Вікіпедыя

Еўрапейскі Саюз: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Zmiceru (размовы | уклад)
14 правак
→‎Замежныя справы: у раздзел дадазена інфармацыя пра Еўрапейскую палітыку суседства і Усходняе партнёрства.
др Выправіла абдрукоўкі, моўныя і пунктуацыйныя памылкі
Радок 74:
* [[1957]] — Рымская дамова і стварэнне [[Еўрапейская эканамічная супольнасць|Еўрапейскіх эканамічных супольнасцяў]] (ужываецца, як правіла, у адзіным ліку)(ЕЭС) і [[Еўрапейская супольнасць па атамнай энергіі|Еўратама]]
* [[1967]] — дамова аб зліцці, у выніку якой была створана адзіная Рада і адзіная [[Еўрапейская камісія|Камісія]] для трох еўрапейскіх супольнасцяў [[Еўрапейскае аб'яднанне вугля і сталі|ЕАВС]], [[Еўрапейская эканамічная супольнасць|ЕЭС]] і [[Еўрапейская супольнасць па атамнай энергіі|Еўратама]]
* [[1978]] — стварэнне [[Еўрапейскай валютнай сістэмы]]
* [[1979]] — першыя ўсенародныя выбары ў [[Еўрапейскі парламент]]
* [[1985]] — падпісанне [[Шэнгенская дамова|Шэнгенскай дамовы]]
Радок 83 ⟶ 82:
* [[2007]] — падпісанне [[Дамовы аб рэфармаванні ў Лісабоне]]
* [[2007]] — лідары [[Францыя|Францыі]], [[Італія|Італіі]] і [[Іспанія|Іспаніі]] абвясцілі аб стварэнні новай арганізацыі — [[Міжземнаморскі саюз|Міжземнаморскага саюза]]
У дадзены момант дзейнічаюць тры пагадненні, якія прадугледжваюць розную ступень інтэграцыі: сяброўства ў ЕС, сяброўства ў зоне еўра і ўдзел у Шэнгенскім пагадненні. Сяброўства ў ЕС не абавязкова цягне за сабой удзел у Шэнгенскім пагадненні. Не ўсе краіны-сябры ЕС уваходзяць у зону еўра. Прыклады рознай ступені інтэграцыі:
* [[Вялікабрытанія]] і [[Ірландыя]] падпісалі [[Шэнгенскае пагадненне]] на ўмовах абмежаванага сяброўства. Вялікабрытанія вырашыла не ўваходзіць у зону еўра.
* Грамадзяне [[Данія|Даніі]] і [[Швецыя|Швецыі]] на рэферэндуме таксама вырашылі захаваць нацыянальныя валюты.
* [[Нарвегія]], [[Ісландыя]], [[Швейцарыя]] і [[Ліхтэнштэйн]] не з’яўляюцца сябрамі ЕС, але ўваходзяць у Шэнгенскую зону.
 
== Дагаворы ==
Радок 139 ⟶ 134:
''Асноўны артыкул: [[Еўрапейскі савет|'''Еўрапейскі савет''']]''
[[Файл:Donald Tusk 2013-12-19.jpg|міні|''Старшыня Еўрапейскага Савета, Дональд Туск'']]
Еўрапейскі савет ажыццяўляе палітычнае кіраванне ЕС. Ён збіраецца чатыры разы на год і складаецца з:
* [[старшыні Еўрапейскага Савета]] (у цяперашні час - [[Дональд Туск]])
* [[Старшыня Еўрапейскай камісіі|старшыні Еўрапейскай камісіі]] (у цяперашні час [[Жан-Клод Юнкер]])
Радок 153 ⟶ 148:
''Асноўны артыкул: '''[[Савет Еўрапейскага саюза|Савет Еўрапейскага Саюза]]'''''
 
Савет Еўрапейскага Саюза (таксама званы "Савет" і "Савет Міністраў", яго ранейшая назва) <ref>https://europa.eu/european-union/topics/institutional-affairs_en</ref> утварае адну палову заканадаўчай ўлады ЕС. Ён фарміруецца з міністраў урада ад кожнай дзяржавы-члена, яны сустракаюцца ў розным саставускладзе уў залежнасці ад галіны палітыкі. Нягледзячы на розныя канфігурацыі, Савет лічыцца адзіным цэлым. Акрамя сваіх заканадаўчых функцый, Савет таксама ажыццяўляе выканаўчыя функцыі ў адносінах да агульнай знешняй палітыкі і палітыкі бяспекі.
 
