Рэспубліканская партыя ЗША: Розніца паміж версіямі

'''Рэспубліканская партыя''' ({{lang-en|Republican Party}}) — адна з двух разам з [[Дэмакратычная партыя ЗША|Дэмакратычнай партыяй]] асноўных палітычных партый [[ЗША]]. Другая назва -- Вялікая Старая Партыя (англ. Grand Old Party, GOP).

Неафіцыйны сімвал партыі — слон (ўвасабляеувасабляе моц), неафіцыйны колер - [[чырвоны колер|чырвоны]]. Партыя была заснавана [[28 лютага]] [[1854]] года ў Рыпан, [[штат Вісконсін]].

Партыя была заснавана 28 лютага 1854 года ў РипонеРыпане, штат [[Вісконсін]], шляхампраз аб'яднанняяднанне Партыі свабоднай зямлі і фракцыі «Сумленне» Партыі вігаў. Была створана як аб'яднанне праціўнікаў рабства і прыхільнікаў пашырэння кампетэнцыі ўлады цэнтральнага ўрада[1], адлюстроўваючы інтарэсы прамыслоўцаў Поўначы (янкі) у процівагу элітарнай дэмакратычнай партыі, якая, абапіраючыся на плантатараў-рабаўладальнікаў Поўдня, манапольна правілы краінай пасля развалу вігаў.

Рэспубліканская партыя выступала за забарону рабства на тэрыторыі штатаў на поўнач ад 36-й паралелі (што было адменена ў 1854 годзе актам Канзаса-Небраска), раздачу свабодных зямель бясплатна ўсім жадаючым (фармальна свабодныя землі фактычна былі заселеныя індзейскімі плямёнамі, меркаваннем якіх, зрэшты, ніхто не цікавіўся), а таксама — за ўсталяванне высокіх пошлін на ўвозімыя з Еўропы прамысловыя тавары. Пасля перамогі паўночнікаў і іх лідэралідара АбрагамаАўрама Лінкольна ў Грамадзянскай вайне рэспубліканцы амаль 50 гадоў дамінавалі як на прэзідэнцкіх, так і на парламенцкіх выбарах.

Іх гегемонія была перапыненая Вудра Вільсанам у 1912, услед за расколам саміх рэспубліканцаў і стварэннем Прагрэсіўнай партыі Тэадора Рузвельта. З 1912 г. і аж да 1968 года, дэмакраты кантралявалі палітыку ЗША, час ад часу саступаючы рэспубліканцам ([[КельвінеКальвін КулиджуКулідж|Кельвіну Куліджу]], [[ГербертаГерберт Кларк Гувер|Герберту Гуверу]], [[ДуайтуДуайт Дэйвід Эйзенхаўэр|Дуайту Эйзенхаўэру]]). Рэальным заняпадам для партыі можна назваць часы «Новага курсу» дэмакрата Франкліна Рузвельта.

Менавіта ў гэты час рэспубліканцы і дэмакраты канчаткова памяняліся месцамі ў ідэалагічным спектры як больш кансерватыўная і больш ліберальная партыя адпаведна. Калі ў 1940-1960-хя разгарнуласяразгарнуўся рух за грамадзянскія правы афраамерыканцаў, рэспубліканцы паставіліся да яго халаднавата, пачаўшы ажыццяўленне «Паўднёвай стратэгіі» Ніксана па змене сваіх пазіцый і разбурэнняразбурэнні «Маналітнага Поўдня» як апірышча Дэмакратычнай партыі.

У гады «халоднайХалоднай вайны» Рэспубліканская партыя ва ўнутранай палітыцы была больш агрэсіўна настроена ў пытаннях антыкамунізму і ганенняў на левых (макартызм), а яе кандыдаты звычайна лічыліся «ястрабамі» ў знешняй палітыцы (асабліва [[Бары ГолдуотерГолдуатэр]]). ПаНа дадзеныхдумку даследчыка Раса БеллантаБеланта, Нацыянальны камітэт пры прэзідэнце Ніксане і пазней меў сувязі з нацыяналістамі з краін Усходняй Еўропы, якія перабраліся ў ЗША пасля Другой сусветнай вайны, падчас якой супрацоўнічалі з нацыстамі.

У сярэдзіне 1970-х гадоў Рэспубліканская партыя апынуласяаказалася на парозенапярэдадні наймацнейшага крызісу, звязанага з сыходамзыходам у адстаўку спачатку віцэ-прэзідэнта Спірыт Агню, абвінавачанага ва ўхіленні ад выплаты падаткаў і хабарах, а затым і прэзідэнта [[Рычард Ніксан|Рычарда Ніксана]] з-за скандалу «Уотэргейт».

У канцы 1970-х гадоў партыяў партыі здабылаадкрылася другое дыханне, пасля таго як яе лідэрамлідарам стаў былы акцёр ГалівудуГалівуда Рональд Рэйган, у 1980 годзе ён быў абраны на пасаду прэзідэнта ЗША і пераабраны ў 1984 годзе. ЁнРэйган абнавіў партыю і дапамог ёй пазбавіцца ад наступстваў «Уотэргейт». Асобныя прадстаўнікі каманды Рэйгана заставаліся ў істэблішменце ЗША да 2009 года[2]. Шмат у чым дзякуючы Рэйгану ўнутры рэспубліканцаў ўзмацніліся пазіцыі прыхільнікаў эканамічнага лібералізму і кансерватызму.