерть]&#x20;&#x2F;&#x20;Пер. c ивр. А. Белова и И. Лапидота.&nbsp;— Библиотека Алия, 1975.&nbsp;— С.&nbsp;302—384.</span></ref>. Яе абаронай займаўся таксама адвакат Эндре Нанаі<ref name="hungary"/>.
 
Селечени запэўніваў Каталін Сенеш, што Хане пагражае толькі працяглы тэрмін зняволення, які будзе адменены, як толькі Венгрыя капітулюе перад надыходзячай [[Рабоча-сялянская Чырвоная армія|Чырвонай арміяй]]<ref name="aniko"><span class="citation">Моя дочь Анико&#x20;&#x2F;&#x2F;&#x20;[http://jhist.org/zion/senesh15.htm Хана Сенеш. Жизнь, миссия и героическая смерть]&#x20;&#x2F;&#x20;Пер. c ивр. А. Белова и И. Лапидота.&nbsp;— Библиотека Алия, 1975.&nbsp;— С.&nbsp;302—384.</span></ref>. Аднак фатальную ролю ў яе лесе адыграў дзяржаўны пераварот у Венгрыі 15-16 кастрычніка, у выніку якога да ўлады прыйшла нацысцкая партыя «Скрыжаваныя стрэлы» на чале з [[Ферэнц Салашы|Ферэнцам Салашы]]<ref name="hungary"/>.
 
Суд, які адбыўся [[28 кастрычніка]] 1944 года, абвінаваціў Хану Сенеш ў [[Шпіянаж|шпіянажы]] на падставе дакументаў следства ваеннай контрвыведкі. Асновай для абвінавачвання быў радыеперадатчык, які быў знойдзены ў яе пры арышце. Асаблівы трыбунал пры начальніку генеральнага штаба ў складзе ваеннага юрыста капітана Д'юлы Шымона і дваіх афіцэраў без юрыдычнай адукацыі прысудзіў яе да смяротнага пакарання паводле артыкула 2 «Закона аб нацыянальнай абароне» ад 1939 года. Абвінавачванне прадстаўляў ваенны юрыст Міхай Кечкеш. Прамову абаронцы вымавіу Андар Селечэні. Памілаванне ей прапанавана не было<ref name="hungary"/>.
Радок 75:
Вынясенне прысуду было адкладзена на 8 дзен. Тым часам маці Каталін Сенеш спрабавала сустрэцца з Д'юлай Шымонам 1, 2 і 3 лістапада, каб атрымаць дазвол на сустрэчу з Ханой. Аднак Д'юла Шымон знаходзіўся ў гэтыя дні па-за межамі Будапешта, і, калі яны нарэшце сустрэліся 7 лістапада, ен паведаміў ей, што з 6 лістапада справа Ханы Сенеш ўжо не адносіцца да яго кампетэнцыі<ref name="hungary"/>.
 
7 лістапада намеснік міністра абароны і намеснік начальніка генеральнага штаба генерал-палкоўнік Ферэнц Фекетехалмі-Цейднер (''[[:en:Ferenc Feketehalmy-Czeydner|англ.]]'') і начальнік Адмысловага трыбунала пры начальніку генеральнага штаба падпалкоўнік Ласла Д'юре ў адсутнасць абаронцы абвясцілі прысуд, і Хана была [[Расстрэл|расстраляная]] ў той жа дзень ва ўнутраным двары турмы. Вынесены быў афіцыйна прысуд ці не, незразумела, бо ні маці, ні адваката ніхто не праінфамаваў<ref name="aniko"><span class="citation">Моя дочь Анико&#x20;&#x2F;&#x2F;&#x20;[http://jhist.org/zion/senesh15.htm Хана Сенеш. Жизнь, миссия и героическая смерть]&#x20;&#x2F;&#x20;Пер. c ивр. А. Белова и И. Лапидота.&nbsp;— Библиотека Алия, 1975.&nbsp;— С.&nbsp;302—384.</span></ref>. Дакументы ваеннага суда, запісы адвакатаў і архіўныя паперы не захаваліся<ref name="hungary"/>.
 
Перад расстрэлам Хане прапанавалі звярнуцца з просьбай аб памілаванні і дазволілі напісаць два лісты<ref><span class="citation">''Tydor Baumel-Schwartz J.''&nbsp; Perfect Heroes&nbsp;Heroesb // The Jewish Press&nbsp;: newspaper.&nbsp;</span></ref>. Прасіць памілавання, як і завязаць вочы пры расстрэле, яна адмовілася, а адно з лістоў, адрасаваны сябрам, абвяшчала<ref name="midrasha">{{Шаблон:Cite web|url=http://www.midrasha.net/article.php?id=1922|title=Слово о Хане Сенеш|author=Лебединская Г.|date=22 марта 2003|publisher=«Мидраша Ционит»|accessdate=2010-12-04|archiveurl=http://www.webcitation.org/610ZlsqUR|archivedate=2011-08-17}}</ref><ref name="lapid">{{Шаблон:Cite web|url=http://nyjtimes.com/Heritage/News/May1203.htm#LapidReturns|title=Lapid Returns from Hungary with New Details on Hanna Senesh’s Death|date=May 12, 2003|work=The New York Times|publisher=The New York Times Company|lang=en|accessdate=2010-12-03|archiveurl=http://www.webcitation.org/610aWVZW9|archivedate=2011-08-17}}</ref>:
 
Д'юла Шымон сказаў Каталін Сенеш, што яе дачка «да апошняй хвіліны захоўвала мужнасць і цвердасць характару»<ref name="aniko"><span class="citation">Моя дочь Анико&#x20;&#x2F;&#x2F;&#x20;[http://jhist.org/zion/senesh15.htm Хана Сенеш. Жизнь, миссия и героическая смерть]&#x20;&#x2F;&#x20;Пер. c ивр. А. Белова и И. Лапидота.&nbsp;— Библиотека Алия, 1975.&nbsp;— С.&nbsp;302—384.</span></ref>.
 
== Пасля вызвалення Венгрыі ==
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Хана_Сенеш"