=== Еўрапейскі парламент ===
''Асноўны артыкул: [[Еўрапейскі парламент|'''Еўрапейскі парламент''']]''
[[Файл:European Parliament Strasbourg Hemicycle - Diliff.jpg|злева|міні|''ПаўкругПаўкола Еўрапарламента ў Страсбургу'']]
Еўрапейскі парламент фарміруе другую палову заканадаўчай ўлады ЕС. Члены Еўрапейскага Парламента выбіраюцца непасрэдна грамадзянамі ЕС кожныя пяць гадоў на аснове прапарцыянальнага прадстаўніцтва. Еўрапарламент складаецца з 751 члена. Хаця члены Еўрапарламента выбіраюцца на нацыянальнай аснове, яны сядзяць па палітычных групах, а не па іх нацыянальнасці. Кожная краіна мае пэўную колькасць месцаў і падзяляецца на субнацыянальныя выбарчыя акругі, дзе гэта не ўплывае на прапарцыянальны характар сістэмы галасавання.<ref>http://www.fairvote.org/european-parliament-to-be-elected-with-proportional-representation-systems</ref>
 
Радок 167 ⟶ 162:
Еўрапейская камісія выступае ў якасці выканаўчага апарата ЕС і адказвае за распрацоўку праектаў заканадаўства і штодзённую дзейнасць ЕС. Камісія таксама разглядаецца як рухавік еўрапейскай інтэграцыі. Яна дзейнічае як кабінет ўрада, складаецца з 28 камісараў па розных сферах палітыкі, па адным ад кожнай дзяржавы-члена, хоць члены Камісіі абавязаны прадстаўляць інтарэсы ЕС у цэлым, а не іх родных дзяржаў.
 
Адзін з 28 камісараў з'яўляецца старшыней Еўрапейскай Камісіі (у цяперашні час Жан-Клод Юнкер), якi прызначаецца Еўрапейскім Саветам. Пасля старшыні, самым бачным камісарам з'яўляецца [[вярхоўны прадстаўнік ЕС па замежных справах і палітыцы бяспекі]], які з'яўляецца па пасадзе намеснікам старшыні Камісіі і таксама выбіраецца Саветам Еўропы. Астатнія 26 членаў Камісіі пасля прызначаюцца Саветам Еўрапейскага саюза па ўзгадненні з прызначаным прэзідэнтам. 28 камісараў як адзіны орган належаць адабрэннюзацверджанню Еўрапейскім парламентам.
 
=== Суд Еўрапейскага Саюза ===
Радок 175 ⟶ 170:
* рэгуляваць міждзяржаўныя спрэчкі
* ануляваць дзеянне заканадаўчых актаў і рашэнняў, якія прымаюцца іншымі галоўнымі органамі ЕС
* абавязваць дзяржавы - удзельніцы ЕС выконваць узятыя на сябе абавязкі
* даваць тлумачэнне нормаў права ЕС.
Ісцамі ў Судзе могуць выступаць дзяржавы-удзельніцы ЕС, нацыянальныя судовыя органы, юрыдычныя і фізічныя асобы. Рашэнні Суда маюць абавязковую для бакоў сілу.
Радок 182 ⟶ 177:
''Асноўны артыкул: '''[[Еўрапейская падліковая палата]]'''''
 
Падліковая палата абавязана прадстаўляць парламенту і Савету "заяву аб гарантаванні надзейнасці рахункаў і законнасці і правільнасці асноўных здзелак". Палата таксама дае заключэнні і прапановы па фінансавамуфінансавым заканадаўствузаканадаўстве і барацьбе з махлярствам. Парламент выкарыстоўвае іх, каб вырашыць, ці варта ўхваліць распрацаваны Камісіяй бюджэт.
 
