Лошыцкі сядзібна-паркавы комплекс: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др →‎Архітэктура: вырашэнне неадназначнасцяў з дапамогай AWB
вікіфікацыя, арфаграфія
Радок 41:
|Commons = Loshytsa
}}
'''Сядзібна-паркавы комплекс Прушынскіх'''  — помнік сядзібна-паркавага мастацтва [[XVIII18 стагоддзе|XVIII]]—[[19 стагоддзе|XIX]] стагоддзяў. Знаходзіцца на паўднёвай ускраіне [[Горад Мінск|Мінск]]а ў сутоках [[Рака Свіслач, прыток Бярэзіны|рэк Свіслач]] і [[Рака Лошыца|Лошыца]] каля былой вёскі [[Лошыца|Лошыца 1-я]]. [[Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь|Гісторыка-культурная каштоўнасць рэспубліканскага значэння]]<ref name="ГККРБ-2009"/>.
 
== Гісторыя ==
Напэўна, з [[X10 ст.стагоддзе|X]]—[[13 стагоддзе|XIII ст.стагоддзяў]] тэрыторыя сядзібы ўваходзіла ў склад пэўнай воласці, якая з часам раздрабнілася на шэраг [[маёнтак|маёнткаў]], у т. л. Лошыцу Вялікую, Лошыцу Малую, Лошыцу Гарнастаеўскую<ref name="7days">''Филиппович А.'' [http://minchanin.esmasoft.com/walks/loshitsa/loshitsa_articles.html#whitehorse Белая лошадь в дремучем парке] // Редакция «7 дней», БЕЛТА.</ref>
 
[[Лошыца|Двор Лошыцкі]] вядомы з 1557 года. Ад князёў [[Род Друцкіх-Талачынскіх|Друцкіх-Талачынскіх]] маёнтак перайшоў ва ўласнасць князёў [[{{нп3|Род Друцкіх-Горскіх|Друцкіх-Горскіх]]|ru|Друцкие-Горские}}, абодва роды, верагодна, паходзяць ад полацкага, а таксама друцкага князя [[Рагвалод-Васіль Барысавіч|Рагвалода Барысавіча]]. Першае ўпамінанне Друцкіх-Горскіх у сувязі з Лошыцай датуецца 1582 годам. У 1597 годзе маёнткам валодаў князь [[Фёдар Друцкі-Горскі]]. У 1640 годзе адбылося аддзяленне Лошыцы ад суседняга [[Аграгарадок Новы Двор, Мінскі раён|Новага Двара]].
 
У 1703 г. маёнтак перайшоў [[Ежы Геранімавіч Прушынскі|Ежы-Антонію Прушынскаму]], пазней да яго сына ад Тэрэзы [[род Ратомскіх|Ратомскай]] — маршалкумаршалка галоўнага трыбунала [[Юзаф Прушынскі|ЮзафуЮзафа ПрушынскамуПрушынскага]] (1709—1790), кавалерукавалера [[ордэн Белага Арла|ордэнаў Белага Арла]] і [[ордэн Святога Станіслава|Св. Станіслава]]. З яго імем звязана фарміраванне барочнай сядзібы другой паловы [[18 стагоддзе|XVIII ст.стагоддзя]]. У гэты час Лошыца вядома па інвентарах [[1772]], [[1777]], [[1785]] гггадоў. У [[1779]] г.годзе уладанніўладанні былі падзелены паміж сынамі Юзафа (1709—1790): маёнтак [[Лошыца]] разам з [[Фальварак|фальварк]]ам [[Весялоўка]] пад [[Горад Мінск|Мінск]]ам адышоў малодшаму (шостаму) сыну [[Казімір Прушынскі|Казіміру]]; [[Аграгарадок Новы Двор, Мінскі раён|Новы Двор]] і [[Трасцянец]] дасталіся [[Антоній Прушынскі|Антонію]]; [[Вёска Каралішчавічы|Каралішчавічы]] — [[староста мінскі|старосце мінскаму]] [[Станіслаў Юзафавіч Прушынскі|Станіславу]] (1753—1800). Лошыцкі маёнтак ад Казіміра атрымаў у спадчыну сын Антонія — [[Станілаў Ксаверый Антонавіч Прушынскі|Станіслаў-Ксаверый]] (пам. 1807), пасля смерці якога ўладальніцай стала яго жонка Ганна з [[род Сямашкаў|роду Сямашкаў]]. Затым маёнткам валодалі іх сын [[Ірэній Станіслававіч Прушынскі|Ірэній]], які памёр маладым, а пасля брат апошняга — [[Яўстах Станіслававіч Прушынскі]] (1797—1877), [[прадвадзіцелі (маршалкі) дваранства Мінскай губерні|мінскі губернскі маршалак]] (1863—1877)<ref name="locator">[http://locator.by/places/98282/link Лошыцкі сядзібна-паркавы комплекс]</ref>. Часта бываў тут [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]], які сябраваў з Яўстахам Прушынскім<ref name="locator"/>.
[[Выява:View of Łošyca, J. Pieška.jpg|thumb|300px|Лошыца на акварэлі [[Юзаф Пешка|Ю. Пешкі]], пач. [[19 стагоддзе|XIX ст.]]]]
 
