Мялецій Сматрыцкі: Розніца паміж версіямі

'''Мяле́цій Сматры́цкі''', свецкае імя '''Максім''' (каля {{ДН|||1577}}, с. Смотрыч, цяпер [[пасёлак гарадскога тыпу|п.г.т.]] [[Хмяльніцкая вобласць|Хмяльніцкай]] вобл.вобласці [[Украіна|Украіны]] — {{ДС|27|12|1633}}, Дзермань; Псеўданімы: ''Теофил Ортолог'') — [[ВКЛ|вялікалітоўскі]] [[Філалогія|філолаг]], грамадска-палітычны і царкоўны дзеяч, старабеларускі пісьменнік-палеміст, [[Горад Полацк|полацкі]] [[Праваслаўе|праваслаўны]] [[Архібіскуп|архіепіскап]] (з [[1620]]), [[архімандрыт]] манастыра ў Дзермані, сын пісьменніка-палеміста і [[Педагогіка|педагога]] [[Герасім Сматрыцкі|Герасіма Сматрыцкага]].

Адукацыю атрымаў у г.гэтак зв.званай [[Астрожская акадэмія|Астрожскай акадэміі]]. Лічыў сябе вучнем [[Кірыла Лукарыс|Кірылы Лукарыса]] — вучонага [[Грэцыя|грэка]], пазней [[Горад Канстанцінопаль|канстанцінопальскага]] [[Патрыярх Канстанцінопальскі|патрыярха]]. Пазней пры падтрымцы [[Горад Кіеў|кіеўскага]] ваяводы К.[[Канстанцін-Васіль Канстанцінавіч Астрожскі|Канстанціна-Васіля Канстанцінавіча Астрожскага]] вучыўся ў [[Езуіты|езуіцкай]] акадэміі ў [[Горад Вільнюс|Вільні]], якую, хутчэй за ўсё, не скончыў з невядомых прычын. Працягнуў навучанне ў [[Пратэстанцтва|пратэстанцкіх]] акадэміях Германіі ([[Горад Лейпцыг|Лейпцыга]], [[Горад Вітэнберг|Вітэнберга]]), з [[1601]] г.года суправаджаючы як [[дарэктар]] маладога [[Праваслаўе|праваслаўнага]] князя [[Багдан Багданавіч Саламярэцкі|Багдана Саламярэцкага]]<ref>Багдан Багданавіч Саламярэцкі — з 5 гадоў навучаўся ў Л. Зізанія, потым у М. Сматрыцкага. Пазней з-за псіхічнай хваробы быў пад апекай мужоў сваіх сёстраў.</ref>. Потым жыў у [[Маёнтак|маёнтку]] [[Род Саламярэцкіх|Саламярэцкіх]] каля [[Менск]]а. Уступіў у Віленскае праваслаўнае [[Царкоўнае брацтва|брацтва]] пры [[Царква Святой Тройцы і базыльянскі манастыр, Вільнюс|Траецкім манастыры]], дзе зблізіўся з заснавальнікам манастыра [[Лявонцій Карповіч|Лявонціям Карповічам]].

Падчас [[Берасцейская унія|Брэсцкай царкоўнай уніі]], [[легітымнасць]] якой не прызнаў, М.Максім СматрыцкіГерасімавіч меў 19 гадоў. Царкоўная і пісьменніцкая кар'ера М.Максіма СматрыцкагаГерасімавіча развівалася ў кантэксце рэлігійнай, культурнай і нацыянальнай палемікі, якая бударажыла [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]] ў пач.пачатку [[17 ст.стагоддзе|XVII]] Мстагоддзя. СматрыцкіМаксім Герасімавіч апынуўся ў цэнтры грамадска-палітычнага жыцця. У 1608—1623[[1608]]—[[1623]] г.гадах быў адным з вядомых прыхільнікаў абнаўлення [[Праваслаўе|праваслаўнай]] царквы ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай,]]; пасля пераходу на [[Уніяцтва|Унію]] ў [[1627]] г.годзе выступаў за рэформу ўніяцкай царквы. Дасягненні і паразы М.Максіма СматрыцкіГерасімавіча сведчылі пра тую дылему, якую змушаная была пераадолець [[Русіны|русінская]] духоўная і свецкая культурная эліта ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] у перыяд кіравання [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]].

