Астэроід: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др →Спасылкі: выдал. шаблона, replaced: {{Link GA| → {{subst:Void| (2) using AWB |
др крыніца - ru:Астероид |
||
Радок 7:
Сярод малых планет: [[Беларусь (малая планета)|Беларусь]], [[Мінск (малая планета)|Мінск]], [[Брэст (малая планета)|Брэст]], [[Хатынь (малая планета)|Хатынь]].
== Вызначэнні ==
Тэрмін '''астэроід''' (ад {{lang-grc|ἀστεροειδής}} — «падобны зорцы», з {{lang-grc2|ἀστήρ}} — «зорка» і {{lang-grc2|εἶδος}} — «выгляд, якасць») быў прыдуманы кампазітарам [[Чарлз Бёрні|Чарлзам Бёрні]]<ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=1140303 Установлено истинное происхождение термина «астероид»]</ref> і ўведзены [[Уільям Гершэль|Уільямам Гершэлем]] на падставе таго, што гэтыя аб'екты пры назіранні ў [[тэлескоп]] выглядалі як кропкі [[зорка|зорак]] — у адрозненне ад планет, якія пры назіранні ў тэлескоп выглядаюць дыскамі. Дакладнае вызначэнне тэрміна «астэроід» дагэтуль не з'яўляецца ўсталяваным. [[XXVI Асамблея Міжнароднага астранамічнага саюза|Да 2006 года]] астэроіды таксама звалі [[малая планета|малымі планетамі]].
Галоўны параметр, па якім праводзіцца класіфікацыя, — памер цела. Астэроідамі лічацца целы з дыяметрам больш 30 м, целы меншага памеру завуць [[метэароід]]амі<ref>{{кніга
|аўтар = Шустова Б. М., Рыхловой Л. В.
|частка = Рис. 1.1
|загаловак = Астероидно-кометная опасность: вчера, сегодня, завтра
|выдавецтва = Под ред. Шустова Б. М., Рыхловой Л. В.
|месца = М.
|выдавецтва = Физматлит
|год = 2010
|старонак = 384
|isbn = 978-5-9221-1241-3
}}</ref>.
У 2006 годзе [[Міжнародны астранамічны саюз]] аднёс большасць астэроідаў да [[Малыя целы Сонечнай сістэмы|малых целаў Сонечнай сістэмы]]<ref name="mac0603">[http://www.iau.org/public_press/news/release/iau0603/ News Release — IAU0603: IAU 2006 General Assembly: Result of the IAU Resolution votes]{{ref-en}} — Прэс-рэліз [[Міжнародны астранамічны саюз|МАС]] 24 жніўня 2006</ref>.
== Астэроіды ў Сонечнай сістэме ==
[[Файл:InnerSolarSystem ru.png|thumb|left|[[пояс астэроідаў|Галоўны пояс астэроідаў]] (белы колер) і [[траянскія астэроіды Юпітара]] (зялёны колер).]]
У цяперашні момант у Сонечнай сістэме выяўлены сотні тысяч астэроідаў. Па стане на 11 студзеня 2015 г. у базе дадзеных налічвалася {{s|670 474}} аб'екты, з якіх для {{s|422 636}} дакладна вызначаны арбіты і ім прысвоены афіцыйны нумар<ref>[http://ssd.jpl.nasa.gov/?body_count How Many Solar System Bodies]</ref>, больш {{s|19 000}} з іх мелі афіцыйна зацверджаныя назвы<ref>{{cite web|title=MPC Archive Statistics|accessdate=2013-01-11|url=http://www.minorplanetcenter.org/iau/lists/ArchiveStatistics.html|archiveurl=http://www.webcitation.org/64v3pjrov|archivedate=2012-01-24}}</ref><ref>{{cite web|title=Minor Planet Names|accessdate=2013-01-11|url=http://www.minorplanetcenter.org/iau/lists/MPNames.html|archiveurl=http://www.webcitation.org/68uhFuGdW|archivedate=2012-07-05}}</ref>. Мяркуецца, што ў Сонечнай сістэме можа знаходзіцца ад 1,1 да 1,9 мільёна аб'ектаў, што маюць памеры больш 1 км<ref>{{cite web|title=New study reveals twice as many asteroids as previously believed|accessdate=2006-03-28|url=http://www.spaceref.com/news/viewpr.html?pid=7925|archiveurl=http://www.webcitation.org/68uhGOYcp|archivedate=2012-07-05}}</ref>.
Большасць вядомых на дадзены момант астэроідаў засяроджана ў межах [[пояс астэроідаў|пояса астэроідаў]], змесцаванага паміж арбітамі [[Марс]]а і [[Юпітар]]а.