Пасля смерці [[Яўстах Станіслававіч Прушынскі|Яўстаха Прушынскага]] (1797—1877), у якога мелася сястра Тэкля Прушынская, што пайшла за [[Ян Віктаравіч Любанскі|Яна Любанскага]], маёнтак Лошыца перайшоў у валоданне яго пляменніка — [[Ян Янавіч Любанскі|Яна Янавіча Любанскага]] (пам.1884), сына [[Ян Віктаравіч Любанскі|Яна Любанскага]] і Тэклі [[Род Прушынскіх|Прушынскай]]. З [[Яўстах Янавіч Любанскі|Яўстахам Янавічам Любанскім]] (1859—пасля 1913), сынам [[Ян Янавіч Любанскі|Яна Янавіча Любанскага]] (пам.1884) і Аляксандры Юзафаўны [[род Сулістроўскіх|Сулістроўскай]], звязаны найбольш паспяховы перыяд развіцця маёнтка. Маёнтак стаў адной з лепшых [[Мінская губерня|губернскіх]] гаспадарак, а Лошыца стала вядомым месцам свецкага жыцця<ref name="ГККРБ-2009"/>, тут збіраліся заможныя дваране ([[Эдвард Адамавіч Вайніловіч|Эдвард Вайніловіч]], граф [[Ежы Эмерыкавіч Чапскі|Ежы Чапскі]] і інш.) і прагрэсіўная інтэлігенцыя Мінскай губерні. Яўстах Любанскі быў членам камітэта па будаўніцтве [[касцёл Святога Сымона і Святой Алены|касцёла Святога Сымона і Святой Алены]] ў [[Горад Мінск|Мінск]]у, выбіраўся ў мінскую гарадскую і [[{{нп3|Дзяржаўная дума, Расійская імперыя|Дзяржаўную думу]]|ru|Государственная дума Российской империи}} першага склікання, быў актыўным членам [[Мінскае таварыства сельскай гаспадаркі|Мінскага таварыства сельскай гаспадаркі]], старшынёй камітэта [[Мінская лясная біржа|Мінскай лясной біржы]], а таму добра ведаў сельскую гаспадарку. У развіцці маёнтка вялікую ролю адыграла і яго жонка Ядвіга Геранімаўна [[род Кеневічаў|Кеневіч]] (пам. 1905). Пасля яе трагічнай смерці (у 1905 г.) праз пэўны час (у 1913 г.) Яўстах пакінуў сядзібу, выехаў на [[Каўказ]] і знік невядома дзе. Апошнім уладальнікам сядзібы быў яго брат [[Аляксандр Янавіч Любанскі]] з [[ВёскаАграгарадок Любань, Вілейскі раён|Любані]]<ref name="ГККРБ-2009">{{крыніцы/ГККРБ-2009|}}</ref>.
[[Выява:Łošyckaja kaplica. Раčatak XX st.jpg|thumb|250px|злева|Капліца Найсвяцейшай Дзевы Марыі, пач. XX cт.]]
У [[1925]] г. у Лошыцы па ініцыятыве акадэміка [[М.Мікалай Іванавіч Вавілаў|М. Вавілава]] быў арганізаваны і паспяхова працаваў пад яго кіраўніцтвам Беларускі аддзел [[Усесаюзны інстытут раслінаводства|Усесаюзнага інстытута раслінаводства]]. Актыўна праводзілася інтрадукцыя пладова-ягадных раслін, былі створаны багатыя калекцыі зыходнага матэрыялу для [[селекцыя|селекцыі]]. Тут зарадзілася і сфарміравалася вядомая беларуская школа памолагаў-селекцыянераў. [[15 верасня]] [[1928]] г. М. Вавілаў прыязджаў у Лошыцу. Пазней у Лошыцы быў арганізаваны [[Беларускі НДІ пладаводства, агародніцтва і бульбаводства]].
 
