Членістаногія: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
JerzyKundrat (размовы | уклад) |
JerzyKundrat (размовы | уклад) дрНяма тлумачэння праўкі |
||
Радок 25:
Асноўная асаблівасць прадстаўнікоў дадзенай групы жывёл арганізмаў — наяўнасць хіцінавага вонкавага [[шкілет]]а. Членістаногія маюць добра развітыя стрававальную, выдзяляльную, дыхальную, нервовую і палавую сістэмы органаў.
Членістаногія распаўсюджаныя практычна паўсюль і адыгрываюць даволі значную ролю. Насякомыя, разам з [[сысуны|сысунамі]] і [[птушкі|птушкамі]],
== Знешняя будова ==
Членістаногія
Членістаногія маюць шмат агульнага з [[кольчатыя чэрві|кольчатымі чарвямі]], асабліва [[поліхеты|поліхетамі]]. Аднак праз шэраг [[арамарфоза]]ў яны дасягнулі вышэйшай ступені дыферэнцыяцыі тканін і органаў, перш за ўсё [[нервовая сістэма|нервовай сістэмы]] і [[органы пачуццяў|органаў пачуццяў]], некаторыя групы маюць складаныя паводзіны, якое праяўляецца ў клопаце пра нашчадства, здольнасці да складанай будаўнічай дзейнасці, грамадскага жыцця і нават мове, як ў вышэйшых перапонкавакрылых.
Як і кольчатыя чэрві, членістаногія ёсць [[метамерыя|метамернымі]] жывёламі, іх цела складаецца з шэрагу сегментаў, аднак мэтамерыя членістаногіх рэзка гетэраномная. Групы падобных сегментаў аб'ядноўваюцца ў аддзелы цела
Галава складаецца з галоўнай акроны, і некалькіх пярэдніх сегментаў. На думку большасці вучоных, акрон [[гамалагічныя органы|гамалагічны]] прастаміюму колцавым чарвяком. Галава членістаногіх мае шэсць сегментаў. Колькасць сегментаў, якія ўваходзяць у склад грудзей і брушка, якое заканчваецца [[анальная адтуліна|анальнай адтулінай]], рэзка вагаецца, але ў межах тыпу назіраецца тэндэнцыя да стабілізацыі і памяншэння іх колькасці. У выніку тагматызацыі аб'ядноўваецца і ўнутранае ўтрыманне сегментаў: адны органы разрастаюцца за кошт іншых раўнацэнных органаў. У прыватнасці, назіраецца канцэнтрацыя гангліеў нервовай сістэмы ў [[галаўны мозг]].
Канечнасці членістаногіх складаюцца з членікаў (адсюль і назва тыпу). Гэта
== Покрыва цела ==
Покрыва цела ўтворана скурным [[эпітэлій|эпітэліем]], які выдзяляе вонкі мнагаслойную кутыкулу. Кутыкула членістаногіх насычана складаным арганічным рэчывам
Калі членістаногія растуць, шчыльнае покрыва перашкаджае павелічэнню памераў іх цела. Таму старая кутыкула перыядычна скідваецца
== Стрававальная сістэма ==
Радок 47:
== Крывяносная сістэма ==
[[Сэрца]] акружана ўчасткам поласці цела
== Дыхальная сістэма ==
Дыхальная сістэма розная ў водных і наземных членістаногіх. Ракападобныя, якія жывуць у вадзе або ў вельмі вільготных наземных месцапражываннях, дыхаюць з дапамогай [[жабры|жабраў]]. У наземных членістаногіх
ўнутраным канцы трубачак. Трахеі высланы хіцінам і маюць на сценках спіральнае патаўшчэнне кутыкулы, якое перашкаджае іх сценкам спадацца. Са знешнім асяроддзем трахеі звязаны дыхальнымі адтулінамі, праз якія атмасфернае паветра паступае ў трахейную сістэму. У насякомых органамі дыхання служыць толькі моцна разгалінаваная сістэма трахей. Пры трахейным дыханні кісларод непасрэдна
дастаўляецца разгалінаванымі трахеямі да ўсіх органаў, тканак і нават клетак. Таму кроў трахейнадыхаючых членістаногіх амаль не ўдзельнічае ў пераносе кіслароду і вуглякіслага газу, а толькі транспартуе пажыўныя рэчывы і прадукты абмену.
