Гусарыя: Розніца паміж версіямі
| [дагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Belarus2578 (размовы | уклад) →У філатэліі: выдаліць |
дапаўненне |
||
Радок 1:
{{Не блытаць|Гусары|гусарамі|лёгкаўзброенай кавалерыяй [[XV стагоддзе|XV]]—[[XX стагоддзе|XX]] стагоддзяў.}}
[[Выява:Husarz, Józef Brandt, 1890.jpg|thumb|220px|«Гусар», [[Юзаф Брант|Ю. Брант]] (1890)]]▼
'''Гуса́рыя'''<ref>''Сороколетов Ф. П.'' [http://books.google.com/books?id=6mUtAAAAMAAJ&q=%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F&dq=%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F&hl=en&ei=5W2ATqr4FOHm4QSJyIToDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC0Q6AEwATgU История военной лексики в русском языке: XI—XVII вв]. — Наука, Ленингр. отд-ние, — 1970. C. 383.{{ref-ru}}</ref> альбо '''крыла́тыя гуса́ры''' ({{lang-pl|Husaria}}) — элітная кавалерыя [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], якая дзейнічала на палях баёў з пачатку [[16 стагоддзе|XVI]] да сярэдзіны [[18 стагоддзе|XVIII]] стагоддзя, спецыялізавалася на «праломліванні» баявых парадкаў варожай конніцы або пяхоты канцэнтраваным дзідавым кавалерыйскім ударам<ref>''Академия наук СССР'' [http://books.google.com/books?id=ZSNmAAAAMAAJ&q=Крылатые+гусары&dq=Крылатые+гусары&hl=en&ei=yGuATvaUGvPc4QSz8cm_Dg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCsQ6AEwAA Памятники культуры: Новые открытия], Научный совет по истории мировой культуры. — М.: Наука, — 1985.{{ref-ru}}</ref><ref>''Бегунова А.'' [http://books.google.com/books?id=IlUnAAAAMAAJ&q=польские+гусары&dq=польские+гусары&hl=en&ei=zm-ATuzuD-b04QSLpYi1Dw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CEIQ6AEwBA Повседневная жизнь русского гусара в царствование Александра I], Молодая гвардия, — 2000. C. 383.{{ref-ru}}</ref>, была падраздзяленнем [[Аўтарамент|народнага аўтарамента]] — наёмнага войска Рэчы Паспалітай.▼
{{Вайсковае фарміраванне
|назва = Гусарыя
|выява = [[Файл:Husarz, Józef Brandt, 1890.jpg|250px]]
▲
|гады = [[XVI стагоддзе|XVI]]—[[XVIII стагоддзе|XVIII]] стагоддзі
|краіна = [[Вялікае Княства Літоўскае]], [[Польскае Каралеўства, 1385—1569|Польскае каралеўства]], [[Рэч Паспалітая]]
|падпарадкаванне =
|у складзе =
|тып = Цяжкая [[кавалерыя]]
|уключае_ў_сябе =
|роля = Асноўная частка войска Рэчы Паспалітай
|памер =
|камандная_структура = [[Гуф, вайсковае падразьдзяленне|Гуфы]] (2—4 харугвы да 400 коней), [[Харугва|харугвы]] (100—200 коней)
|размяшчэнне =
|мянушка = Крылатая кавалерыя, крылатыя гусары
|заступнік =
|дэвіз =
|колеры = [[Чырвоны колер|Чырвоныя]] [[кунтуш]]ы, [[Белы колер|белыя]] крылы
|марш =
|талісман =
|рыштунак = [[Гусарская піка|Доўгія пікі]], [[канчар]]ы
|бітвы = [[Бітва пад Оршай, 1514|Бітва пад Оршай]], [[Бітва пад Кокенгаўзенам|пад Кокенгаўзенам]], [[Бітва пад Белым Каменем, 1604|пад Белым Каменем]], [[Бітва пад Кірхгольмам|пад Кірхгольмам]], [[Бітва пад Хацінам, 1621|пад Хацінам]], [[Бітва пад Венай, 1683|пад Венай]] і інш.
