Гусарыя: Розніца паміж версіямі

Паводле адной з версій у [[10 стагоддзе|X]] стагоддзі ў [[Візантыйская імперыя|візантыйскіх]] ваенных статутах упамінаецца лёгкая конніца, якая называлася ''chosariori'' ці ''chonsariori''. У ёй служылі балканскія найміты, часцей за ўсё [[Сербія|сербы]], асноўнымі абавязкамі якіх былі разведка і дыверсійныя набегі. У сваю чаргу, візантыйскі тэрмін мог утварыцца ад [[Лацінская мова|лацінскага]] ''cursores'' — так называлася лёгкая конніца ў часі заняпаду [[Рымская імперыя|Рымскай імперыі]]. У сербскай мове грэчаскае ''госарыёрыchosariori'' ператварылася ў ''гусар''<ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=hussar Online Etymology Dictionary] {{ref-en}}</ref> і стала сінонімам слова ''бандыт''. У [[14 стагоддзе|XIV]] стагоддзі [[Сербскае царства]] са сталіцай у горадзе [[Рас]] пала, і многія сербскія гусары знайшлі прытулак у [[Венгрыя|Венгрыі]] — дзе разам з венграмі змагаліся з [[Асманская імперыя|асманскай]] экспансіяй. Так у [[Венгерская мова|венгерскай мове]] магло з'явіцца слова [[Гусары|гусар]]<ref name=NS-3-6>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 3-6 {{ref-ru}}</ref><ref name="Soldatenko-S.17-24">''Солдатенко А.'' Польская гусария 1500—1776 гг. — СПб.: Орел, №&nbsp;3, — 1993. С.&nbsp;17—24. {{ref-ru}}</ref>.

Паводле іншай версіі ў [[1458]] годзе венгерскі кароль [[Мацьяш Корвін]] загадаў для мэтаў эфектыўнай абароны ад турак сабраць адмысловае коннае апалчэнне. У яго набіралі па салдату з дваццаці двароў — па-венгерску ''husz'' азначае дваццаць<ref name=NS-3-6 />, ''ar'' — заробак<ref>''Brzezinski R.'' [http://books.google.by/books?id=GCW2VIgJ5o0C&dq=Polish+Armies+1569-1696&hl=ru Polish Winged Hussar 1576—1775]. — Oxford: Osprey, 2006. P. 5.{{ref-en}}</ref>. Адсюль пайшла назва апалчэнцаў —коннікаў— «гусары».

[[Выява:{{Падвойная выява|справа|Літвінскі вершнік-гусар.PNG|120|Deli Lorichs.jpg|110px|left|thumb120|Ранні гусар-[[літвін]]. ''ДэліАбрагам дэ Бруйн'', 1575|[[Дэлі, войска|Дэлі]] ў парадным строі. Гравюра невядомага мастака, 1576.]]}}

Гусарыя адыграла вырашальную ролю ў шматлікіх бітвах, у якіх удзельнічала: [[бітва пад Оршай]] у [[1514]] годзе, {{нп3|Бітва пад Абертынам|бітва пры Абертыне|pl|Bitwa pod Obertynem}} ў [[1531]] годзе. Зыход {{нп3|Бітва пад Любешовам|бітвы пры Любешове|en|Battle of Lubieszów}} (1577) прадвызначылі дзеянні гусарыі [[Стэфан Баторый|Стэфана Баторыя]]. Затым была серыя перамог у [[Лівонская вайна|Інфлянцкай вайне]] (1558—1582), перамогі над [[Габсбургі|Габсбургамі]] пры {{нп3|Бітва пад Бычынам|Бычыне|en|Battle of Byczyna}} (1588) і над малдаванамі пры {{нп3|Бітва пад Букавам|Букаве|ro|Bitwa pod Bukowem}}<ref name=NS-3-6 /> ў [[1600]] годзе. Пасля іх былі трыумфальныя перамогі над шведскай арміяй пры [[Бітва пад Кокенгаўзенам|Кокенгаўзене]] (1601), якая колькасна пераўзыходзіла, у [[Бітва пад Белым Каменем 1604|Бітве пад Белым Камнем]] (Васэнштайне 1604) і ў [[Бітва пад Кірхгольмам|бітве пры Кірхгольме]] ў [[1605]] годзе, а таксама над руска-шведскай арміяй пры {{нп3|Бітва пад Клушынам|Клушыне|ru|Битва при Клушине}} ў [[1610]] годзе<ref name="Soldatenko-S.3">''Солдатенко А.'' Польская гусария 1500—1776 гг. / Лучшая пора польского гусарства — СПб.: Орел, №&nbsp;3, — 1993. С.&nbsp;3. {{ref-ru}}</ref><ref name="Kismeta">''Podhorodecki L.'' [http://www.kismeta.com/diGrasse/kluszyn.htm Kluszyn 4 July 1610] based on «Sławne bitwy Polaków» (Famous Battles of Poles). {{ref-en}}</ref>. На той час гусары складалі 75 %<ref name="Марков">''Марков М.'', «История конницы: От вооружения конницы огнестриельным оружием до Фридриха Великаго». ч. 3. вып. 4. От Густава Адольфа до Фридриха Великаго, — 1887.{{ref-ru}}</ref> ўсёй кавалерыі Рэчы Паспалітай і лічыліся непераможнымі.

* [[Шчыт, зброя|Шчыт]] — вялікі асіметрычны «балканскі» шчыт быў звычайнай рэччу гусарскай экіпіроўкі [[16 стагоддзе|XVI]] стагоддзя. Такі шчыт пры добрым аглядзе бараніў шыю вершніка ад шабельнага ўдару. Іменна на шчыце спачатку маляваліся птушыныя крылы і мацаваліся страусіныя пёры. Пазней, пры [[Стэфан Баторый|Баторыі]], ад шчыта адмовіліся на карысць металічных нагруднікаў<ref name=BelDumka>[http://beldumka.belta.by/isfiles/000167_491771.pdf Беларуская думка], ліпень 2009 — С.65</ref>.

* [[Кіраса]] ({{lang-fr|Cuirie}} — скураны нагруднік), ці толькі яе пярэдняя частка ''нагруднік'' — галоўны элемент пласціннага даспеху, з таўшчынёй брані 2—3,5 міліметры, які прыкрывае торс ваяра. Прыйшла на змену кальчугам пасля рэфармавання войска [[Стэфан Баторый|Стэфанам Баторыем]]<ref name=BelDumka /> і стала абавязковаю часткай ў экіпіроўцы гусара.

Выява:Zbroja_lamelkowa1.jpg|Бехцярэц — даспех, які быў ва ўжытку сярод гусар, пасля рэформы [[Стэфан Баторый|Стэфана Баторыя]] быў заменены на латную кірасу.