Самым буйным астэроідам у Сонечнай сістэме лічылася [[Цэрэра]], мелая памеры прыблізна 975?909 км, аднак з [[24 жніўня]] [[2006]] года яна атрымала статус [[карлікавая планета|карлікавай планеты]]. Два іншыя найбуйнейшыя астэроіды [[(2) Палада]] і [[(4) Веста]] маюць дыяметр ~500 км. (4) Веста з'яўляецца адзіным аб'ектам [[пояс астэроідаў|пояса астэроідаў]], які можна назіраць няўзброеным вокам. Астэроіды, што рухаюцца па іншых арбітах, таксама могуць быць назіраны ў перыяд праходжання паблізу Зямлі (гл., прыкладам, [[(99942) Апофіс]]).
Агульная маса ўсіх астэроідаў галоўнага пояса ацэньваецца ў 3,0—3,6{{e|21}} кг<ref>{{cite journal| first=G. A. | last= Krasinsky | coauthors=Pitjeva, E. V.; Vasilyev, M. V.; Yagudina, E. I. | url=http://adsabs.harvard.edu/abs/2002Icar..158...98K| title=Hidden Mass in the Asteroid Belt| journal=Icarus| volume=158| issue=1| pages=98—105| month= July| year= 2002| doi=10.1006/icar.2002.6837}}</ref>, што складае ўсяго каля 4 % ад масы [[Месяц, спадарожнік Зямлі|Месяца]]. Маса Цэрэры — 9,5{{e|20}} кг, то бок каля 32 % ад агульнай, а разам з трыма найбуйнейшымі астэроідамі (4) Веста (9 %), (2) Палада (7 %), [[(10) Гігея]] (3 %) — 51 %, то бок абсалютную большасць астэроідаў маюць нікчэмную па астранамічных мерках масу.
== Вывучэнне астэроідаў ==
Вывучэнне астэроідаў пачалося пасля адкрыцця ў [[1781]] годзе [[Уільям Гершэль|Уільямам Гершэлем]] планеты [[Планета Уран|Уран]]. Яго сярэдняя геліяцэнтрычная адлегласць апынулася адпаведным [[правіла Тыцыуса — Бодзе|правілу Тыцыуса — Бодзе]].
У канцы [[XVIII стагоддзе|XVIII стагоддзя]] [[Франц Ксавер фон Цах|Франц Ксавер]] арганізаваў групу з 24 астраномаў. З [[1789]] года гэта група займалася пошукамі планеты, якая, паводле правіла Тыцыуса-Бодзе, павінна была знаходзіцца на адлегласці каля 2,8 [[астранамічная адзінка|астранамічных адзінак]] ад [[Сонца]] — паміж арбітамі Марса і Юпітара. Заданне складалася ў апісанні каардынат усіх [[зорка|зорак]] у вобласці [[задыякальныя сузор'і|задыякальных сузор'яў]] на вызначаны момант. У наступныя ночы каардынаты правяраліся, і вылучаліся аб'екты, якія ссоўваліся на большую адлегласць. Меркаванае зрушэнне шуканай планеты павінна было складаць каля 30 [[вуглавая секунда|вуглавых секундаў]] у гадзіну, што павінна было быць лёгка заўважана.
Па іроніі лёсу першы астэроід, [[Цэрэра]], быў выяўлены італьянцам [[Джузэпэ Піяцы|Піяцы]], якія не ўдзельнічалі ў гэтым праекце, выпадкова, у [[1801]] годзе, у першую ж ноч стагоддзя. Тры іншыя — [[(2) Палада]], [[(3) Юнона]] і [[(4) Веста]] былі выяўлены ў наступныя некалькі гадоў — апошні, Веста, у [[1807]] годзе. Яшчэ праз 8 гадоў бясплодных пошукаў большасць астраномаў вырашыла, што там больш нічога няма, і спыніла даследаванні.
Аднак [[Карл Людвіг Хэнке]] выявіў настойлівасць, і ў [[1830]] годзе аднавіў пошук новых астэроідаў. Праз пятнаццаць гадоў ён выявіў [[(5) Астрэя|Астрэю]], першы новы астэроід за 38 гадоў. Ён таксама выявіў [[(6) Геба|Гебу]] менш чым праз два гады. Пасля гэтага іншыя астраномы далучыліся да пошукаў, і далей выяўлялася не менш аднаго новага астэроіда ў год (за выняткам [[1945]] года).
У [[1891]] годзе [[Максіміліян Франц Ёзаф Карнэліус Вольф|Макс Вольф]] упершыню выкарыстаў для пошуку астэроідаў метад [[астрафатаграфія|астрафатаграфіі]], пры якім на фатаграфіях з доўгім перыядам экспанавання астэроіды пакідалі кароткія светлыя лініі. Гэты метад значна паскорыў выяўленне новых астэроідаў у параўнанні з раней выкарыстоўванымі метадамі візуальнага назірання: Макс Вольф у адзінотку выявіў 248 астэроідаў, пачынальна з [[(323) Брусия]], тады як да яго было выяўлена няшмат чым больш 300. {{Comment|Цяпер|16 студзеня 2014}}, праз стагоддзе, 385 тысяч астэроідаў маюць афіцыйны нумар, а 18 тысяч з іх — яшчэ і імя.
