Вікіпедыя

Публій Карнелій Тацыт: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
→‎Новы час: вікіфікацыя
Радок 284:
Хоць складанні Тацыта выдаваліся з 1470 года, яго папулярнасць першыя часы была невялікай, бо тады працягвалі чытаць тых аўтараў, якія былі добра вядомыя ў Сярэднія вякі. Апроч таго, да канца XVI стагоддзі ім цікавіліся амаль выключна ў Італіі і Германіі. Усееўрапейская папулярнасць да яго прыйшла ў канцы XVI стагоддзя з публікацыямі вядомага філолага [[Юст Ліпсій|Юста Ліпсія]]<ref name=gajda.253>''Gajda A.'' Tacitus and political thought in early modern Europe, c. 1530 — c. 1640 // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 253</ref>, а таксама дзякуючы лекцыям {{нп3|Марк Антуан Мюрэ|Марка Антуана Мюрэ|ru|Мюре, Марк Антуан}}<ref name=gajda.254>''Gajda A.'' Tacitus and political thought in early modern Europe, c. 1530 — c. 1640 // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 254</ref>. У выніку, у XVII стагоддзі ён стаў адным з самых чытаных антычных аўтараў<ref name=gajda.253 />. Так, за 1600—1649 гады ў Еўропе былі надрукаваны па крайняй меры 67 выданняў «Гісторыі» і «Аналаў»<ref name=gajda.253 />. За гэты ж перыяд былі выпушчаны каля 30 выданняў Салюсція, другога па папулярнасці лацінскага аўтара<ref>''Osmond P. J.'' Princeps historiae Romanae: Sallust in Renaissance political thought // Memoirs of the American Academy in Rome. — 1995. Vol. 40. — P. 134</ref>. Паколькі мова Тацыта лічылася досыць цяжкай, актыўна распачыналіся спробы перакладу яго складанняў на сучасныя мовы<ref name=gajda.253 />. Шыранне складанняў рымскага гісторыка, які шмат увагі надаваў закулісным інтрыгам, дало імпульс развіццю палітычнай думкі Адраджэння<ref name=mellor.140>''Mellor R.'' Tacitus. — Routledge, 1993. — P. 140</ref>.
 
Еўрапейцы, якія чыталі Тацыта ў XVI і XVII стагоддзях, лічылі, што яго апісанні імператарскага Рыма напамінаюць рэаліі іх часу, і, абапіраючыся на творы Тацыта, пераасэнсоўвалі падкладку сучасных ім палітычных падзей<ref name=gajda.253 />. Прыкладам, гэта адбывалася на мяжы XVI—XVII стагоддзяў, калі смерць бяздзетных уладцаў Францыі і Англіі і падзеі прыкулі ўвагу да не заўсёды гладкай пераемнасці рымскіх імператараў<ref name=gajda.258 />. У апісанні кар'еры [[Луцый Элій Сеян|Сеяна]] ў Еўропе бачылі зборную выяву дачасніка, які высока ўзляцеў, але нізка паў<ref name=gajda.258 />. Нарэшце, у святле актыўнай цэнзуры ўладцамі і каталіцкай царквой друкаванай прадукцыі атрымала велізарную актуальнасць крытыка Тацытам уціскаў свабоды слова<ref name=gajda.258>''Gajda A.'' Tacitus and political thought in early modern Europe, c. 1530 — c. 1640 // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 258</ref>. Дзякуючы гэтаму фрагмент «Аналаў», дзе апісваецца лёс гнанага гісторыка {{нп3|Крэмуцый Корд|Аўла Крэмуцыя Корда|ru|Кремуций Корд}} (ён скончыў самагубствам, а яго складанні былі спалены), апынуўся адным з найболей часта цытаваных урыўкаў гэтага складання<ref name=gajda.258 />. Актыўнае выданне перакладаў Тацыта, а таксама Ціта Лівія і Салюсція на англійскую мову згуляла немалую ролю ў падрыхтоўцы [[Англійская рэвалюцыя|Англійскай рэвалюцыі]]<ref name=gajda.266>''Gajda A.'' Tacitus and political thought in early modern Europe, c. 1530 — c. 1640 // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 266</ref>. У 1627 годзе нідэрландскі навуковец {{нп3|Ісаак Дарыслаўс|Ісаак Дарыслаўс|en|Isaac Dorislaus}} пачаў чытаць у [[Кембрыджскі ўніверсітэт|Кембрыджскім універсітэце]] курс лекцый пра гісторыка, але яго інтэрпрэтацыя рымскіх імператараў як узурпатараў паўплывала на яго хуткае адхіленне ад выкладання<ref name=gajda.267>''Gajda A.'' Tacitus and political thought in early modern Europe, c. 1530 — c. 1640 // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 267</ref>.
 
