Юкагіры: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма тлумачэння праўкі |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 9:
| related = [[ханты]], [[мансі]]
}}
'''Юкагіры''' (саманазва ''адул'', ''вадул'' —
== Гісторыя ==▼
▲'''Юкагіры''' (саманазва ''адул'', ''вадул'' - "магутныя") — малы народ, карэнныя насельнікі поўначы [[Усходняя Сібір|Усходняй Сібіры]]. Жывуць пераважна на поўначы [[Якуція|Якуціі]], у [[Магаданская вобласць|Магаданскай вобласці]] і [[Чукоцкая аўтаномная акруга|Чукоцкай аўтаноміі]] [[Расія|Расіі]]. Агульная колькасць - 1603 чал. (2010 г.).
Культура продкаў юкагіраў фарміравалася ў [[Сібір]]ы ў 2-1 тысячагоддзях да н. э. на велізарнай тэрыторыі ад [[Возера Байкал|
У выніку сутыкненняў з [[казакі|казакамі]] і золатаздабытчыкамі, эпідэмій да кан. XIX ст. юкагіры згубілі большую частку сваіх тэрыторый. Значная іх частка была вымушана далучыцца да суседзяў. Перапіс 1897
▲==Гісторыя==
▲Культура продкаў юкагіраў фарміравалася ў [[Сібір]]ы ў 2-1 тысячагоддзях да н. э. на велізарнай тэрыторыі ад [[Возера Байкал|Байкал]]а на поўдні да [[Паўвостраў Таймыр|Таймыра]] на поўначы. Ужо ў першых стагоддзях н. э. частка протаюкагіраў насяляла ўзбярэжжа [[Ахоцкае мора|Ахоцкага мора]]. Пазней, пад ціскам міграцыі [[эвенкі|эвенкаў]] і [[якуты|якутаў]] на поўнач іх супольнасць распалася. Пэўныя групы юкагіраў былі асіміляваны суседнімі народамі, але да XVII ст., калі юкагіры сутыкнуліся з [[Рускія|рускімі]], яны ўсё яшчэ насялялі землі ад [[Рака Індыгірка|Індыгіркі]] да [[Анадырскі заліў|Анадырскага заліва]]. Яны падзяляліся на роднасна-тэрытарыяльныя групы - ''харамоі'', ''янгінцы'', ''яндыры'', ''алюбенцы'', ''шаромбы'', ''кагімэ'', ''амокі'', ''алаі'', ''чуванцы'', ''хадынцы'', ''лаўрынцы'', ''анаўлы''. [[Рускія]] старажылы да гэтага часу завуць іх ''амокамі''. Прыблізная агульная колькасць у сяр. XVII ст. - 5-9 тыс. чал.
▲У выніку сутыкненняў з [[казакі|казакамі]] і золатаздабытчыкамі, эпідэмій да кан. XIX ст. юкагіры згубілі большую частку сваіх тэрыторый. Значная іх частка была вымушана далучыцца да суседзяў. Перапіс 1897 г. зафіксаваў толькі 754 юкагіра ў [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. Нягледзячы на высокую нараджальнасць, палітыка рэпрэсій і калектывізацыі ў міжваенны перыяд прывяла да далейшага скарачэння насельніцтва. Перапіс 1959 г. зафіксаваў 440 юкагіраў. Пазней сітуацыя выправілася, у тым ліку дзякуючы эканамічнай і культурнай падтрымцы з боку ўлад. У 1979 г. у [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] жыў 801 юкагір.
'''Колькасць юкагіраў у Расіі:'''
Радок 46 ⟶ 45:
</timeline>
У 1992
== Традыцыйная культура ==
Здаўна юкагіры насялялі таёжныя і тундравыя рэгіёны. Іх асноўнымі заняткамі былі паляванне на [[Паўночны алень|аленя]], [[Лось|лася]], [[Буры мядзведзь|мядзведзя]] і іншых звяроў, а таксама лоў рыбы. Збіральніцтва мела дапаможны характар. Тундравыя юкагіры займаліся аленегадоўляй, але хатнія алені выкарыстоўваліся звычайна як транспартны сродак. Разводзілі ездавых і паляўнічых сабак. Улетку шырока карысталіся берасцянымі, дзяўбанымі і дашчанымі лодкамі, узімку
У старажытнасці юкагіры будавалі паўзямлянкавыя бервяныя хаціны-''чандалы'' з [[Каркас|каркасам]] з чатырох слупоў і плоскім дахам. Але ў
Традыцыйная вопратка падобная на вопратку [[эвенкі|эвенкаў.]]
Радок 57 ⟶ 56:
Для юкагіраў характэрныя матрылакальныя [[шлюб]]ы. Жанчыны займаюць у [[сям'я|сям'і]] даволі высокае становішча. Але кіруюць пашыранымі [[сям'я|сем'ямі]] заўсёды мужчыны. Раней [[сям'я|сем'і]] аб'ядноўваліся ў роднасна-тэрытарыяльныя групы-''кудэе'', на чале якіх стаялі старэйшыны-''лігые шарамох'', меліся ваенныя правадыры-''тэнбеэ шарамох''.
== Мова ==
Мова юкагіраў ізаляваная. Знойдзены старажытны пласт слоў, які набліжае іх да народаў уральскай сям'і моў, перш за ўсё да [[ханты|хантаў]] і [[мансі]]. Вылучаюцца таёжны (паўднёвы) і тундравы (паўночны) дыялекты. Да 1980-ых гг. мова заставалася непісьменнай, хаця ў літаратуры сустракаюцца звесткі пра існаванне ідэаграфічнай (малюнкавай) пісьмовасці ў мінулым. Зараз карыстаюцца алфавітам на аснове [[Кірыліца|кірыліцы]]. Аднак колькасць юкагіраў, якія ведаюць родную мову, адносна невялікая.
== Рэлігія ==
Большасць сучасных юкагіраў
== Гл. таксама ==
* [[Чуванцы]]
== Знешнія спасылкі ==
*[http://unicat.nlb.by/opac/pls/dict.dic_tst_first?tu=e&l_siz=20&qstr=&name_view=va_all&a_001=BY-NLB-ar2765151 Юкагіры ў зводным электронным каталогу Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі]
*[http://chatys.blog.tut.by/?s=%D1%8E%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%B8%D1%80%D1%8B Юкагіры на Сахаведзе]
| |||