|знакі_адрознення =
|цяперашні_камандзір =
|вядомыя_камандзіры =
}}
▲'''Гуса́рыя'''<ref>''Сороколетов Ф. П.'' [http://books.google.com/books?id=6mUtAAAAMAAJ&q=%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F&dq=%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F&hl=en&ei=5W2ATqr4FOHm4QSJyIToDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CC0Q6AEwATgU История военной лексики в русском языке: XI—XVII вв]. — Наука, Ленингр. отд-ние, — 1970. C. 383.{{ref-ru}}</ref> альбо '''крыла́тыя гуса́ры''' ({{lang-pl|Husaria}}) — элітная кавалерыя [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], якая дзейнічала на палях баёў з пачатку [[16 стагоддзе|XVI]] да сярэдзіны [[18 стагоддзе|XVIII]] стагоддзя, спецыялізавалася на «праломліванні» баявых парадкаў варожай конніцы або пяхоты канцэнтраваным дзідавым кавалерыйскім ударам<ref>''Академия наук СССР'' [http://books.google.com/books?id=ZSNmAAAAMAAJ&q=Крылатые+гусары&dq=Крылатые+гусары&hl=en&ei=yGuATvaUGvPc4QSz8cm_Dg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCsQ6AEwAA Памятники культуры: Новые открытия], Научный совет по истории мировой культуры. — М.: Наука, — 1985.{{ref-ru}}</ref><ref>''Бегунова А.'' [http://books.google.com/books?id=IlUnAAAAMAAJ&q=польские+гусары&dq=польские+гусары&hl=en&ei=zm-ATuzuD-b04QSLpYi1Dw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CEIQ6AEwBA Повседневная жизнь русского гусара в царствование Александра I], Молодая гвардия, — 2000. C. 383.{{ref-ru}}</ref>
Астатнія роды войск адыгрывалі ў войску Рэчы Паспалітай дапаможную ролю: ўзаемадзеянне пяхоты і артылерыі з кавалерыяй было наладжана дрэнна, таму кавалерыя і самая яе баяздольная частка ''гусарыя'' з'яўляліся асноўнай ваеннай сілай тагачаснага войска. Доўгі час ''крылатыя гусары'' не мелі сабе роўных у [[Еўропа|Еўропе]], іх атакі не раз здабывалі перамогу [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўству Польскаму]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікаму Княству Літоўскаму]]<ref>''Морихин В. Е.'' [http://books.google.com/books?id=9GM0AAAAMAAJ&q=%22Польские+гусары%22&dq=%22Польские+гусары%22&hl=en&ei=uth5TruHEYrYsgbMg4jQDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEkQ6AEwBg Традиции офицерского корпуса России], Гала Пресс: Кучково поле, — 2003. С. 431.{{ref-ru}}</ref>.▼
▲Гусарыя была падраздзяленнем [[Аўтарамент|народнага аўтарамента]] — наёмнага войска Рэчы Паспалітай. Найбольш шматлікаю і баяздольнаю часткай войска Рэчы Паспалітай была [[кавалерыя]], у якой гусары складалі значную частку<ref name="Марков" />. Астатнія роды войск адыгрывалі ў войску Рэчы Паспалітай дапаможную ролю: ўзаемадзеянне пяхоты і артылерыі з кавалерыяй было наладжана дрэнна, таму кавалерыя і самая яе баяздольная частка ''гусарыя'' з'яўляліся асноўнай ваеннай сілай тагачаснага войска. Доўгі час ''крылатыя гусары'' не мелі сабе роўных у [[Еўропа|Еўропе]], іх атакі не раз здабывалі перамогу [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўству Польскаму]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікаму Княству Літоўскаму]]<ref>''Морихин В. Е.'' [http://books.google.com/books?id=9GM0AAAAMAAJ&q=%22Польские+гусары%22&dq=%22Польские+гусары%22&hl=en&ei=uth5TruHEYrYsgbMg4jQDw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEkQ6AEwBg Традиции офицерского корпуса России], Гала Пресс: Кучково поле, — 2003. С. 431.{{ref-ru}}</ref>.