== Выдзяляльная сістэма ==
Выдзяляльная сістэма членістаногіх розная па будове. У [[ракападобныя|ракападобных]] яна прадстаўлена дзвюма выдзяляльнымі залозамі, вывадныя пратокі якіх адкрываюцца каля асновы канечнасцей галаўнога аддзела. У [[павукападобныя|павукападобных]] і [[насякомыя|насякомых]] выдзяляльныя органы маюць выгляд тонкіх, слепа замкнутых на канцах трубачак, размешчаных на мяжы паміж сярэднім і заднім аддзеламі кішэчніка і абмываемых гемалімфай. Называюцца гэтыя органы мальпігіевымі сасудамі па імені італьянскага вучонага Марчэла Мальпігі, які ўпершыню высветліў іх значэнне. Прадукты выдзялення з гемалімфы трапляюць у мальпігіевы сасуды, а з іх
== Нервовая сістэма ==
Радок 61:
== Размнажэнне ==
Размнажэнне ў членістаногіх [[палавое размнажэнне|палавое]], зрэдку шляшам [[партэнагенез]]у. Большая частка членістаногіх
== Класіфікацыя ==
Палажэнне групы членістаногіх у [[таксанамія|таксанамічнай іерархіі]] неадназначнае. З аднаго боку, некаторымі аўтарамі была прапанавана тэорыя, паводле якой некаторыя падтыпы членістаногіх не маюць агульнага продка з [[кольчатыя чэрві|кольчатымі чарвякамі]] ({{lang-la|Annelida|скарочана}}). У прыватнасці, меркавалася, што падтып [[трахейныя]] ({{lang-la|Uniramia|скарочана}}) бліжэй да [[аніхафоры|аніхафораў]] ({{lang-la|Onychophora|скарочана}}), чым да астатніх членістаногіх. Іншымі словамі, меркавалася [[поліфілія]] членістаногіх. Аднак большасць вучоных не прыняло гэты пункт гледжання, і гэта таксама супярэчыць [[генетыка|генетычным]] даследаванням.
З іншага пункту гледжання, больш традыцыйным варыянтам з'яўлялася сцвярджэнне, што колцавыя чарвякі
Найстаражытнейшы з вядомых членістаногіх
Класіфікацыя падтаксонаў унутры групы членістаногіх таксама неадназначная. Пяць асноўных падгруп адносяць то да падтыпаў, то да [[класа, біялогія|класаў]]. Акрамя гэтых падгруп маецца таксама некаторы лік выкапнёвых жывёл, у большасці сваім з [[ніжнекембрыйскі перыяд|ніжнекембрыйскага перыяду]], якія цяжка аднесці да якой-небудзь падгрупы альбо па прычыне непадабенства з вядомымі групамі, альбо з-за няяснасці іх роднасных узаемаадносін. [[Мнаганожкі]] і [[насякомыя]] часцяком аб'ядноўваюцца ў адну групу непоўнавусых. Некаторыя апошнія даследаванні, аднак, сведчаць, што мнаганожкі не бліжэй да насякомых, чым да [[ракападобныя|ракападобных]].
== Паходжанне членістаногіх ==
Продкамі членістаногіх, напэўна, былі стражытныя [[кольчатыя чэрві]], падабенства з якімі праяўляецца ў сегментацыі цела членістаногіх, будове нервовай сістэмы і поласці цела.
Членістаногія
Развіццё хіцінізаванай кутыкулы, якая адыгрывае ролю вонкавага шкілета, папярочнапаласатай мускулатуры і членістых канечнасцей адзейнічала актыўнаму руху членістаногіх. Разнастайнасць будовы канечнасцей, іх спецыялізацыя забяспечылі развіццё розных тыпаў ротавага апарату і магчымасць жыўлення разнастайнай ежай, а таксама здольнасць перамяшчэння ў розных асяроддзях.
Радок 89:
== Літаратура ==
* Біялогія: вучэб. дапам. для 8-га кл. агульнаадукац. устаноў з беларус. мовай навучання / Л.
* ''Кірыленкаа Л.'' Членістаногія // {{Крыніцы/БЭ|17}}
|