У [[1930-я]] гады на тэрыторыі парку [[НКУС БССР|рэпрэсіўнымі органамі]] [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] [[Рэпрэсіі ў БССР|праводзіліся расстрэлы]]<ref name="N203">[http://mk.by/2010/11/05/31853/ Картофель называли «лошицким»]//Юлия ПАНКРАТЬЕВА, Газета «Минский курьер» № 203 (2042), 4 августа 2010</ref>. Таксама тут, прыкрываючыся шыльдай сельгасінстытута, праходзіла навучанне дыверсійная брыгада беларускіх [[чэкісты|чэкістаў]] і ў суседнюю [[ДругаяПольская РэчРэспубліка, Паспалітая1918—1939|Польшчу]] закідваліся «народныя мсціўцы»<ref name="7days" />. [[7 лістапада]] [[2010]] г. у [[Лошыцкі яр|Лошыцкім яры]] ў мемарыяльнага знака на месцы гібелі ахвяр [[сталінізм]]у прайшоў мітынг (традыцыйная акцыя [[КХП-БНФ]] памяці ахвяр сталінскіх рэпрэсій, прысвечаная Дню памяці продкаў «[[Дзяды]]»)<ref>[http://naviny.by/rubrics/society/2010/11/07/ic_news_116_354967/ В Лошицком яре прошел митинг памяти жертв сталинских репрессий]</ref>
 
Падчас [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] ў сядзібе знаходзіліся вярхі [[Нямецкая акупацыя Беларусі 1941-1944|нямецкіх акупацыйных улад]] (глава — мінскі абласны камісар [[У. Фрайтаг]]а). Пасля вайны Лошыцкі парк быў аддадзены пад сельгасугоддзі саўгаса «Лошыца» (займаў 93 га)<ref name="7days" />.
Радок 61:
У [[1988]] г. Лошыцкі парк быў абвешчаны помнікам гісторыі, культуры і архітэктуры<ref name="7days" />.
 
У [[1993]] г. распрацаваны праект па аднаўленні парку, завяршаецца аднаўленне сядзібнага дома<ref name="ГККРБ-2009"/>. У [[1997]] г. згарэў асноўны будынак гаспадарчага двара<ref name="locator"/>. У [[1998]] г. комплекс быў перададзены ўнітарнаму прадпрыемству «[[МінскзеленбудМінскзелянбуд]]»<ref name="7days" /><ref>[http://www.newsvm.com/news/30/17949/ Жемчужина «Золотого кольца»]</ref>.
 
Сядзібны дом з [[1986]] г. і да апошняга часу з'яўляўся адным з дзевяці філіялаў [[Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага мастацкага музея]]. Затым яго перадалі ў камунальную ўласнасць [[Мінгарвыканкам]]а<ref name="7days" />.
[[File:Belarus-Minsk-Loshytsa-Park-2.jpg|thumb|злева|Пень, які застаўся ад Заручальнага дуба]]
У ліпені [[2010]] года не вытрымаў моцных парываў ветру Заручальны дуб, якому, мяркуючы па кольцах, было тры сотні гадоў<ref>[http://naviny.by/rubrics/society/2010/07/17/ic_news_116_335880/ Погиб талисман Лошицкого парка в Минске]</ref>.
 