У [[2010]] г. дзве незалежныя групы астраномаў з [[ЗША]], [[Іспанія|Іспаніі]] і [[Бразілія|Бразіліі]] заявілі, што адначасна выявілі вадзяны [[лёд]] на паверхні аднаго з самых буйных астэроідаў галоўнага пояса — [[Феміда, астэроід|Феміды]]. Гэта адкрыццё дазваляе зразумець паходжанне вады на Зямлі. Напачатку свайго існаванні Зямля была занадта гарачая, каб утрымаць дастатковую колькасць вады. Гэта рэчыва павінна было прыбыць пазней. Меркавалася, што ваду на Зямлю маглі занесці [[камета|каметы]], але [[ізатоп]]ны склад зямной вады і вады ў каметах не супадае. Таму можна выказаць здагадку, што вада на Зямлю была занесена пры яе сутыкненні з астэроідамі. Даследчыкі таксама выявілі на Фемідзе складаныя [[вуглевадарод]]ы, у тым ліку малекулы — папярэднікі жыцця<ref>[http://www.membrana.ru/particle/3998 Впервые найден водяной лёд на астероиде]</ref>.
== Найменне астэроідаў ==
Спачатку астэроідам давалі імёны герояў [[Старажытнарымская рэлігія|рымскай]] і [[Старажытнагрэчаская міфалогія|грэчаскай міфалогіі]], пазней адкрывальнікі атрымалі права зваць іх як дагодна — прыкладам, сваім імем. Спачатку астэроідам даваліся пераважна жаночыя імёны, мужчынскія імёны атрымвалі толькі астэроіды, мелыя незвычайныя [[арбіта|арбіты]] (прыкладам, [[(1566) Ікар|Ікар]], надыходны да [[Сонца]] бліжэй [[Меркурый|Меркурыя]]). Пазней і гэта правіла перастала выконвацца.
Атрымаць імя можа не кожны астэроід, а толькі той, арбіта якога больш-менш надзейна вылічана. Былі выпадкі, калі астэроід атрымваў імя праз дзясяткі гадоў пасля адкрыцця. Датуль, пакуль арбіта не вылічана, астэроіду даецца [[часовае пазначэнне астэроіда|часовае пазначэнне]], якое адлюстроўвае дату яго адкрыцця, прыкладам, {{nobr|1950 DA}}. Лічбы пазначаюць год, першая літара — нумар паўмесяца ў годзе, у якім астэроід быў адкрыты (у прыведзеным прыкладзе гэта другая палова лютага). Другая літара пазначае парадкавы нумар астэроіда ў паказаным паўмесяцы, у нашым прыкладзе астэроід быў адкрыты першым. Пакольки паўмесяцаў 24, а английскіх літар — 26, у пазначэнні не выкарыстоўваюцца дзве літары: I (з-за падабенства з адзінкай) і Z. Калі колькасць астэроідаў, адкрытых цягам паўмесяца, перавысіць 24, ізноў вяртаюцца да пачатку алфавіта, прыпісваючы другой літары індэкс 2, пры наступным вяртанні — 3, {{nobr|і г.д.}}
Пасля атрымання імя афіцыйнае найменне астэроіда складаецца з ліку (парадкавага нумара) і назвы — [[Цэрэра|(1) Цэрэра]], [[(8) Флора]] і г.д.
== Вызначэнне формы і памераў астэроіда ==
[[Файл:951 Gaspra.jpg|thumb|Астэроід [[(951) Гаспра]]. Адна з першых выяў астэроіда, атрыманых з касмічнага апарата. Перададзена касмічным зондам «[[КА Галілеа|Галілеа]]» падчас яго пралёту міма Гаспры ў 1991 годзе (колеры ўзмоцнены)]]
Першыя спробы памераць дыяметры астэроідаў, скарыстаючы метад непасрэднага вымярэння бачных дыскаў з дапамогай {{не перакладзена 3|Ніцяны мікраметр|ніцянога мікраметра|en|filar micrometer}}, распачалі [[Уільям Гершэль]] у 1802 і [[Ёган Еранім Шротэр|Ёган Шротэр]] у 1805 гадах. Пасля іх у [[XIX стагоддзе|XIX стагоддзі]] аналагічным спосабам праводзіліся вымярэнні найболей яркіх астэроідаў іншымі [[астраном]]амі. Асноўнай нястачай дадзенага метаду былі значныя разыходжанні вынікаў (прыкладам, мінімальныя і максімальныя памеры [[Цэрэра|Цэрэры]], атрыманыя рознымі навукоўцамі, адрозніваліся ў дзесяць разоў).
