Хроніка Еўрапейскай Сарматыі: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма тлумачэння праўкі |
з арт. Аляксандр Гваньіні |
||
Радок 1:
[[Файл:Апісанне Еўрапейскай Сарматыі (Sarmatiae Europeae descriptio). Кракаў. 1578.png|thumb|Тытульны аркуш «Апісання Еўрапейскай Сарматыі». [[Кракаў]]. [[1578]]]]
'''«Хроніка Еўрапейскай Сарматыі»'''<ref name="БЭ">{{крыніцы/БЭ|17}}</ref> ({{lang-pl|Kronika Sarmacyey Europskiey}}), або '''«Апісанне Еўрапейскай Сарматыі»''' ({{lang-la|Sarmatiae Europeae descriptio}}) — помнік [[гістарыяграфія|гістарыяграфіі]] эпохі [[феадалізм]]у. Складзена [[А. Гваньіні]] ў першай палове [[1570-я|1570-х]] гг. на [[Лацінская мова|лацінскай мове]]. «Хроніка Еўрапейскай Сарматыі» стала першым творам, які пазнаёміў [[Заходняя Еўропа|заходне-еўрапейскага]] чытача з [[Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага|гісторыяй Вялікага Княства Літоўскага]] і зместам [[Беларуска-літоўскія хронікі|беларуска-літоўскіх агульнадзяржаўных хронік]].
Заснавана на розных крыніцах, у тым ліку на [[Беларуска-літоўскія хронікі|беларуска-літоўскіх хроніках]]. Аўтар выкарыстаў таксама матэрыялы, сабраныя [[М. Стрыйкоўскі]]м. У творы апісваюцца [[Польшча]], [[Беларусь]], [[Літва]], [[Украіна]], [[Расія]], [[Татарыя]] і інш. краіны, прыводзяцца звесткі з грамадзянскай [[гісторыя|гісторыі]], [[геаграфія|геаграфіі]], пра [[побыт]], [[звычай|звычаі]] і [[культура|культуру]] народаў [[Еўропа|Еўропы]], напрыклад, артыкул «Спосаб узорвання глебы і сяўбы на [[Белая Русь|Белай Русі]]» і інш. [[Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага]] выкладзена скарочана, пераважна паводле «[[Хроніка Вялікага Княства Літоўскага і Жамойцкага|Хронікі Вялікага Княства Літоўскага і Жамойцкага]]» і [[Хроніка Быхаўца|Хронікі Быхаўца]]<ref name="БЭ"/>.
Упершыню апублікавана ў [[1578]] годзе у [[Кракаў|Кракаве]]<ref name="БЭ"/> аб'ёмам 203 [[аркуш]]ы, багата ілюстраваная. Была прысвечана каралю [[Стафан Баторый|Стафану Баторыю]]. Складалася з чатырох частак, у якіх былі выкладзены гісторыя і геаграфія [[Польшча|Польшчы]], [[Літва|Літвы]], [[Жамойць|Жамойці]], [[Мазовія|Мазовіі]], [[Інфлянты|Інфлянтаў]], [[Прусія|Прусіі]], [[Памеранія|Памераніі]], [[Масковія|Масковіі]] і [[Татарыя|Татарыі]]. Апісанне падзей было скончана на пахаванні [[Жыгімонт II Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] (1574).
Упершыню апублікавана ў [[1578]] годзе у [[Кракаў|Кракаве]]; у [[1581]] у [[Шпаер|Спіры]] (Германія)<ref name="БЭ"/> у друкарні Бернхарда Альбіна<ref name="nlb">[http://www.nlb.by/portal/page/portal/index/content?lang=be&classId=6E25E4B854504CC5BD94F8B79E519FA7 Выстаўка адной кнігі. «Хроніка Еўрапейскай Сарматыі»]</ref> выйшла 2-е, дапоўненае выданне; у [[1583]] надрукавана ў [[Італія|Італіі]] ў перакладзе на [[італьянская мова|італьянскую мову]]<ref name="БЭ"/>. ▼
[[Файл:Тытульны аркуш Kronika Sarmacyey Europskiey (Хроніка Еўрапейскай Сарматыі). Кракаў. 1611.jpg|міні|злева|Тытульны аркуш «Хронікі Еўрапейскай Сарматыі». [[Кракаў]]. [[1611]]]]▼
Яшчэ тады [[Мацей Стрыйкоўскі]] абвінаваціў Гваньіні, што той прысвоіў сабе яго рукапіс і апублікаваў пад сваім прозвішчам. [[14 ліпеня]] [[1580]] года кароль [[Стафан Баторый]] выдаў дакумент, якім пацвердзіў уласнасць Стрыйкоўскага на працу. Большасць гісторыкаў лічаць, што менавіта гэтая акалічнасць стала прычынай выезду Гваньіні ў [[Швецыя|Швецыю]], і што толькі смерць Стрыйкоўскага (канец 1580-х—пач. 1590-х гг.) дазволіла Гваньіні бесперашкодна карыстацца працай ад свайго імя. Аднак «Апісанне Еўрапейскай Сарматыі» працягнула выдавацца ад імя Гваньіні.