== Гісторыя гусарыі ==
Радок 18 ⟶ 44:
Найбольш верагодна, што на экіпіроўку і выгляд крылатых гусар аказалі ўплыў турэцкая кавалерыя і, асабліва, {{нп3|Дэлі, войска|«''дэлі''»|tr|Deliler}} (літаральна — «вар'яты»). Так зваліся ваяры конных атрадаў, якія ішлі ў авангардзе турэцкай арміі. Яны звычайна набіраліся з балканскіх народаў ([[Паўднёвыя славяне|паўднёвых славян]], [[Албанія|албанцаў]] і г. д.), падуладных [[Асманская імперыя|Асманскай імперыі]]. ''Дэлі'' адрозніваліся «вар'яцкай» адвагай, замест даспехаў яны насілі шкуры дзікіх звяроў і ўпрыгожвалі сябе крыламі драпежных птушак. Па прыкладу ''дэлі'', крылы на шчытах і галаўных уборах сталі насіць венгерскія гусары.
Першапачаткова гусары былі лёгкай кавалерыяй і не насілі даспехаў. Адзенне складалася з венгерскага [[кафтан]]а са шнурамі-пятліцамі на грудзях (пазнейшы [[даламан]]), на які накідваўся футравы плашч-мантыя. Часам гэты плашч замяняла ваўчыная, мядзведжая або леапардавыя шкура. На галаве гусары насілі своеасаблівыя [[Лямец|лямцавыя]] ці футравыя шапкі, упрыгожаныя пёрамі, венгерскія шапкі-«магеркі» ці металічны [[Шышак|шлем-шышак]]. Абуткам служылі нізкія жоўтыя боты. Гусары мелі шчыт складанай формы ([[тарча, даспехі|тарча]]), да якога маглі прыбівацца, на ўзор турэцкіх ''дэлі'', дэкаратыўныя крылы, вырабленыя з пер'я дзікіх птушак. Гусары былі ўзброеныя доўгім кап'ём-пікай (звалася таксама «дрэвам»), шабляй, звычайна мелі лук<ref name="
Першымі польскімі гусарамі былі сербы<ref name=NS-3-6 />. У [[1500]] годзе некалькі шляхетных сербаў са сваімі невялікімі атрадамі паступілі на службу караля [[Польскае Каралеўства, 1385—1569|польскага]] і вялікага князя літоўскага [[Аляксандр Ягелончык|Аляксандра]]. Неўзабаве ў гэтыя падраздзяленні пачалі набіраць венграў, палякаў і літвінаў. У снежні [[1501]] года былі сфарміраваны першыя рэгулярныя роты гусарыі ''hussarorum alias raczev''<ref name=NS-3-6 />.
Радок 136 ⟶ 162:
Багатыя гусарскія афіцэры і ''таварышы'' ўражвалі іншаземцаў усходняй пышнасцю свайго ўбрання і строю, сабалінымі, куніцавымі і бабровымі шапкамі, бліскучымі шлемамі з раскошнымі [[плюмаж]]амі, аздобленымі [[золата]]м, [[серабро]]м і каштоўнымі камянямі, дарагой зброяй.
