Сонца: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
JerzyKundrat (размовы | уклад) вынесена ў адмысловы артыкул |
JerzyKundrat (размовы | уклад) Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 46:
{{Значэнні|Сонца}}
'''Сонца''' (астр.☉) — адзіная [[зорка]] [[Сонечная сістэма|Сонечнай сістэмы]].
'''Сонца''' (астр.☉) — адзіная [[зорка]] [[Сонечная сістэма|Сонечнай сістэмы]]. Вакол Сонца абарочваюцца іншыя аб'екты гэтай сістэмы: [[Планета|планеты]] і іх [[Спадарожнікі планет|спадарожнікі]], [[карлікавыя планеты]] і іх спадарожнікі, [[астэроід]]ы, [[метэарыт]]ы, [[Камета|каметы]] і [[касмічны пыл]]. [[Маса]] Сонца складае 99,866 % ад сумарнай масы ўсёй Сонечнай сістэмы<ref name="FK86-Sun">{{кніга |загаловак=Физика Космоса: Маленькая энциклопедия |частка=Солнце |спасылка=http://www.astronet.ru/db/msg/eid/FK86/sun |выданне=2-е изд |адказны=Под ред. Р. А. Сюняева |месца=М. |выдавецтва=Советская энциклопедия |год=1986 |старонкі=37 |старонак=783| isbn=524(03)}}{{v|2011|09|19}}</ref>. Сонечнае [[выпраменьванне]] падтрымлівае [[жыццё]] на [[Зямля (планета)|Зямлі]]<ref>[http://www.sotvoreniye.ru/articles/light.php ЗАМЫСЕЛ СВЕТА] {{dead link |url=http://www.sotvoreniye.ru/articles/light.php |id=20090304005935}}</ref>([[святло]] неабходнае для пачатковых стадый [[фотасінтэз]]у), вызначае [[клімат]]. Сонца складаецца з [[вадарод]]у (~73 % ад масы і ~92% ад [[аб'ём]]у), [[Гелій|гелію]] (~25% ад масы і ~7 % ад аб'ёму<ref>{{cite journal |author=Basu, Sarbani; Antia, H. M. |title=Helioseismology and Solar Abundances▼
|journal=Physics Reports |year=2007 |url=http://front.math.ucdavis.edu/0711.4590 |accessdate=2008-09-02 }}</ref>) і іншых [[Элемент хімічны|элементаў]] з меншай канцэнтрацыяй: [[жалеза]], [[Нікель|нікеля]], [[кісларод]]у, [[азот]]у, [[Крэмній|крэмнію]], [[Сера|серы]], [[Магній|магнію]], [[вуглярод]]у, [[неон]]у, [[Кальцый|кальцыю]] і [[хром]]у<ref name="manuel1983">''Manuel O. K. and Hwaung Golden'' (1983), Meteoritics, Volume 18, Number 3, 30 September 1983, pp. 209—222. Online: http://web.umr.edu/~om/archive/SolarAbundances.pdf (retrieved 7 December 2007 20:21 UTC) {{dead link}}.</ref>. На 1 млн [[атам]]аў вадароду даводзіцца 98000 атамаў гелія, 851 атам кіслароду, 398 атамаў вугляроду, 123 атама неону, 100 атамаў азоту, 47 атамаў жалеза, 38 атамаў магнію, 35 атамаў крэмнію, 16 атамаў серы, 4 атама аргону, 3 атама алюмінію, па 2 атама нікелю, натрыю і кальцыю, а таксама зусім няшмат усіх іншых элементаў. Сярэдняя [[шчыльнасць]] Сонца складае 1,4 г/см³. Па [[Спектральныя класы зорак|спектральнай]] класіфікацыі Сонца адносіцца да тыпу G2V («[[жоўты карлік]]»). [[Тэмпература]] паверхні Сонца дасягае 6000 К. Таму Сонца свеціць амаль белым святлом, але прамое святло Сонца каля паверхні нашай планеты набывае некаторае жоўтае адценне з-за больш моцнага рассейвання і паглынання караткахвалевай часткі спектру [[Атмасфера Зямлі|атмасферай Зямлі]] (пры ясным [[Неба|небе]], разам з блакітным рассеяным святлом ад неба, сонечнае святло зноў дае белае асвятленне).▼
Дыяметр Сонца роўны 1 млн. 392 тыс. км (109 дыяметраў Зямлі). Аб’ём Сонца больш чым у мільён разоў перавышае аб’ём Зямлі, а яго маса складае 1,99·10<sup>30</sup> кг, што прыкладна роўна 330 тыс. зямных мас.