Сучасныя спосабы вызначэння памераў астэроідаў складаюцца з метады [[палярыметрыя|палярыметрыі]], [[Радыёлакацыйная астраномія|радыёлакацыйны]], [[Спекл-інтэрфераметрыя|спекл-інтэрфераметрыі]], [[пакрыццё зорак астэроідам|транзітны]] і [[Цеплавая радыяметрыя|цеплавой радыяметрыі]]<ref name="iau160_2">{{cite conference
| first = E.
| last = Tedesco
| title = Asteroid Albedos and Diameters
| booktitle = Proceedings of the 160th International Astronomical Union
| pages = 55—57
| publisher = Kluwer Academic Publishers
| date = June 14—18, 1993
| location = Belgirate, Italy
| url = http://books.google.com/books?id=MNR3gStGevUC&pg=PA55
| accessdate = 2011-08-08
}}</ref>.
Адным з найболей простых і якасных з'яўляецца транзітны метад. Падчас руху астэроіда адносна Землі ён часам праходзіць на фоне аддаленай зоркі, гэта з'ява завецца [[пакрыццё зорак астэроідам]]. Памераўшы працягласць зніжэння яркасці дадзенай зоркі і ведаючы адлегласць да астэроіда, можна досыць дакладна вызначыць яго памер. Дадзены метад дазваляе досыць дакладна вызначаць памеры буйных астэроідаў, накшталт Палады<ref name="Lang 2003">{{cite book
| author = Lang, Kenneth R.
| title = The Cambridge Guide to the Solar System
| year = 2003
| publication = Cambridge University Press
| isbn = 978-0521813068
| lang = en
| capítulo = 13. Asteroids and meteorites
| page = 390—391
| url = http://books.google.com/books?id=RdCUsMy3l7EC&pg=PA384
}}</ref>.
Метад поляриметрии складаецца ў вызначэнні памеру на падставе яркасці астэроіда. Чым больш астэроід, тым больш сонечнага святла ён адлюстроўвае. Аднак яркасць астэроіда моцна залежыць ад [[альбеда]] паверхні астэроіда, што ў сваю чаргу вызначаецца складам парод, што складаюць яго. Прыкладам, астэроід Веста з-за высокага альбеда сваёй паверхні адлюстроўвае ў 4 разы больш святла, чым Цэрэра і з'яўляецца самым заўважным астэроідам на небе, які часам можна назіраць няўзброеным вокам.
Аднак само альбеда таксама можна вызначыць досыць лёгка. Рэч у тым, што чым менш яркасць астэроіда, то бок чым менш ён адлюстроўвае сонечнай радыяцыі ў бачным дыяпазоне, тым больш ён яе паглынае і, награваючыся, выпрамяняе яе потым у выглядзе цяпла ў інфрачырвоным дыяпазоне.
Метад палярыметрыі можа быць таксама выкарыстаны для вызначэння формы астэроіда, шляхам рэгістрацыі змены яго бляску падчас кручэння, так і для вызначэння перыяду гэтага кручэння, а таксама для выяўлення буйных структур на паверхні<ref name="Lang 2003" />. Апроч таго, вынікі, атрыманыя з дапамогай {{не перакладзена 3|Інфрачырвоны тэлескоп|інфрачырвоных тэлескопаў|en|Infrared telescope}}, выкарыстоўваюцца для вызначэння памераў метадам цеплавой радыяметрыі<ref name="iau160_2"/>.
== Класіфікацыя астэроідаў ==
Агульная класіфікацыя астэроідаў заснавана на характарыстыках іх арбіт і апісанні бачнага спектра сонечнага святла, адбіванага іх паверхняй.
=== Групы арбіт і сямейства ===
Астэроіды яднаюць у групы і [[сямейства астэроідаў|сямействы]] на грунце характарыстык іх арбіт. Звычайна група атрымвае назву па імі першага астэроіда, які быў выяўлены на дадзенай арбіце. Групы — адносна свабодныя ўтварэнні, тады як сямействы — шчыльнейшыя, утвораныя ў мінулым пры разбурэнні буйных астэроідаў ад сутыкненняў з іншымі аб'ектамі.
=== Спектравыя класы ===
{{main|Спектравыя класы астэроідаў}}
У [[1975]] годзе [[Фонд B612|Кларк Р. Чапмен]], [[Дэвід Морысан]] ([[:en:David Morrison|David Morrison]]) і [[Бэн Цэлер]] ([[:en:Ben Zellner|Ben Zellner]]) распрацавалі сістэму класіфікацыі астэроідаў, якая абапіраецца на паказнікі [[колер]]а, [[альбеда]] і характарыстыкі [[спектр]]а адлюстраванага сонечнага [[святло|святла]]<ref>{{cite journal|author=Chapman, C. R., Morrison, D., & Zellner, B.|title=Surface properties of asteroids: A synthesis of polarimetry, radiometry, and spectrophotometry|journal=Icarus|volume=25|pages=104—130|year=1975}}</ref>.