Экзатычнай дэталлю экіпіроўкі гусарыі была абавязковая [[леапард]]авыя шкура. З-за дарагоўлі і рэдкасці, шкуры ''таварышам'' купляў ротмістр. Часам бралі шкуру іншай жывёлы і малявалі на ёй плямы. Пахолікі замест леапардавых насілі ваўчыныя ці мядзведжыя шкуры або каляровыя накідкі — ''кілімы''<ref name="
=== Коні ===
Радок 204 ⟶ 230:
[[Выява:Winged hussar, historical reconstruction.jpg|175px|thumb|''Таварыш'' гусарыі, гістарычная рэканструкцыя.]]
[[Выява:The captain of hussars.jpg|злева|thumb|220px|[[Гусарыя#Склад і шыхт харугвы|Ротмістр]] гусарыі, гістарычная рэканструкцыя.]]
Гэты род войск патрабаваў асаблівай ваеннай падрыхтоўкі і баявога духу. У гусарыю падбіраліся вопытныя, дужыя, рослыя і смелыя шляхціцы. Служба ў гусарскіх харугвах была вельмі прэстыжнай — афіцэры іншых родаў войск лічылі за гонар перавесціся туды простымі таварышамі. Камплектаванне гусарыі ў [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзі заставалася такім жа, як і ў эпоху Сярэднявечча. Гэта быў прынцып «таварыскага почту», паводле якога будучы камандзір гусарскай роты-харугвы — [[Гусарыя#Склад і шыхт харугвы|ротмістр]], атрымаўшы ад караля адмысловую грамату, наймаў на службу ''таварышаў'' з ліку рыцараў-шляхціцаў, кожны з якіх абавязаны быў прывесці з сабой «світу» (''почт'') у складзе аднаго-двух узброеных слуг з коньмі. Світа-ваяры, якія называліся таксама ''пахолкамі'' ці ''пахолікамі'' (зброяносцамі) і «чаляднікамі», звычайна набіраліся з дваровых людзей шляхціца ці, калі таварыш быў дастаткова заможным, — з дробнай «убогай» шляхты. Набор у харугву адбываўся на добраахвотнай аснове, для чаго ротмістру даваўся пэўны тэрмін (з [[1620]] года — двухмесячны, лічачы з дня выдачы граматы)<ref name="
Гусарыя была арганізавана ў харугвы (роты) па 100—200 коней, а на полі бою харугвы аб'ядноўваліся ў ''гуфы ''— атрады, блізкія па колькасць да палкоў (да 400 коней).
Радок 216 ⟶ 242:
== Склад і шыхт харугвы ==
У часы [[Ян Сабескі|Яна Сабескага]] ў другой палове [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзя гусарская харугва шыхтавалася наступным чынам: у тры шэрагі, у першым ставіліся найбольш загартаваныя гусары — [[Таварыш, войска|таварышы]]. У астатніх шэрагах ставілася т.зв. [[Пахолік|пачтовыя]]<ref group="заўв.">''Па'''<big>ч</big>'''товыя'' — ({{lang-pl|pochtowi}})) ад польскага ''pochet'' — у літаральным сэнсе спіс, іншае значэнне пачот, світа.</ref><ref name="
* '''Флангавыя''' ({{lang-pl|Skrzydłowi}}) — з правага і левага бакоў ставілася два ''таварышы'' якія падтрымлівалі парадак шыхту. Пры патрэбе, яны змяшчаліся ў сярэдзіну, наводзілі парадак у апошніх шэрагах, або раз'язджаліся, размыкаючы кавалерыйскую лінію, што павінна было забяспечыць меншыя страты падчас абстрэлу харугвы. Усе ''таварышы'' з першага шэрагу раўнялі па флангавых сваіх коней.
* [[Харунжы]] ({{lang-pl|Chorąży}}) — сцяганосец, павінен быў трымаць і зберагаць штандар харугвы. У выпадку страты штандару ротмістр альбо гетман мелі права вынесці харунжаму смяротны вырак. Пад штандарам збіраліся ''таварышы'' і світа, калі шэрагі былі рассеяныя. Манеўры харунжага паўтаралі ўсе салдаты з харугвы.
| |||