Сонечны [[спектр]] утрымлівае лініі іанізаваных і нейтральных металаў, а таксама вадароду і гелію. У нашай [[Галактыка|галактыцы]] [[Млечны Шлях]] налічваецца звыш 100 мільярдаў зорак<ref>[http://space.rin.ru/articles/html/22.html Звезда класса G2]</ref>. Пры гэтым 85 % зорак нашай галактыкі — гэта зоркі, менш яркія, чым Сонца (у большасці сваёй [[Чырвоны карлік|чырвоныя карлікі]]). Як і ўсе зоркі [[Галоўная паслядоўнасць|галоўнай паслядоўнасці]], Сонца выпрацоўвае энергію шляхам [[Тэрмаядзерная рэакцыя|тэрмаядзернага]] сінтэзу. У выпадку Сонца пераважная частка энергіі выпрацоўваецца пры сінтэзе гелію з вадароду.▼
▲
Аддаленасць Сонца ад Зямлі, 149 мільёнаў 600 тысяч кіламетраў, прыблізна роўная [[Астранамічная адзінка|астранамічнай адзінцы]], а бачны вуглавы дыяметр пры назіранні з Зямлі, як і ў [[Месяц, спадарожнік Зямлі|Месяца]], — крыху больш за паўградуса (31-32 хвіліны). Сонца знаходзіцца на адлегласці каля 26 000 [[Светлавы год|светлавых гадоў]] ад цэнтра Млечнага Шляху і круціцца вакол яго, робячы адзін абарот больш чым за 200 мільёнаў гадоў<ref>{{cite web|url=http://lenta.ru/news/2008/12/10/blackhole/|title=Астрономы взвесили чёрную дыру в центре Млечного Пути|work=Lenta.ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/64sclYt3h|archivedate=2012-01-22}}</ref>. [[Арбітальная хуткасць]] Сонца роўная {{s|217 км/с}} — такім чынам, яно праходзіць адзін светлавы год за 1400 зямных гадоў, а адну астранамічную адзінку — за 8 зямных сутак<ref name="Kerr">{{cite journal|author=Kerr F. J.; Lynden-Bell D.|year=1986|url=http://articles.adsabs.harvard.edu/cgi-bin/nph-iarticle_query?1986MNRAS.221.1023K&data_type=PDF_HIGH&type=PRINTER&filetype=.pdf|format=PDF|title=Review of galactic constants|journal=Monthly Notices of the Royal Astronomical Society|volume=221|pages=1023—1038}}</ref>. У цяперашні час Сонца знаходзіцца ва ўнутраным краі рукава Арыёна нашай Галактыкі, паміж рукавом Персея і рукавом Стральца, у так званым «Мясцовым міжзоркавым воблаку» — вобласці падвышанай шчыльнасці, размешчанай, у сваю чаргу, у «Мясцовай бурбалцы» — зоне рассеянага высокатэмпературнага [[Міжзоркавы газ|міжзоркавага газу]]. З зорак, якія належаць 50 самым блізкім зорным сістэмах ў межах 17 светлавых гадоў, вядомым у цяперашні час, Сонца з'яўляецца чацвёртай па яркасці зоркай (яго [[абсалютная зорная велічыня]] 4,83 m).▼
Сярэдняя [[шчыльнасць]] Сонца складае 1,4 г/см³. Па [[Спектральныя класы зорак|спектральнай]] класіфікацыі Сонца адносіцца да тыпу G2V («[[жоўты карлік]]»). [[Тэмпература]] паверхні Сонца дасягае 6000 К. Таму Сонца свеціць амаль белым святлом, але прамое святло Сонца каля паверхні нашай планеты набывае некаторае жоўтае адценне з-за больш моцнага рассейвання і паглынання караткахвалевай часткі спектру [[Атмасфера Зямлі|атмасферай Зямлі]] (пры ясным [[Неба|небе]], разам з блакітным рассеяным святлом ад неба, сонечнае святло зноў дае белае асвятленне).
== Месца ў Галактыцы ==
▲
▲
Сонца належыць да першага тыпу [[зорнае насельніцтва|зорнага насельніцтва]]. Адна з распаўсюджаных тэорый ўзнікнення Сонечнай сістэмы мяркуе, што яе фарміраванне было выклікана выбухамі адной або некалькіх [[Звышновая зорка|звышновых зорак]]<ref name="Falk">{{cite journal|author=Falk, S. W.; Lattmer, J. M., Margolis, S. H.|year=1977|url=http://www.nature.com/nature/journal/v270/n5639/abs/270700a0.html|title=Are supernovae sources of presolar grains?|journal=Nature|volume=270|pages=700—701}}</ref>. Гэтае дапушчэнне заснавана, у прыватнасці, на тым, што ў рэчыве Сонечнай сістэмы ўтрымліваецца анамальна вялікая доля [[золата]] і [[Уран, хімічны элемент|ўрану]], якія маглі б быць вынікам [[эндатэрмічная рэакцыя|эндатэрмічных рэакцый]], выкліканых гэтым выбухам, або [[Ядзерная рэакцыя|ядзернага ператварэння элементаў]] шляхам паглынання [[нейтрон]]аў рэчывам масіўнай зоркі другога пакалення.