Першапачаткова гэта класіфікацыя вызначала толькі тры тыпы астэроідаў<ref>{{cite book|last=McSween Jr., Harry Y.|title=Meteorites and Their Parent Planets|id=0-521-58751-4}}</ref>:
* '''[[Астэроід класа C|Клас C]]''' — [[Вуглярод|вугляродныя]], 75 % вядомых астэроідаў.
* '''[[Астэроід класа S|Клас S]]''' — [[Сілікаты (мінералы)|сілікатныя]], 17 % вядомых астэроідаў.
* '''[[Астэроід класа M|Клас M]]''' — [[Металы|металічныя]], большасць астатніх.
Гэты спіс быў пазней пашыраны і лік тыпаў працягвае расці па меры таго, як дэталёва вывучаецца ўсё больш астэроідаў:
* '''[[Астэроід класа A|Клас A]]''' — характарызуюцца досыць высокім [[альбеда]] (паміж 0,17 і 0,35) і чырванаватым колерам у бачнай частцы спектра.
* '''[[Астэроід класа B|Клас B]]''' — у цэлым ставяцца да астэроідаў[[Астэроід класа C| класа C]], але амаль не паглынаюць хвалі ніжэй 0,5 мкм, а іх спектр злёгку блакітнаваты. [[Альбеда]] у цэлым вышэй, чым у іншых вугляродных астэроідаў.
* '''[[Астэроід класа D|Клас D]]''' — характарызуюцца вельмі нізкім [[альбеда]] (0,02?0,05) і роўным чырванаватым [[Спектр|спектрам]] без выразных [[Спектравая лінія паглынання|ліній паглынання]].
* '''[[Астэроід класа E|Клас E]]''' — паверхня гэтых астэроідаў утрымвае ў сваім складзе такі [[мінерал]], як [[энстатит]] і можа мець падабенства з [[Ахандрыт|ахандрытамі]].
* '''[[Астэроід класа F|Клас F]]''' — у цэлым падобныя з астэроідамі класа B, але без слядоў «вады».
* '''[[Астэроід класа G|Клас G]]''' — характарызуецца нізкім [[альбеда]] і амаль плоскім (і бясколерным) у бачным дыяпазоне спектрам адлюстравання, што сведчыць пра моцны [[Ультрафіялетавае выпрамяненне|ультрафіялетавым]] паглынанні.
* '''[[Астэроід класа P|Клас P]]''' — як і астэроіды класа D, характарызуюцца даволі нізкім [[альбеда]], (0,02?0,07) і роўным чырванаватым [[Спектр|спектрам]] без выразных [[Спектравая лінія паглынання|ліній паглынання]].
* '''[[Астэроід класа Q|Клас Q]] '''— на даўжыні хвалі 1 мкм у [[Спектр|спектры]] гэтых астэроідаў прысутнічаюць яркія і шырокія лініі [[Алівін|алівіну]] і [[Піраксены|піраксену]] і, апроч таго, асаблівасці, што паказваюць на наяўнасць [[Металы|металу]].
* '''[[Астэроід класа R|Клас R]] '''— характарызуюцца адносна высокім [[альбеда]] і чырванаваты [[Спектр|спектрам]] адлюстраванні на даўжыні 0,7 мкм.
* '''[[Астэроід класа T|Клас T]]''' — характарызуецца нізкім [[альбеда]] і чырванаватым [[Спектр|спектрам]] (з умераным паглынаннем на даўжыні хвалі 0,85 мкм), які падобен на [[спектр]] астэроідаў [[Астэроід класа P|P-]] і [[Астэроід класа D|D- класаў]], але па нахіле займальны прамежкавае становішча.
* '''[[Астэроід класа V|Клас V]]''' — астэроіды гэтага класа ўмерана яркія і даволі блізкія да больш агульнага [[Астэроід класа S|S класу]], якія таксама галоўным чынам складаюцца з [[Камень|каменя]], [[Сілікаты, мінералы|сілікатаў]] і [[Жалеза|жалеза]] ([[Хандрыты|хандрытаў]]), але адрозніваюцца S больш высокім утрыманнем [[Піраксены|піраксену]].
* '''[[Астэроід класа J|Клас J]]''' — гэта клас астэроідаў, што ўтварыліся, меркавана, з унутраных частак Весты. Іх спектры блізкія да [[Спектр|спектрам]] [[Астэроід класа V|астэроідаў V класа]], але іх адрознівае адменна моцныя [[Спектравая лінія паглынання|лініі паглынання]] на даўжыні хвалі 1 мкм.
