Харапа: Розніца паміж версіямі

'''Хара́па''' ([[урду]] ہڑپہ) — [[археалогія|археалагічны]] помнік на месцы старажытнага горада. Знаходзіцца кна поўднюпоўдзень ад былога рэчышча р. Раві ў штаце [[Пенджаб, Пакістан|Пенджаб]] у [[Пакістан]]е. Агульная плошча -– 150 га. Горад належыўналежаў да [[Індская цывілізацыя|Індскай цывілізацыі]].

Першыя археалагічныя раскопкі на месцы старажытнага горада былі праведзеныправедзеныя ў 1872 г. брытанскім даследчыкам Артурам Канінгемам. У 1875 г. ён апублікаваў свае матэрыялы і зрабіў выснову, што яго знаходкі выяўжывёльных жывёлінвыяў не адносяцца да вядомай [[Індыйскі субкантынент|індыйскай]] [[культура|культуры]]. Аднак навуковы свет аднёссяпаставіўся да яго высноў скептычна.

Буйнамаштабныя раскопкі пачаліся ў 1920 г. і цягнулісядоўжыліся да 1940 г. У 1920 - 19211920–1921 гг. праца ішлавялася пераважна на паўночным ўзгорку (курган F), зроблены раскоп даўжынёй 152 м. уі даўжыню ішырынёй каля 5 м. у шырыню. У 1926 - 19271926–1927 гг. было даследавана амаль 5 тыс. кв. м. і выяўлена 350 найменняў знаходак, у тым ліку ўзоры пісьма і пячаткак. У наступным годзе былі выяўленывыяўленыя рэшткі гаспадарчых будынкаў. У 1937 - 19381937–1938 гг. К. Н. Шастры раскапаў каля 50 пахаванняў (могільнік R37) на паўднёвым захадзе ад асноўнайасноўнага сцяныгарадскога горадамура.

Раскопкі ўзнавіліся пасля [[Другая сусветная вайна|ІІ Сусветнай вайны]] ў 1946 г., калі Морцімер Вілер даследаваў сцены галоўнай цытадэлі (курганы A i B). Апублікаваныя матэрыялы пераканаўча паказалі, што Харапа была заснаваназаснаваная не [[арыі|арыйскім]] насельніцтвам. Аднак у далейшымпазней археалагічныя пошукі сталаувесь час перарывалісяперапыняліся неспрыяльнай палітычнай сітуацыяй.

У 1986 г. быў прапанаваны міжнародны міждысцыплінарны праетпраект далейшых раскопак (HARP), які ўключаў сучасныя перадавыя метады даследавання. Пад эгідай гэтага праекта пошукі працягваюццавядуцца да нашых дзён.

Археалагічныя даследаванні паказалі, што гісторыя старажытнай Харапы падзяляецца на некалькі перыядаў. Найстаражытнейшы ахоплівае 3300 - 28003300–2800 гг. да н. э., калі на паўночна-заходнім краеускрайку будучага горада ўзнікла неалітычнае паселішча земляробаў. Яны будавалі [[цэгла|цагляныя]] жытлыхаціны з агменямі, ужывалі шліхтаваны [[крэмень]], радовішча якога знаходзілася ўза 700 км. ад Харапы. Але ўжо ў канцы [[неаліт]]у мясцовыя жыхары ўзвялі дзведва сцянымуры з сырой цэглы (каля 2 м. у вышыню), якаяякія абаранялаабаранялі вуліцы, што расцягнулісяарыентаваныя з поўднюпоўдня на поўнач на плошчы 10 га. ЗнойдзеныБылі знойдзеныя печ для вытворчасці [[кераміка|керамікі]], а таксама ракавіны марскіх [[малюскі|малюскаў]], што сведчыць абпра існаванніажыццяўленне аддаленага гандлю.

У пачатку [[медны век|меднага веку]] былі пабудаваныя вялізарныя свіраны. Відавочна, зерне дастаўлялася па рацэ, пакольку на беразе старога рэчышча Раві раскапанае зернесховішча. Важнае адрозненне Харапы ад іншых гарадоў [[Індская цывілізацыя|Індскай цывілізацыі]] - гэтаў тоетым, што тут былі знойдзенызнойдзеныя могілкі. Даследаванне рэшткаў нябожчыкаў дало дадатковую інфармацыю пра яго жыхароў. У прыватнасці, аказалася, што ў Харапе гэтага перыяду быў нізкі (у параўнанні з паселішчамі іншых цывілізацый) узровень дзіцячай смяротнасці. Сярэдні ўзрост памерлых быў каля 34 гадоў, але многія дажывалі да 55. Вывучэнне зубоў паказала, што харапцы пакутваліпакутавалі на лінейную гіпаплазію і карыес, відавочна, з-запраз недахопунедахоп і дрэннайдрэнную якасціякасць ежы. Прычым, жанчыны сілкавалісяхарчаваліся горш, чымза мужчынымужчын. Дзяўчынкі атрымоўвалі меншменшую увагіўвагу, чым хлопчыкі.

ГарадскіяМатэрыялы пабудовыад гарадской забудовы наступных двух перыядаў амаль не захаваліся ўз вынікупрычыны крадзяжу цэглы пад часпадчас раскопак дляна пабудовыпабудову мясцовай лініі [[Чыгунка|чыгункі]],. аднакЗатое інфармацыюбагатую багатаінфармацыю прадстаўляюцьдаюць могілкі. Нябожчыкаў хавалі галавою на паўночны ўсход ці скурчанымі ў позе зародка. Ля галавы памяшчаліразмяшчалі керамічныя пасудзіны, упрыгожаныя малюнкамі паўлінаў, дрэў, лісця і зорак. Верхні пласт пахаванняў адметны вялікімі пасудзінамі, у якія клалі нябожчыкаў. Выявы на керамікекераміцы нагадваюць матывы з [[Рыгведа|Рыгведы]].

Асноўнай крыніцай спажыванняхарчавання насельніцтва Харапы былі [[пшаніца]] і [[ячмень]]. Яны трымалі [[Карова|кароў]], [[Авечка свойская|авечак]] і [[Каза свойская|коз]]. Амаль нічога не вядома пра ролю палявання. ЗнойдзеныПакуль знойдзеныя толькі рэшткі [[Сомападобныя|самоў]], якіх лавілі наў рацэ, а таксама марскіх рыбін.