== Спектр і хімічны састаў ==
[[Файл:Sun Earth Comparison.png|міні|злева|300px|Зямля і Сонца (фотамантаж з захаваннем суадносін памераў)]]▼
Як і ўсе зоркі [[Галоўная паслядоўнасць|галоўнай паслядоўнасці]], Сонца выпрацоўвае энергію шляхам [[Тэрмаядзерная рэакцыя|тэрмаядзернага]] сінтэзу. У выпадку Сонца пераважная частка энергіі выпрацоўваецца пры сінтэзе гелію з вадароду. Сонечны [[спектр]] утрымлівае лініі іанізаваных і нейтральных металаў, а таксама вадароду і гелію.
▲
== Унутраная будова ==
{{пішу}}
== Сонечная атмасфера ==
{{пішу}}
== Уплыў на Зямлю ==
Аддаленасць Сонца ад [[планета Зямля|Зямлі]], 149 мільёнаў 600 тысяч кіламетраў, прыблізна роўная [[Астранамічная адзінка|астранамічнай адзінцы]], а бачны вуглавы дыяметр пры назіранні з Зямлі, як і ў [[Месяц, спадарожнік Зямлі|Месяца]], — крыху больш за паўградуса (31-32 хвіліны).
▲[[Файл:Sun Earth Comparison.png|міні|злева|300px|Зямля і Сонца (фотамантаж з захаваннем суадносін памераў)]]
[[Выпраменьванне]] Сонца — асноўная крыніца [[Энергія|энергіі]] на Зямлі. Яго магутнасць характарызуецца [[Сонечная пастаянная|сонечнай пастаяннай]] — колькасцю энергіі, якая праходзіць праз пляцоўку адзінкавай плошчы, перпендыкулярную сонечным прамяням. На адлегласці ў адну [[Астранамічная адзінка|астранамічную адзінку]] (гэта значыць на [[Арбіта|арбіце]] Зямлі) гэтая пастаянная роўная прыблізна 1,37 [[Ват, адзінка вымярэння|кВт]]/[[Метр|м]]².
Праходзячы скрозь [[Атмасфера Зямлі|атмасферу Зямлі]], сонечнае выпраменьванне губляе ў энергіі прыкладна 370 Вт/м², і да зямной паверхні даходзіць толькі 1000 Вт/м² (пры ясным надвор'і і калі Сонца знаходзіцца ў [[Зеніт|зеніце]]). Гэтая энергія можа выкарыстоўвацца ў розных натуральных і штучных працэсах. Так, [[расліны]], выкарыстоўваючы яе з дапамогай [[фотасінтэз]]у, сінтэзуюць [[арганічныя злучэнні]] з вылучэннем [[кісларод]]у. Прамое награванне сонечнымі прамянямі або пераўтварэнне энергіі з дапамогай [[фотаэлемент]]аў можа быць выкарыстана для вытворчасці электраэнергіі ([[Сонечная энергія|сонечнымі электрастанцыямі]]) або выканання іншай карыснай працы. Шляхам фотасінтэзу была ў далёкім мінулым атрыманая і энергія, назапашаная ў [[Нафта|нафце]] і іншых відах [[Выкапнёвае паліва|выкапнёвага паліва]].
[[Файл:Comparison sun seen from planets.svg|міні|злева|300пкс|Параўнальныя памеры Сонца пры назіранні з ваколіц добра вядомых
[[Ультрафіялетавае выпраменьванне]] Сонца мае [[антысептыкі|антысептычныя]] ўласцівасці, якія дазваляюць выкарыстоўваць яго для [[Дэзінфекцыя|дэзінфекцыі]] [[Вада|вады]] і розных прадметаў. Яно таксама выклікае [[загар]] і мае іншыя біялагічныя эфекты — напрыклад, стымулюе вытворчасць у арганізме [[вітамін D|вітаміна D]]. Уздзеянне ўльтрафіялетавай частцы сонечнага спектру моцна аслабляецца [[Азонавы слой|азонавым слоем]] у зямной атмасферы, таму [[Інтэнсіўнасць, фізіка|інтэнсіўнасць]] ультрафіялетавага выпраменьвання на паверхні Зямлі моцна змяняецца з [[Шырата|шыратой]]. [[Вугал]], пад якім Сонца стаіць над [[гарызонт]]ам апоўдні, ўплывае на многія тыпы біялагічнай адаптацыі — напрыклад, ад яго залежыць [[колер]] [[Скура|скуры]] чалавека ў розных рэгіёнах зямнога шара<ref>''Barsh G. S.'', 2003, [http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?artid=212702 What Controls Variation in Human Skin Color?], PLoS Biology, v. 1, p. 19.</ref>..
| |||