Варта ўлічваць, што колькасць вядомых астэроідаў, аднесеных да якога-небудзь тыпу, не абавязкова адпавядае рэчаіснасці. Некаторыя тыпы досыць складаны для вызначэння, і тып вызначанага астэроіда можа быць зменены пры больш старанных даследаваннях.
==== Праблемы спектравай класіфікацыі ====
Першапачаткова спектравая класіфікацыя засноўвалася на трох тыпах матэрыялу, што складае астэроіды:
* '''[[Астэроід класа C|Клас C]]''' — [[вуглярод]] ([[карбанаты]]).
* '''[[Астэроід класа S|Клас S]]''' — [[крэмній]] ([[сілікаты, мінералы|сілікаты]]).
* '''[[Астэроід класа M|Клас M]]''' — [[метал]].
Аднак існуюць сумневы ў тым, што такая класіфікацыя адназначна вызначае склад астэроіда. У той час, як розны спектравы клас астэроідаў паказвае на іх розны склад, няма ніякіх довадаў таго, што астэроіды аднаго спектравага класа складаюцца з аднолькавых матэрыялаў. У выніку навукоўцы не прынялі новую сістэму, і ўкараненне спектравай класіфікацыі спынілася.
=== Размеркаванне па памерах ===
Колькасць астэроідаў заўважна змяншаецца з узростам іх памераў. Хоць гэта ў цэлым адпавядае [[Сталая функцыя|сталаму закону]], ёсць пікі пры 5 км і 100 км, дзе больш астэроідаў, чым чакалася б у адпаведнасці [[лагарыфмічнае размеркаванне|лагарыфмічнаму размеркаванню]]<ref>[http://www.astro.washington.edu/users/ivezic/Astr598/lecture4.pdf Davis 2002, «Asteroids III», cited by Željko Ivezić]</ref>.
{| class="wikitable" style="margin:auto;"
|+ Прыблізная колькасць астэроідаў N з дыяметрам больш чым D
|-
!D
|100 м || 300 м || 500 м || 1 км || 3 км || 5 км || 10 км || 30 км || 50 км || 100 км || 200 км || 300 км || 500 км || 900 км
|-
!N
| 25 000 000 || 4 000 000 || 2 000 000 || 750 000 || 200 000 || 90 000 || 10 000 || 1100 || 600 || 200 || 30 || 5 || 3 || 1
|}
== Утварэнне астэроідаў ==
Лічыцца, што [[планецезімаль|планецезімалі]] у поясе астэроідаў эвалюцыянавалі гэтак жа, як і ў іншых абласцях сонечнай туманнасці да таго часу, пакуль [[Юпітэр]] не дасягнуў сваёй бягучай масы, пасля чаго з прычыны [[арбітальны рэзананс|арбітальных рэзанансаў]] з Юпітэрам з пояса было выкінута больш 99 % планецезімалей. Мадэляванне і скокі размеркаванняў скорасцей кручэння і спектравых уласцівасцяў паказваюць, што астэроіды дыяметрам больш 120 км утварыліся ў выніку [[акрэцыя|акрэцыі]] ў гэту раннюю эпоху, тым часам як меншыя целы з'яўляюцца аскепкамі ад сутыкненняў паміж астэроідамі ў час ці пасля рассейвання пачатковага пояса гравітацыяй Юпітэра<ref>{{cite journal | last1 = Bottke | first1 = Durda | last2 = Nesvorny | first2 = Jedicke | last3 = Morbidelli | first3 = Vokrouhlicky | last4 = Levison | first4 = | year = 2005 | title = The fossilized size distribution of the main asteroid belt | url = http://astro.mff.cuni.cz/davok/papers/fossil05.pdf| journal = Icarus | volume = 175 | issue = | page = 111 |bibcode = 2005Icar..175..111B |doi = 10.1016/j.icarus.2004.10.026 }}</ref>. Цэрэра і Веста набылі досыць вялікі памер для гравітацыйнай дыферэнцыяцыі, пры якой цяжкія металы пагрузіліся да ядра, а кара сфармавалася з лягчэйшых скальных парод<ref name=ACM>{{cite book|title=Asteroids, Comets, and Meteors|author=Kerrod, Robin|year=2000|publisher=Lerner Publications Co.|isbn=0585317631}}</ref>.
У [[мадэль Ніцы|мадэлі Ніцы]] многія аб'екты [[пояс Койпера|пояса Койпера]] утварыліся ў вонкавым поясе астэроідаў, на адлегласці больш за 2,6 [[Астранамічная адзінка|а.е.]] Большасць з іх былі пазней выкінуты гравітацыяй Юпітара, але тыя, што засталіся, могуць быць [[астэроід класа D|астэроідамі класа D]], магчыма, улучаючы Цэрэру<ref>William B. McKinnon, 2008, [http://adsabs.harvard.edu/abs/2008DPS....40.3803M «On The Possibility Of Large KBOs Being Injected Into The Outer Asteroid Belt».] ''American Astronomical Society,'' DPS meeting #40, #38.03</ref>.
