Гісторыя Вялікага Княства Літоўскага: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
пасля см. Вітаўта |
JerzyKundrat (размовы | уклад) |
||
Радок 1:
=== Да Люблінскай уніі===
Акалічнасці і генезіс дзяржаваўтварэння вялікага княства застаюцца прадметам навуковых і ідэалагічных спрэчак ({{далей|*}}: [[Утварэнне ВКЛ]]).
Утварэнне ВКЛ з цэнтрам у Навагрудку адносіца да 1240-х гадоў, калі па запрашэнні мясцовых баяр тут стаў княжыць Міндоўг (сяр. 1230-х - 1263). Амаль няспынная барацьба маладой дзяржавы з кааліцыяй Лівонскага ордэна, Галіцка-Валынскага княства, жамойцкіх, літоўскіх і ятвяжскіх князёў прымусіла Міндоўга пайсці на прымірэнне з Лівоніяй. У 1251 князь быў ахрышчаны паводле каталіцкага абраду, а ў 1253 каранаваўся ў Навагрудку каронай прысланай ад імя папы Інакенція IV. {{накід}}▼
▲Утварэнне ВКЛ з цэнтрам у [[Навагрудак|Навагрудку]] адносіца да 1240-х
Дзяржава утваралася ва ўмовах барацьбы з [[Лівонскі ордэн|Лівонскага]] і [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага]] ордэну, [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскага княства]], ({{далей|*}}: [[Вайна Тэўтонскага ордэна ў Прусіі]], [[Вайна Тэўтонскага ордэна і ВКЛ]]).
Працэс фарміравання Вялікага княства Літоўскага быў працяглым. Дынастычныя шлюбы, пагадненні (у рэдкіх выпадках захоп) паміж асобнымі княствамі прывялі да ўзнікнення федэратыўнага аб'яднання. Вядучую ролю ў ім адыгрывалі старажытнарускія формы кіравання дзяржавай з адпаведнымі законамі, мовай, рэлігіяй.
Пасля смерці вялікага князя [[Гедымін]]а ([[1341]]) і адносна кароткага перыяду адасаблення некаторых тэрыторый на чале дзяржавы стаў сын Гедыміна [[Альгерд]] (час княжання [[1345]]—[[1377]]). Яго намаганнямі ўладанні Вялікага княства Літоўскага пашырыліся і ўключалі Чарнігава-Северскія, Валынскія, Пераяслаўскія землі, [[Смаленскае княства]], а таксама тэрыторыі ў басейнах Днястра, Паўднёвага Буга, паўднёвага [[Дняпро|Дняпра]]. У выніку ваенных дзеянняў з [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскім княствам]] у 1368—1372 да княства былі далучаны значныя раёны на паўночным усходзе да Мажайска і Каломны.
Апроч таго, у [[14 ст.]] ВКЛ увайшло ў тэрытарыяльныя спрэчкі і ваенныя канфлікты з [[Польшча]]й, найперш за [[Валынь]] і [[Галічына|Галічыну]] ({{далей|*}}: [[Вайна за галіцка-валынскую спадчыну]]), і [[Вялікае княства Маскоўскае|Вялікім княствам Маскоўскім]] за землі Масковіі і[[Русь|Русі]] ({{далей|*}}: [[Маскоўскія паходы Альгерда]]).
На працягу 14 ст. ВКЛ распаўсюдзіла свае ўладанні на поўдзень і ўсход. Значна аслабіў дзяржаву ўнутраны канфлікт вакол улады (1370—1390-я), калі на карысць [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэна]] была часова страчана [[Жамойць]].
У [[1377]] на княжацкі прастол узыходзіць сын Альгерда [[Ягайла]]. 3 гэтага часу пачынаецца складаны перыяд барацьбы за ўладу ў княстве паміж братам Альгерда [[Кейстут]]ам, яго сынам [[Вітаўт]]ам і Ягайлам. Але яна спынілася ў сувязі з узмацненнем агрэсіі Тэўтонскага ордэна. Такая ж небяспека пагражала і Польскаму каралеўству. Таму ў 1385 ў [[Крэўскі замак|Крэўскім замку]] быў заключаны саюз (унія), паводле якога Ягайла быў абвешчаны польскім каралём і атрымаў новае імя Уладыслаў I. Пасля шлюбу з польскай каралевай Ядвігай ён павінен быў далучыць да Польшчы Вялікае княства Літоўскае і ўвесці ў ім каталіцкую рэлігію ({{далей|*}} [[Крэўская унія, 1385|Крэўская унія]]). Гэта паслужыла пачаткам вострай унутрыдзяржаўнай барацьбы, якую ўзначаліў гродзенскі князь Вітаўт (брат Ягайлы). Ягайла і польскія магнаты вымушаны былі змяніць умовы Крэўскай уніі. 5 жніўня [[1392]] было заключана [[Востраўскае пагадненне]], паводле якога за Вялікім княствам Літоўскім захоўвалася самастойнасць (незалежны ўрад, казна, войска), а вялікім князем быў абвешчаны Вітаўт. Пагадненне таксама забараняла палякам набываць ці атрымліваць у спадчыну землі ў Вялікім княстве Літоўскім. Вітаўт, абапіраючыся на сваіх намеснікаў, імкнуўся да поўнай незалежнасці дзяржавы. 3 гэтай мэтай ён збіраўся стаць каралём. Але ажыццявіць задумы перашкодзіла заўчасная смерць, магчыма, і забойства.
== 15 ст. ==
| |||