У [[1608]] г.годзе супраць твораў [[І.Іпацій Пацей|І.Іпація Пацея]] ''«Ерасі…»'' і ''«Гармонія…»'' М.Максім СматрыцкіГерасімавіч выдаў ''«Антыграфі…»''. У [[1610]] г.годзе друкарня [[Горад Вільнюс|Віленскага]] [[Віленскі Свята-Духаўскі манастыр|брацтва]] св.[[Святы Дух|святога Духу]] выдала пад псеўданімам [[Тэафіл Арталог|Тэафіла Арталога]] палемічны твор М.Максіма СматрыцкагаГерасімавіча ''«Трэнас, то бок [[Лямант, жанр|Лямант]] усходняй царквы»'' на [[Польская мова|польскай]] мове, якою ён карыстаўся ва ўсіх сваіх апублікаваных палемічных творах. Аўтар у вобразе маці-царквы, якая плача і мучыцца, выступіў у абарону [[Праваслаўе|праваслаўя]] супраць усяго заходняга [[хрысціянства]]. Твор выклікаў шырокі грамадска-палітычны рэзананс. Хоць аўтар пазбягаў палітычнай заангажаванасці, кніга выклікала трывогу [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]], які загадаў кнігу спаліць, а [[Друк|кнігадрукара]] і аўтара арыштаваць. ''«Трэнас»'' атрымаў вострую крытыку ([[П. Скарга|Пётр Скарга]], ''«На плач і [[Лямант, жанр|лямант]] Тэафіла Арталога»'', горад [[Горад Кракаў|Кракаў]], [[1610]] год; [[Ілля Марахоўскі|І.Ілля Марахоўскі]], ''«Парэгорыя»'', [[1612]] год), але і аб'яднаў прыхільнікаў і абаронцаў [[Праваслаўе|праваслаўя]]. Выдавец кнігі Л.([[Лявонцій Карповіч]]) быў пасаджаны ў [[Турма|турму,]]; ананімны аўтар пазбег пакарання.

У [http://1616 [1616]] годзе [[Еўінская друкарня|друкарня]] [[Віленскае праваслаўнае брацтва|Віленскага праваслаўнага брацтва]] ў [[Еўе|Еўі]], куды яна была перанесена пасля зачынення ў [[Горад Вільнюс|Вільні]] ў сувязі з выданнем ''«Трэнаса»'', надрукавала ''«[[Евангелле Вучыцельнае|Евангелле вучыцельнае]]»'' з прадмовай М.Максіма СматрыцкагаГерасімавіча. У [[1637]] г.годзе [[мітрапаліт]] [[П.Пётр Магіла]] выдаў яго выпраўленую версію, замаўчаўшы імя тлумачальніка, верагодна, у сувязі са скандалам, выкліканым пераходам М.Максіма СматрыцкагаГерасімавіча на [[Уніяцтва|Унію]].

Паміж [[1617]] і [[1618]] гадамі М.Максім СматрыцкіГерасімавіч стаў манахам у [[Манастыр Святога Духа, Вільнюс|віленскім манастыры Св.Святога Духа]] пад імем Мялеція''«Мялецій»''. Працаваў у брацкай школе манастыра, быў рэктарам [[кіеўская брацкая школа|кіеўскай брацкай школы]] (1618—1620[[1618]]—[[1620]]). Вынікам педагагічнай дзейнасці стала ''«Граматыка славенска, правільней сінтагма»'' ([[Горад Віевіс|Еўе]], 1618—1619[[1618]]—[[1619]]). У ''«Граматыцы»'' аўтар аспрэчваў папрок [[П. Скарга|П.Пятра Скаргі]] ў адрас [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]], што на гэтай мове немагчыма развіваць навукі, і сцвярджаў яе роўнасць [[Грэчаская мова|грэчаскай]] і [[Лацінская мова|лацінскай мовам]]. ''«Граматыка»'' М. СматрыцкагаМялеція стала важным фактарам развіцця [[Усходнія славяне|ўсходнеславянскай]] духоўнай культуры, неаднаразова перавыдавалася і да [[19 ст.стагоддзе|XIX]] стагоддзя была ў [[Праваслаўе|праваслаўным]] свеце найбольш аўтарытэтным і ўжываным падручнікам па [[Славяне|славянскім]] [[Мовазнаўства|мовазнаўстве]]; двойчы выдавалася ў горадзе [[Масква|Маскве]]; урыўкі з яе [[І. Капіевіч|Ілля Капіевіч]] надрукаваў у [[Галандыя|Галандыі]]. [[М. Ламаносаў|Міхаіл Ламаносаў]] назваў яе «[[Брама|брамай]] вучонасці». У [[18 стагоддзе|XVIII]] — 1-й пал.палове [[19 ст.стагоддзе|XIX]] стагоддзя «''Граматыка''» стала ўзорам для [[Сербская мова|сербскай]], [[Харвацкая мова|харвацкай]], [[Румынская мова|румынскай]] і [[Балгарская мова|балгарскай]] [[Граматыка|граматык]].