== Небяспека астэроідаў ==
{{гл. таксама|Імпактная падзея|Астэроіды, што збліжаюцца з Зямлёй|Патэнцыйна небяспечныя аб'екты|Турынская шкала|Абарона ад астэроідаў}}
Нягледзячы на тое, што [[Зямля]] значна больш усіх вядомых астэроідаў, сутыкненне з целам памерам больш 3 км можа прывесці да знішчэння цывілізацыі. Сутыкненне з целам меншага памеру (але больш 50 метраў у дыяметры) можа прывесці да шматлікіх ахвяр і гіганцкай эканамічнай шкоды.
Чым больш і цяжэй астэроід, тым вялікую небяспеку ён уяўляе, аднак і выявіць яго ў гэтым выпадку значна лягчэй. Найболей небяспечным на дадзены момант лічыцца астэроід [[(99942) Апофіс|Апофіс]], дыяметрам каля 300 м, пры сутыкненні з якім у выпадку дакладнага траплення можа быць знішчаны вялікі горад, аднак ніякай пагрозы чалавецтву ў цэлым такое сутыкненне не нясе.
1 чэрвеня 2013 года астэроід 1998 QE2 наблізіўся на самую блізкую адлегласць да Зямлі за апошнія 200 гадоў. Адлегласць склала 5,8 млн кіламетраў<ref>[http://runews24.ru/society/asteroid-1998-qe2-near-earth.html В ночь на 1 июня большой астероид пролетит рядом над Землей]</ref>.
З 2016 года ў Расіі працуе тэлескоп АЗТ-33 ВМ па выяўленні небяспечных нябесных цел. Ён здольны апазнаць небяспечны астэроід памерам 50 метраў на адлегласці да 150 мільёнаў кіламетраў за 30 секундаў. Гэта дае магчымасць загадзя (самае малое — за месяц) заўважыць патэнцыйна небяспечныя для планеты целы, аналагічныя Тунгускаму метэарыту<ref>{{cite web|url=http://izvestia.ru/news/618004|publisher=«Газета Известия»|date=2016-06-15|title=В России заработал первый телескоп для обнаружения опасных астероидов}}</ref>.
== Першыя 30 астэроідаў ==
{{Асноўны артыкул|Спіс астэроідаў}}
# ''[[Цэрэра]]'' (цяпер мае статус [[карлікавая планета|карлікавай планеты]])
# [[(2) Палада|Палада]]
# [[(3) Юнона|Юнона]]
# [[(4) Веста|Веста]]
# [[(5) Астрэя|Астрэя]]
# [[(6) Геба|Геба]]
# [[(7) Ірыда|Ірыда]]
# [[(8) Флора|Флора]]
# [[(9) Метыда|Метыда]]
# [[(10) Гігея|Гігея]]
# [[(11) Парфенопа|Парфенопа]]
# [[(12) Вікторыя|Вікторыя]]
# [[(13) Эгерыя|Эгерыя]]
# [[(14) Ірэна|Ірэна]]
# [[(15) Эўномія|Эўномія]]
# [[(16) Псіхея|Псіхея]]
# [[(17) Фетыда|Фетыда]]
# [[(18) Мельпамена|Мельпамена]]
# [[(19) Фартуна|Фартуна]]
# [[(20) Масалія|Масалія]]
# [[(21) Лютэцыя|Лютэцыя]]
# [[(22) Каліёпа|Каліёпа]]
# [[(23) Талія|Талія]]
# [[(24) Феміда|Феміда]]
# [[(25) Факея|Факея]]
# [[(26) Празерпіна|Празерпіна]]
# [[(27) Эўтэрпа|Эўтэрпа]]
# [[(28) Белона|Белона]]
# [[(29) Амфітрыта|Амфітрыта]]
# [[(30) Уранія|Уранія]]
== Знакі ==
Першыя 37 астэроідаў маюць [[астранамічныя знакі]]. Яны пададзены ў табліцы.