«Гісторыя» і «Аналы» зрабілі вялікі ўплыў на гісторыкаў XVI—XVII стагоддзяў, і яны пераймалі стыль Тацыта, капіявалі структуру яго складанняў і адбіралі фактычны матэрыял па прынцыпах свайго рымскага папярэдніка<ref name=gajda.253 />. Адным з першых гісторыкаў, якія працавалі пад сур'ёзным уплывам Тацыта, стаў напачатку XVI стагоддзі фларэнтыец [[Франчэска Гвічардзіні]], чыя «Гісторыя Італіі» вытрымана ў стылі «Гісторыі» і «Аналаў»<ref name=gajda.255>''Gajda A.'' Tacitus and political thought in early modern Europe, c. 1530 — c. 1640 // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 255</ref><ref name=mellor.140 />. Апроч таго, у Новы час складанні Тацыта служылі грунтам для многіх трактатаў па палітычнай філасофіі дзякуючы багатаму фактычнаму матэрыялу, сабранаму гісторыкам<ref name=gajda.253-254>''Gajda A.'' Tacitus and political thought in early modern Europe, c. 1530 — c. 1640 // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 253—254</ref><ref name=gajda.261>''Gajda A.'' Tacitus and political thought in early modern Europe, c. 1530 — c. 1640 // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 261</ref>. Моцны ўплыў Тацыта выяўляецца ў класікаў натуральнага права [[Гуга Гроцый|Гуга Гроцыя]] і [[Томас Гобс|Томаса Гобса]], а таксама ў многіх іншых мысляроў Новага часу — [[Фрэнсіс Бэкан|Фрэнсіса Бэкана]], [[Мішэль дэ Мантэнь|Мішэля Мантэня]], [[Джон Мільтан|Джона Мільтана]], [[Бенджамін Франклін|Бенджаміна Франкліна]], [[Джон Адамс|Джона Адамса]], [[Томас Джэферсан|Томаса Джэферсана]]<ref name=gajda.268 /><ref name=mellor.108>''Mellor R.'' The Roman Historians. — London—New York: Routledge, 1999. — P. 108</ref><ref name=companion2.513et515>''Kapust D.'' Tacitus and Political Thought // A Companion to Tacitus. Ed. by V. E. Pagán. — Wiley—Blackwell, 2012. — P. 513; P. 515</ref>.
Радок 292:
Хоць з сярэдзіны XVII стагоддзя ўплыў Тацыта як палітычнага мысляра стаў змяншацца, створаныя ім выявы імператарскага Рыма працягвалі выклікаць асацыяцыі з сучаснасцю<ref name=gajda.268>''Gajda A.'' Tacitus and political thought in early modern Europe, c. 1530 — c. 1640 // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 268</ref>. Некаторыя даследчыкі мяркуюць, што вялікі ўплыў твораў рымскага гісторыка на палітычную філасофію захоўваўся аж да канца XVIII стагоддзя<ref name=companion2.514>''Kapust D.'' Tacitus and Political Thought // A Companion to Tacitus. Ed. by V. E. Pagán. — Wiley—Blackwell, 2012. — P. 514</ref>. Апроч таго, яго складанні ўжо трывала ўвайшлі ў склад няпісанага канона гістарычнай літаратуры<ref name=gajda.268 />. У XVII стагоддзі Тацыт робіцца вельмі папулярным у Францыі, чаму спрыяла эміграцыя многіх прадстаўнікоў італьянскай эліты да французскага двара<ref name=gajda.258 />. Найбольшую цікавасць у гэты перыяд выклікалі яго літаратурныя таленты, і ён натхняе нямала французскіх літаратараў. На глебе звестак Тацыта і пад моцным уплывам яго паглядаў былі створаны п'есы «Смерць Агрыпіны» [[Сірано дэ Бержэрак|Сірано дэ Бержарака]], «Атон» [[П'ер Карнель|П'ера Карнэля]], «{{нп3|Брытанік, п'еса|Брытанік|ru|Британик (пьеса)}}» [[Жан Расін|Жана Расіна]]. У прыватнасці, Расін зваў Тацыта «найбольшым маляром старажытнасці»<ref name=tronski.244 />.
 