=== Падзяленне кампетэнцый ===
=== Раздзяленне кампетэнцыі ===
Дзяржавы-члены ЕС захоўваюць усе паўнамоцтвы, не перададзеныя ў кампетэнцыю Еўрапейскага Саюзу. У некаторых сферах ЕС валодае выключнай кампетэнцыяй. Гэта тыя сферы, у якіх дзяржавы-члены адмовіліся ад якой-небудзь здольнасці прымаць заканадаўства. У іншых галінах ЕС і яго дзяржавы-члены падзяляюць кампетэнцыю заканатворчасці. Калі і дзяржавы-члены, і ЕС могуць прымаць пэйнае заканадауства ў адной галіне, дзяржавы-члены здольныездольныя прымаць заканадаўства толькі ў той ступені, у якой ЕС не можа. У астатніх галінах палітыкі ЕС можа толькі каардынаваць, падтрымліваць і дапаўняць дзеянні дзяржавы-члена, але не можа прыняць заканадаўства з мэтай гарманізацыі нацыянальных законаў.<ref>http://ec.europa.eu/competition/consumers/events/2009/index.html</ref>
 
Калі адмысловая галіна палітыкі трапіла ў пэўную катэгорыю кампетэнцыі, гэта неабавязкова сведчыць аб тым, якая павінна быць заканадаўчая працэдура для прыняцця заканадаўства ў гэтай галіне. Розныя заканадаўчыя працэдуры выкарыстоўваюцца ў адной і той жа катэгорыі кампетэнцыі і нават у адной і той жа галіне палітыкі.
 
== Прававая сістэма ==
Асаблівасцю Еўрасаюза, якая адрознівае яго ад іншых міжнародных арганізацый, з'яўляецца наяўнасць уласнага права, якое непасрэдна рэгулюе адносіны не толькі дзяржаў-членаў, але і іх грамадзян і юрыдычных асоб.
 
Права ЕС складаецца з так званага першаснага, другаснага і троеснага (рашэнні [[Суд Еўрапейскага саюза|Суда Еўрапейскага саюза]]). Першаснае права - ўстаноўчыя дагаворы ЕС; дагаворы, якія ўносяць у іх змены (рэвізійныя дагаворы); дагаворы аб уступленні новых дзяржаў-членаў. Другаснае заканадаўства складаюць нарматыўныя акты, прынятыя інстытутамі ЕС у межах іх кампетэнцый. Гэта рэгламенты (англ. Regulations), дырэктывы, рашэнні, рэкамендацыі і заключэнні (англ. Opinions). Рашэнні [[Суд ЕС|Суда ЕС]] і іншых судовых органаў Саюза шырока выкарыстоўваюцца ў якасці прэцэдэнтнага права.
 
Права ЕС падпадзяляюць на інстытуцыйнае права (нормы, якія рэгламентуюць парадак стварэння і функцыянавання інстытутаў і органаў ЕС) і матэрыяльнае права (нормы, якія рэгулююць працэс рэалізацыі мэтаў ЕС). Матэрыяльнае права ЕС, як і права асобных краін, можна падпадзяліць на галіны: мытнае права ЕС, экалагічнае права ЕС, транспартнае права ЕС, падатковае права ЕС і інш. З улікам структуры ЕС ( «тры апоры») права ЕС падзяляецца таксама на права [[Еўрапейскія супольнасці|Еўрапейскіх супольнасцяў]], Шэнгенскае права і інш.
 
Асноўным дасягненнем права ЕС можна лічыць інстытут чатырох свабод: свабода перамяшчэння асоб, свабода руху капітала, свабода перамяшчэння тавараў і свабода прадастаўлення паслуг у дадзеных краінах.
 
=== Суадносіны права ЕС з нацыянальным правам дзяржаў ЕС ===
Суадносіны права ЕС з нацыянальным правам дзяржаў, якія ўваходзяць у ЕС, будуецца на чатырох прынцыпах:
* Вяршэнства ў адносінах да нацыянальных сістэм права дзяржаў-членаў. Прынцып азначае, што ў выпадку калізіі нормы нацыянальнага права і права ЕС пераважную сілу мае апошняя.
* Прамое дзеянне. Пад ім разумеецца непасрэднае дзеянне і абавязковая дастасавальнасць норм права ЕС на ўсёй тэрыторыі Еўрапейскага Саюза і адносна ўсіх суб'ектаў права.
* Інтэграванасць у нацыянальныя сістэмы права дзяржаў-членаў. Прынцып азначае, што ўсе нормы права ЕС аўтаматычна інтэгруюцца ў нацыянальныя прававыя сістэмы дзяржаў-членаў.
* Юрысдыкцыйная абароненасць. Пад гэтым разумеецца тое, што абавязак забеспячэння абароны норм права ЕС ускладаецца не толькі на судовыя органы Еўрапейскага саюза, але і на нацыянальныя судовыя органы дзяржаў-членаў.
 