[[7 лістапада]] [[2010]] г. у [[Лошыцкі яр|Лошыцкім яры]] ў мемарыяльнага знака на месцы гібелі ахвяр [[сталінізм]]у прайшоў мітынг (традыцыйная акцыя [[Кансерватыўна-Хрысціянская партыя — БНФ|КХП-БНФ]] памяці ахвяр сталінскіх рэпрэсій, прысвечаная Дню памяці продкаў «[[Дзяды]]»)<ref>[http://naviny.by/rubrics/society/2010/11/07/ic_news_116_354967/ В Лошицком яре прошел митинг памяти жертв сталинских репрессий]</ref>
 
[[File:Лошыцкі парк г. Мінск 2.JPG|thumb|Лошыцкі парк пасля рэканструкцыі]]
Увосень [[2011]] года адбылося адкрыццё комплексу пасля рэканструкцыі. Адміністрацыяй [[Ленінскі раён, Мінск|Ленінскага раёна]] прынята рашэнне абвясціць тэрыторыю комплексу зонай, свабоднай ад [[курэнне|курэння]]<ref>[http://realt.onliner.by/2011/10/27/losh Лошыцкі парк абвесцяць зонай, свабоднай ад курэння]</ref>.
 
== Архітэктура ==
Ад сядзібы другой паловы [[18 стагоддзе|XVIII ст.стагоддзя]] захавалася ўязная [[ліпа]]вая [[алея]], якая размешчана на асноўнай падоўжнай кампазіцыйнай восі былога [[барока|барочнага]] ансамбля. Вось заканчвалася сядзібным домам, размешчаным каля грэбеня [[тэраса|тэрасы]]. Аб наяўнасці рэгулярных кампазіцый каля дома можна меркаваць па старых ліпах былых лінейных пасадак. Уяўленне аб складзе сядзібы таго часу дае інвентар [[1772]] года. Акрамя сядзібнага дома яна ўключала [[флігель]], кухню, [[стайня|стайню]], [[карэтная|карэтную]], уязную [[брама|браму]], [[капліца|капліцу]]. Уздоўж уязной алеі, як і ў многіх сядзібах таго часу, размяшчаліся сады. З правага боку да саду прымыкалі гаспадарчыя пабудовы ([[гумно]], [[сенавал]]ы). Акрамя таго, меўся вялікі ў некалькі гектараў прамавугольны [[Лошыцкае вадасховішча|вадаём]] з мостам. За вадаёмам на правым беразе быў пабудаваны гаспадарчы двор<ref name="ГККРБ-2009"/>.
 
[[File:Reštki kaplicy ŭ Lošycy.jpg|злева|thumb|Рэшткі капліцы-пахавальні Прушынскіх]]
З пабудоў трэба таксама адзначыць [[капліца-пахавальня Прушынскіх|капліцу-пахавальню Прушынскіх]] (захавалася ў руінах), размешчаную на высокім месцы з правага боку ўязной алеі, недалёка ад уязной брамы ў акружэнні дрэў [[сасна чорная|сасны чорнай]]<ref name="ГККРБ-2009"/>. Пабудавана ў [[1788]]  г. і кансекраваная пад тытулам Найсвяцейшай Дзевы Марыі<ref name="locator"/>. Мураваны будынак быў васьмігранным у плане, з шатровым дахам, які завяршаўся шлемападобным [[купал]]ам на глухім [[барабан]]е. Сцены атынкаваныя, аздоблены [[пілястра]]мі. Тут былі пахаваны многія пакаленні ўладальнікаў маёнтка<ref name="ГККРБ-2009"/>. Капліца-пахавальня захавалася часткова.
 
Прыкладна ў [[1890]]  г. сядзіба была перабудавана і набыла [[Эклектыка, архітэктура|эклектычныя]] рысы. Планіроўка страціла рэгулярнасць, але агульныя рысы яе кампазіцыі не змяніліся. На месцы [[баскет]]аў утвораны пейзажныя кампазіцыі. Перабудаваны сядзібны дом, [[флігель]], знесены старыя гаспадарчыя пабудовы, створаны новы гаспадарчы двор, а на месцы старога ўзнік прамысловы комплекс<ref name="ГККРБ-2009"/>. Асноўны будынка гаспадарчага двара прамавугольны ў плане, незвычайна вялікіх памераў (88х20 м). Высокі дах апіраўся на магутныя каменныя атынкаваныя [[слуп]]ы (з бакамі 1,2 м)<ref name="locator"/>.
 