Нягледзячы на існаванне шырокай традыцыі, якая тлумачыла Тацыта як абаронцу манархіі, выява Тацытам імператараў і яго апісанне грамадскага жыцця Рыма паказвалі на зусім іншы кірунак палітычных сімпатый антычнага гісторыка<ref name=tronski.244>{{Tronski.tac}} 244</ref>. У XVIII стагоддзі ў Тацыце сталі бачыць не толькі аднаго з найбуйных праціўнікаў манархіі ў рымскай літаратуры, але і гарачага прыхільніка рэспубліканскай формы кіравання<ref name=tronski.244 />. Напачатку стагоддзя ірландскі публіцыст Томас Гордан апублікаваў пераклад складанняў Тацыта на англійскую мову, а разам з ім — трактат «''Гісторыка-палітычныя развагі пра кнігі Тацыта''». Апошняе складанне надало імпульс развіццю антыманархічнай традыцыі<ref name=tronski.244 />. Рымскі гісторык заставаўся ўзорам для многіх прафесійных антыкаведаў. Так, брытанскі гісторык {{нп3|[[Эдуард Гібан|Эдвард Гібан|ru|Гиббон, Эдуард}}]], які напісаў вядомую працу «Гісторыя заняпаду і разбурэння Рымскай імперыі», шмат у чым знаходзіўся пад уплывам Тацыта<ref>''Cartledge P.'' Gibbon and Tacitus // The Cambridge Companion to Tacitus. Ed. by A. J. Woodman. — Cambridge, 2009. — P. 277</ref>. Апроч таго, на XVIII стагоддзе даводзяцца першыя спробы крытычнага ўспрымання выяў Рыма, створаных рымскім гісторыкам. Прыкладам, Вальтэр лічыў перабольшанымі выказы Тацыта пра Тыберыя і Нерона<ref name=tronski.244 />. [[Напалеон I Банапарт|Напалеон Банапарт]] вельмі негатыўна ставіўся да творчасці рымскага гісторыка і нават пачаў літаратурную кампанію дзеля аганьбавання аднаго з самых папулярных антычных аўтараў. У прыватнасці, Напалеон загадаў друкаваць артыкулы з крытыкай Тацыта як гісторыка і пісьменніка, а таксама патрабаваў вынятку яго складанняў са школьнага курса. Паводле яго думкі, Тацыт быў адсталым кансерватарам, які не захацеў прыняць прагрэсіўную для свайго часу імперскую форму кіравання<ref name=tronski.244et245>{{Tronski.tac}} 244—245</ref>. Пляменнік Банапарта [[Напалеон III]], які шмат займаўся вывучэннем рымскай гісторыі, таксама крытыкаваў выкрывальніка імператараў-тыранаў. Пры ім прыхільнікі імператара выступалі ў друку, імкнучыся давесці няправасць ацэнак рымскага аўтара<ref name=tronski.246 />. Зрэшты, яго працягвалі шанаваць інтэлектуалы. Асабліва добра яго ведалі ў Германіі. [[Карл Маркс]] і [[Фрыдрых Энгельс]] высока ацэньвалі Тацыта і неаднаразова звярталіся да яго складанняў. У прыватнасці, у класічнай працы Энгельса «{{нп3|Паходжанне сям'і, прыватнай уласнасці і дзяржавы|Паходжанне сям'і, прыватнай уласнасці і дзяржавы|ru|Происхождение семьи, частной собственности и государства}}» вельмі шмат спасылак на «Германію»<ref name=tronski.245>{{Tronski.tac}} 245</ref><ref name=companion2.517 />. Складанні гісторыка выкарыстоўвалі таксама [[Георг Вільгельм Фрыдрых Гегель|Георг Гегель]], [[Фрыдрых Вільгельм Ніцшэ|Фрыдрых Ніцшэ]], [[Макс Вебер]]<ref name=companion2.517>''Kapust D.'' Tacitus and Political Thought // A Companion to Tacitus. Ed. by V. E. Pagán. — Wiley—Blackwell, 2012. — P. 517</ref>.
 
Да Тацыта звяртаўся [[Мікалай Міхайлавіч Карамзін|Мікалай Карамзін]] падчас працы над «Гісторыяй дзяржавы расійскай»<ref name=cv.415>''Чистякова Н. А.'', ''Вулих Н. В.'' История античной литературы. — {{Л.}}: ЛГУ, 1963 — С. 415</ref>. [[Аляксандр Сяргеевіч Пушкін|Аляксандр Пушкін]] уважліва чытаў Тацыта і натхняўся ім падчас напісання «Барыса Гадунова», а сярод нататак паэта ёсць «Заўвагі на „Аналы“ Тацыта»<ref name=cv.415 /><ref>''Пушкин А. С.'' [http://feb-web.ru/feb/pushkin/texts/push17/vol12/y12-1922.htm Замечания на Анналы Тацита] // ''Пушкин А. С.'' Полное собрание сочинений: В 16 т. Т. 12. Критика. Автобиография. — М.; Л.: Изд-во АН СССР, 1949. — С. 192—194</ref>. У іх Пушкін не гэтулькі зважаў на мову гэтага аўтара, колькі знаходзіў супярэчнасці ў паведамляных ім фактах, а таксама звяртаўся да аналізу гісторыка-культурнага кантэксту эпохі. У Расіі рэвалюцыйнае тлумачэнне ідэй Тацыта натхняла [[дзекабрысты|дзекабрыстаў]]<ref name=tr.ial.470>''Тронский И. М.'' История античной литературы. — {{Л.}}: Учпедгиз, 1946. — С. 470</ref> і [[Аляксандр Іванавіч Герцэн|Аляксандра Герцэна]]. Апошні зваў яго «''неабсяжна вялікім''» і ў 1838 годзе напісаў пад яго ўплывам невялікую працу «З рымскіх сцэн»<ref name=cv.415et416>''Чистякова Н. А.'', ''Вулих Н. В.'' История античной литературы. — {{Л.}}: ЛГУ, 1963 — С. 415—416</ref>.
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Публій_Карнелій_Тацыт"