[[Файл:Тытульны аркуш Sarmatiae Europeae descriptio (Апісанне Еўрапейскай Сарматыі). Шпаер. 1581 (01).jpg|thumb|Тытульны аркуш «Апісання Еўрапейскай Сарматыі». [[Шпаер]]. [[1581]]]]
На [[Беларусь|Беларусі]] і [[Украіна|Украіне]] была вядома ў выданні на [[Польская мова|польскай мове]] ({{lang-pl|Kronika Sarmacyey Europskiey}}; друкарня Мікалая Лоба<ref name="nlb"/>, [[Кракаў]], [[1611]], непасрэднай крыніцай для гэтай рэдакцыі паслужыла «[[Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсяе Русі]]» [[Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскага]]), якое дапоўнена кароткім апісаннем [[Заходняя Еўропа|Заходняй Еўропы]], некаторых краін [[Блізкі Усход|Блізкага Усходу]], а таксама падзей у [[Польшча|Польшчы]], [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] і [[Расія|Расіі]] апошняй чвэрці [[XVI ст.]]<ref name="БЭ"/>. Фаліянт (852 старонкі) складаецца з дзесяці частак-кніг, кожная з якіх мае асобны тытульны ліст, прадмову аўтара з прысвячэннем выдатным асобам [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспаліта]]й. Выданне вылучаецца насычаным шматлікімі [[гравюра]]мі афармленнем з выявамі гістарычных герояў і [[князь|княз]]ёў, [[герб]]аў і батальных сцэн, бытавых замалёвак. У пачатку кнігі змешчаны партрэт і герб аўтара<ref name="nlb"/>.▼
▲
▲[[Файл:Тытульны аркуш Kronika Sarmacyey Europskiey (Хроніка Еўрапейскай Сарматыі). Кракаў. 1611.jpg|міні|злева|Тытульны аркуш «Хронікі Еўрапейскай Сарматыі». [[Кракаў]]. [[1611]]]]
▲На [[Беларусь|Беларусі]] і [[Украіна|Украіне]] была вядома ў выданні на [[Польская мова|польскай мове]] ({{lang-pl|Kronika Sarmacyey Europskiey}}; друкарня Мікалая Лоба<ref name="nlb"/>, [[Кракаў]], [[1611]], непасрэднай крыніцай для гэтай рэдакцыі паслужыла «[[Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсяе Русі]]» [[Стрыйкоўскі|Стрыйкоўскага]]), якое дапоўнена кароткім апісаннем [[Заходняя Еўропа|Заходняй Еўропы]], некаторых краін [[Блізкі Усход|Блізкага Усходу]], а таксама падзей у [[Польшча|Польшчы]], [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] і [[Расія|Расіі]] апошняй чвэрці [[XVI ст.]]<ref name="БЭ"/>. Фаліянт (852 старонкі) складаецца з дзесяці частак-кніг, кожная з якіх мае асобны тытульны ліст, прадмову аўтара з прысвячэннем выдатным асобам [[Рэч Паспалітая|Рэчы
У першай пал. [[XVII ст.]] перакладзена на [[Беларуская мова|беларускую мову]]. Паслужыла крыніцай для беларускіх і ўкраінскіх [[хроніка|хронік]] і [[хранограф]]аў [[XVII]]—[[XVIII]] стст. На яе спасылаецца [[Трафім Сурта]] ў прадмове да «[[Магілёўская хроніка|Магілёўскай хронікі]]».
{{зноскі}}
| |||