[[File:Belarus-Minsk-Loshytsa-Manor of Lubanski Family-2.jpg|thumb|злева|Сядзібны дом Любанскіх]]
Сядзібны дом у [[1895]]  г. прыняў адна-двухпавярховы выгляд з прамавугольнай у плане асіметрычнай аб'ёмна-прасторавай кампазіцыяй. Складаецца з аднапавярховага драўлянага з двухсхільным дахам і прыбудаванага да яго тарца двухпавярховага мураванага аб'ёмаў з верандай на высокім [[цокаль|цокалі]] і высокім чатырохсхільным дахам<ref name="ГККРБ-2009"/><ref name="locator"/>.Прамавугольныя аконныя праёмы цокальнага паверха аформлены атынкаванымі абрамленнямі, першага і другога паверхаў  — дэкараваны разнымі драўлянымі [[ліштва]]мі, на першым паверсе з [[сандрык]]амі. [[Франтон]]ы і [[карніз]]ы аздоблены разнымі дэкаратыўнымі элементамі. У [[інтэр'ер]]ы захаваліся 16 печак і адзін [[камін]], [[ляпніна]]. Тры печы абліцаваны карычневай рэльефнай [[кафля]]й, адна печка  — паліхромнай кафляй, астатнія  — белай кафляй. Камін абліцаваны зялёнай рэльефнай кафляй<ref name="locator"/>.
 
[[File:Loszyca Manor Green House.JPG|thumb|Флігель з вежай]]
Флігель з вежай, які складаецца з драўлянага і прыбудаванага мураванага аб'ёмаў, стаіць на старым мураваным фундаменце. На ніжнім паверсе жыла [[чэлядзь]], наверсе  — кіраўнік маёнтка<ref name="ГККРБ-2009"/>.
 
Дом з флігелем утвараюць параўнаўча вялікі парадны двор, у цэнтры якога ў форме [[эліпс]]а размешчаны пад'язны круг. У параднай частцы выяўлены барочныя элементы: тэрасіраванне склонаў і [[клумба]] з фарміраванымі ў мінулым ліпамі<ref name="ГККРБ-2009"/>.
Радок 96 ⟶ 99:
[[File:Komplieks brovara ŭ Lošycy (Miensk).JPG|злева|thumb|Бровар]]
[[File:Reštki mlyna ŭ Lošycy (Miensk).JPG|злева|thumb|Рэшткі млына]]
У канцы [[XIX ст.]] на другім беразе Лошыцы пабудаваны [[вінакурня|вінакурны]] комплекс, які ўключае дом-інтэрнат для рабочых і вінакурню  — мураваны чатырохпавярховы будынак з паўцыркульнымі вокнамі, пабудаваны ў [[1896]]  г. На другім баку ўязной дарогі каля берага Лошыцы ўзведзены двухпавярховы мураваны вадзяны млын (пасля дамы былі прыстасаваны пад жыллё). З другога боку сядзібы, каля [[Свіслач, басейн Дняпра|Свіслачы]], Яўстафіем Любанскім быў узведзены з цэглы другі 12-колавы млын (сцены будынка захаваліся)<ref name="ГККРБ-2009"/>.
 
Сады, былыя гадавальнікі і калекцыі Беларускага аддзела [[Усесаюзны інстытут раслінаводства|Усесаюзнага інстытута раслінаводства]], якому доўгі час належала Лошыца, утвараюць вялікі масіў насаджэнняў (35 га), які прымыкае да гістарычнай сядзібы. З боку [[Вуліца Маякоўскага, Мінск|вул. Маякоўскага]] ён ахоплены мураванай сцяной, пабудаванай у [[1950-я]] гг<ref name="ГККРБ-2009"/>.
Радок 103 ⟶ 106:
 
== Літаратура ==
* Беларуская энцыклапедыя. Т. 9.  — Мн., 1999.
* Республика Беларусь. Т. 4. энциклопедия.  — Мн., 2007.
* ''Кур'яновіч, Ю. У.'' Аповеды старасвецкай Лошыцы : Краязн. нарыс / Юры Кур'яновіч  — Мн. : Бізнесафсет, 2005.  — 96 с.
 
== Спасылкі ==
{{ГККРБ|712Г000266}}