{| class="wikitable"
|-
! Астэроід || Сімвалы
|-
| [[Цэрэра, карлікавая планета|(1) Цэрэра]] || {{unicode|⚳}} [[Файл:Ceres symbol.svg|x20px|Old planetary symbol of Ceres]] [[Файл:Ceres2.svg|x20px|Variant symbol of Ceres]] [[Файл:Ceres3.svg|x20px|Other sickle variant symbol of Ceres]]
|-
| [[(2) Палада]] || {{unicode|⚴}} [[Файл:2Pallas symbol.svg|30x20px|Old symbol of Pallas]] [[Файл:2 Pallas.svg|x20px|Variant symbol of Pallas]]
|-
| [[(3) Юнона]] || {{unicode|⚵}} [[Файл:Juno symbol.svg|x20px|Old symbol of Juno]] [[Файл:3 Juno (1).svg|x20px|Other symbol of Juno]]
|-
| [[(4) Веста]] || {{unicode|⚶}} [[Файл:Vesta symbol.svg|x30px|Modern astrological symbol of Vesta]][[Файл:4 Vesta (0).svg|x20px|Old symbol of Vesta]] [[Файл:Simbolo di Vesta.svg|x20px|Old planetary symbol of Vesta]] [[Файл:4 Vesta Unsimplified Symbol.svg|x20px]]
|-
| [[(5) Астрэя]] || [[Файл:5 Astraea symbol alternate.svg|x20px]][[Файл:5 Astraea Symbol.svg|x20px]]
|-
| [[(6) Геба]] || [[Файл:6 Hebe Astronomical Symbol.svg|x20px]]
|-
| [[(7) Ірыда]] || [[Файл:7 Iris Astronomical Symbol.svg|x20px]]
|-
| [[(8) Флора]] || [[Файл:8 Flora Astronomical Symbol.svg|x20px]]
|-
| [[(9) Метыда]] || [[Файл:9 Metis symbol.svg|x20px]]
|-
| [[(10) Гігея]] || [[Файл:10 Hygeia symbol alternate.svg|x20px]][[Файл:10 Hygiea Astronomical Symbol.svg|x20px]]
|-
| [[(11) Парфенопа]] || [[Файл:11 Parthenope symbol alternate.svg|x20px]][[Файл:11 Parthenope symbol.svg|x20px]]
|-
| [[(12) Вікторыя]] || [[Файл:12 Victoria symbol.svg|x20px]]
|-
| [[(13) Эгерыя]] || [[Файл:13 Egeria symbol.svg|x20px|Astronomical symbol of 13 Egeria]]
|-
| [[(14) Ірэна]] || [[Файл:Irene symbol 14.png|x30px|Astronomical symbol of 14 Irene]]
|-
| [[(15) Эўномія]] || [[Файл:15 Eunomia symbol.svg|x20px]]
|-
| [[(16) Псіхея]] || [[Файл:16 Psyche symbol.svg|x20px]]
|-
| [[(17) Фетыда]] || [[Файл:17 Thetis symbol.png|x20px]]
|-
| [[(18) Мельпамена]] || [[Файл:18 Melpomene symbol.svg|x20px]]
|-
| [[(19) Фартуна]] || [[Файл:19 Fortuna symbol.svg|x20px]]
|-
| [[(26) Празерпіна]] || [[Файл:26 Proserpina symbol.svg|x20px]]
|-
| [[(28) Белона]] || [[Файл:28 Bellona symbol.svg|x20px]]
|-
| [[(29) Амфітрыта]] || [[Файл:29 Amphitrite symbol.svg|x20px]]
|-
| [[(35) Леўкафея]] || [[Файл:35 Leukothea symbol.png|x20px]]
|-
| [[(37) Фідэс]] || [[Файл:37 Fides symbol.svg|x20px]]
|}
== Гл. таксама ==
Радок 13 ⟶ 257:
* [[4544 Xanthus]]
* [[Малая планета Эрыс]]
{{зноскі}}
== Спасылкі ==
{{Commonscat|Asteroids|Астэроіды}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Астероиды}}
* [http://neo.jpl.nasa.gov/ Near-Earth Object Program]{{ref-en}}
* [http://www.scribd.com/doc/9726345/- Уільям Нейп'ер. Небяспека камет і астэроідаў ]
* [http://www.minorplanetcenter.org/iau/lists/NumberedMPs.html Спіс усіх астэроідаў з нумарамі]
* [http://www.minorplanetcenter.org/iau/lists/MPNames.html Імёны астэроідаў у алфавітным парадку]
* [http://www.zvezdi-oriona.ru/243086.htm Астероиды]
* [http://www.vokrugsveta.ru/vs/article/588/ Популярная статья в журнале «Вокруг света»]
* [http://www.geokhi.ru/~meteorit/burba-lil.html Космические лилипуты] {{dead link |url=http://www.geokhi.ru/~meteorit/burba-lil.html |id=20070927220310}}
* [http://smallbodies.ru/ Каталог орбитальной эволюции малых тел Солнечной системы]
* [http://tvroscosmos.ru/frm/vestidata/2012/vesti03_03_12_2.php Астероиды — траектория катастрофы.] Видео [[Телестудия Роскосмоса|телестудии Роскосмоса]]. 2012 год.
* [http://www.youtube.com/watch?v=dhjXFWdgqDg Лекция «Астероидно-кометная опасность: мифы и реальность» 19.12.2012] Шустов Б. М. (видео, лекция в Московском планетарии)
{{Класы астэроідаў}}
{{Сонечная сістэма}}
[[Катэгорыя:Астэроіды| ]]
| |||