У [[1620]] М.годзе СматрыцкіМялецій быў дэлегаваны на сустрэчу з [[Патрыярх Іерусалімскі|іерусалімскім патрыярхам]] Феафанам, які, вяртаючыся з горада [[Горад Масква|Масквы]], дзе пасвяціў [[Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Русі|патрыярха]] [[Філарэт, Патрыярх Маскоўскі|Філарэта]], правёў некалькі месяцаў ва ўсходніх землях [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. У горадзе [[Горад Кіеў|Кіеве]] Феафан пасвяціў 7 новых праваслаўных [[Епіскап|епіскапаў]], у т.л.тым ліку [[Архібіскуп|архіепіскапам]] [[Горад Полацк|полацкім]] і [[Епіскап|епіскапам]] [[Горад Віцебск|віцебскім]] і [[Горад Мсціслаў|мсціслаўскім]] — М. СматрыцкагаМялеція, наўзамен тых, якія перайшлі на [[Уніяцтва|Унію]].

Неўзабаве М. СматрыцкіМялецій быў абраны [[Архімандрыт|архімандрытам]] віленскага праваслаўнага манастыра на месца нядаўна памерлага [[Лявонцій Карповіч|Лявонція Карповіча]]. На пахаванні Л.Лявонція Карповіча М. СматрыцкіМялецій прамовіў ''«Казанье на честный погреб [[Лявонцій Карповіч|Леонтия Карповича]]»'', апублікаванае на [[Старабеларуская мова|старабеларускай]] мове (горад [[Горад Вільнюс|Вільня]], [[1620]] год) і на польскай (горад [[Горад Вільнюс|Вільня]], [[1621]] год). У новапасвечанай праваслаўнай іерархіі М. СматрыцкіМялецій займаў цяпер другое па значэнні месца пасля [[Мітрапаліт|мітрапаліта]] [[Іов Барэцкі|Іова Барэцкага]]. У бліжэйшыя пасля гэтага гады М. СматрыцкіМялецій выступаў як галоўны абаронца [[Праваслаўе|праваслаўнай]] царквы ў палеміцы пра легальнасць новапасвечанай [[Іерархія|іерархіі]], што аспрэчвалася [[Уніяцтва|ўніяцкім]] і [[Каталіцтва|каталіцкім]] бокам (''«Апраўданне нявіннасці»'', [[1621]] год; ''«Абарона апраўдання»'', [[1621]] год; ''«Юстификация нявіннасці»'', [[1623]] год; і інш.іншыя).

У той жа час погляды і дзейнасць М. СматрыцкагаМялеція давалі падставы [[Уніяцтва|ўніяцкім]] колам лічыць, што ён блізкі да далучэння да іх. Абодва бакі: [[Уніяцтва|уніяцкі]] і [[Праваслаўе|праваслаўны]] — хацелі мець М. СматрыцкагаМялеція ў сваім лагеры і дамагаліся гэтага, але ніводны, як уяўляецца, не быў цалкам упэўнена ў лаяльнасці М. СматрыцкагаМялеція.

У [[1624]]—[[1625]] гадах, пасля расправы [[Віцебск|віцяблянаў]] над [[Горад Полацк|полацкім]] [[Уніяцтва|уніяцкім]] [[Архібіскуп|архібіскупам]] [[І. Кунцэвіч|Іасафатам Кунцэвіч]]ам, М. СматрыцкіМялецій здзейсніў паломніцтва па Святых мясцінах на [[Блізкі Усход|Блізкім Усход]]зе, падчас якога наведаў гарады [[Іерусалім]] і [[Канстанцінопаль]]. У горад [[Вільня|Вільню]] ён ужо не вярнуўся. Апошні перыяд жыцця правёў у Дзермані як [[архімандрыт]] мясцовага [[Манастыр|манастыра]], які знаходзіўся ва ўладаннях [[Пасёлак гарадскога тыпу Брацлаў|брацлаўскага]] [[Брацлаўскае ваяводства|ваяводы]] [[Аляксандр Заслаўскі|Аляксандра Заслаўскага]], які нядаўна прыняў [[каталіцтва]]. А.[[Аляксандр Заслаўскі, сын Януша|Аляксандр Заслаўскі]] разам з [[Мітрапаліт Кіеўскі, Галіцкі і ўсяе Русі (уніяцкі)|мітрапаліт]]ам [[І. Руцкі|Іосіфам Вельямінам Руцкі]]м схілялі М. СматрыцкагаМялеція да пераходу на [[Уніяцтва|Унію]]. У [[1627]] г. М.годзе СматрыцкіМялецій таемна, а пасля Сабору [[1628]] г.года галосна прыняў [[Уніяцтва|Унію]]. Змены ў светапоглядзе знайшлі адлюстраванне ў палемічным творы ''«Апалогія»'' ([[1628]] год), які быў асуджанаасуджаны [[Праваслаўе|праваслаўным]] Саборам у [[Жнівень|жніўні]] [[1628]] г.года у горадзе [[Кіеў|Кіеве]]: кнігу разарвалі і выкінулі, [[Уніяцтва|уніяцкі]] [[архімандрыт]] [[Манастыр|манастыра]] ў [[Дубна, Ровенская вобласць|Дубна]] [[Касьян Саковіч]] за яе друк быў пракляты, а М. СматрыцкагаМялеція вымусілі пісьмова зрачыся яе. З мэтай дыскрэдытацыі М. СматрыцкагаМялеція ў вачах [[Уніяцтва|уніятаў]] адрачэнне было надрукаванае на [[Старабеларуская мова|старабеларускай]] і [[Польская мова|польскай]] мовах. У серыі твораў, напісаных у Дзермані ў наступныя два гады (''«Пратэстацыя супраць сабору»'', [[1628]] год; ''«Паранезіс»'', [[1629]] года і ''«Экзетэзіс»'', [[1629]] года), М. СматрыцкіМялецій палемізаваў як з [[Ідэалогія|ідэолагамі]] [[Праваслаўе|праваслаўя]], так і са сваімі ўласнымі творамі, напісанымі ў перыяд да яго прыналежнасці.

[[Папства]], верагодна, з-за недастатковага даверу да М. СматрыцкагаМялеція, не магло вырашыць, як з ім паступіць і марудзіла з прызначэннем яго [[Епіскап|біскупам]]. Тым часам гэта пытанне стаяла яшчэ перад [[Горад Кіеў|Кіеўскім]] саборам [[1628]] г.года, калі М. СматрыцкіМялецій быў таемным [[Уніяцтва|уніятам]]. Кангрэгацыя прапаганды веры 8.4.[[1628]] прасіла [[Мітрапаліт|мітрапаліта]] І.[[Іосіф Вельямін Руцкі|Іосіфа Вельяміна Руцкага]] пацвердзіць шчырасць прыняцця [[Уніяцтва|Уніі]] М. СматрыцкімМялеціем і яго лаяльнасць [[Папства|Папству]], што І.[[Іосіф Вельямін Руцкі]] зрабіў лістом да [[Горад Рым|Рыму]] ад 9.1.[[1629]]. Папа [[Урбан VIII, Папа Рымскі|Урбан VIII]] 5.5.[[1631]] прызначыў М. СматрыцкагаМялеція [[Архібіскуп|архібіскупам]].

У апошнія свае гады М. СматрыцкіМялецій пацярпеў шмат расчараванняў, найбольшае з іх няўдалы прымірэнчы [[Уніяцтва|ўніяцка]]-[[Праваслаўе|праваслаўны]] сабор у горадзе [[Горад Львоў|Львове]] ў [[1629]] ггодзе.

Апошні рукапіс М. СматрыцкагаМялеція, які захаваўся — гэта вялікі ліст да папы [[Урбан VIII, Папа Рымскі|Урбана VIII]], напісаны з Дзермані 16.2.[[1630]], дзе М. СматрыцкіМялецій піша пра ціск як адзіны сродак вырашэння веравызнаўчых канфліктаў на [[Русь|Русі]] (вядома, яе [[Рэч Паспалітая|рэчыпаспалітаўскай]] часткі). М. СматрыцкіМялецій лічыў, што [[кароль]] і духоўныя ўлады павінны схіліць [[Шляхта|шляхту]] да ліквідацыі [[Праваслаўе|праваслаўных]] [[Царква|цэркваў]] і [[Манастыр|манастыроў]] у сваіх уладаннях. Адначасова М. СматрыцкіМялецій пераконваў [[Тытул Папы Рымскага|папу]] ў неабходнасці забараніць [[Русіны|русінам]] пераходзіць на лацінскі абрад з [[Уніяцтва|уніяцкага]].

Біёграфы М. СматрыцкагаМялеція, у залежнасці ад іх [[Канфесія|веравызнання]] і нацыянальнай прыналежнасці, паказвалі яго жыццё як гісторыю здрады або як паспяховы шлях да праўды. Для адных перамена М. СматрыцкімМялеціям веры была здрадай [[Русь|Русі]] і асіміляцыяй [[Польшча|польскімі]] і [[Заходняя Еўропа|заходнімі]] палітычнымі і культурнымі каштоўнасцямі. Для іншых азначала прызнанне ім больш высокага ўзроўня гэтых каштоўнасцей. Але дзейнасць М. СматрыцкагаМялеція цяжка змясціць у гэтыя схемы, яго галоўным клопатам было ўзмацненне ''русінскай'' царквы, культуры і самога русінскага народа ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], яго свецкай і духоўнай эліты, абарона яго своеасаблівасці.