== Замежныя справы ==
== Эканоміка ==▼
Паміж краінамі-членамі Еўрапейскага Саюза назіраецца высокая ступень інтэграцыі, аднак пакуль яшчэ знешняя палітыка мае міждзяржаўны характар. Усе 28 краін-членаў у значнай ступені кантралююць свае міжнародныя адносіны. Аднак Саюз набывае ўсё большую палітычную вагу ў якасці адзінага палітычнага блока, і існуюць спробы аднагалосна выступаць па розных палітычных пытаннях.
[[Выява:Gross domestic product (GDP) per inhabitant, in purchasing power standard (PPS), by NUTS 2 regions, 2009 (% of the EU-27 average, EU-27=100).png|thumb|220px|ВУП на душу насельніцтва па парытэту пакупніцкай здольнасці па рэгіёнах ЕС у [[2009]] годзе]]
[[Файл:Federica Mogherini Official.jpg|міні|Федэрыка Магерыні,
Фінансавую палітыку рэгулюе [[Еўрапейскі цэнтральны банк]]. Найважнейшыя рашэнні прымаюцца на самітах кіраўнікоў дзяржаў-удзельніц саюза.
''Вярхоўны прадстаўнік Саюза па замежных справах і палітыцы бяспекі''
]]
[[Лісабонскі дагавор]] 2009 года ўзмацніў важнасць знешняй палітыкі і палітыкі бяспекі шляхам утварэння:
* пасады Вярхоўнага прадстаўніка Саюза па замежных справах і палітыцы бяспекі;
* Еўрапейскай службы знешніх дзеянняў (ЕСЗД) - дыпламатычнага корпусу ЕС.<ref name=":0">https://europa.eu/european-union/topics/foreign-security-policy_en</ref>
Знешняя палітыка Еўрапейскага Саюза ажыццяўляецца альбо з дапамогай Агульнай знешняй палітыкі і палітыкі бяспекі пад кіраўніцтвам [[Еўрапейскі савет|Еўрапейскага савета]], альбо шляхам міжнародных эканамічных перамоў, якія праводзяцца [[Еўрапейская камісія|Еўрапейскай камісіяй]]. Вядучым дыпламатам ЕС у абедзвюх сферах з'яўляецца Вярхоўны прадстаўнік Саюза па замежных справах і палітыцы бяспекі (з лістапада 2014 года пасаду займае Федэрыка Магерыні<ref>https://ec.europa.eu/commission/commissioners/2014-2019/mogherini</ref>).
 
Фінансавую палітыку рэгулюе [[Еўрапейскі цэнтральны банк]]. Найважнейшыя рашэнні прымаюцца на самітах кіраўнікоў дзяржаў-удзельніц саюза.[[Выява:Gross domestic product (GDP) per inhabitant, in purchasing power standard (PPS), by NUTS 2 regions, 2009 (% of the EU-27 average, EU-27=100).png|thumb|220px|ВУП на душу насельніцтва па парытэту пакупніцкай здольнасці па рэгіёнах ЕС у [[2009]] годзе]]ЕС мае адзіны рынак на тэрыторыі ўсіх сваіх членаў. 18 дзяржаў з ліку саюза далучыліся таксама да валютнага саюза, вядомай як [[еўразона]], дзе выкарыстоўваецца [[еўра]] ў якасці адзінай валюты<ref>[http://ec.europa.eu/internal_market/index_en.htm The Single Market]. Europa web portal.</ref>. У [[2012]] годзе ЕС меў сукупнага ВУП у 16 трлн долараў, маючы 20% доля ад сусветнага валавога ўнутранага прадукта з пункту гледжання [[парытэт пакупніцкай здольнасці|парытэту пакупніцкай здольнасці]]<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=39&pr.y=13&sy=2013&ey=2013&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=998&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=1&a=1 World Economic Outlook Database, October 2013 Edition]. International Monetary Fund.</ref>.▼
=== Мэты ===
Мэтамі знешняй палітыкі і палітыкі бяспекі ЕС з'яўляюцца:
* захаванне міру і ўмацаванне міжнароднай бяспекі;
* садзейнічанне развіццю міжнароднага супрацоўніцтва;
* развіццё і ўмацаванне:
** дэмакратыі;
** вяршэнства закону;
** павагі правоў чалавека і асноўных свабод.<ref name=":0" />
 
=== Еўрапейская палітыка суседства ===
Уяўляе сабой новы падыход Еўрапейскага Саюза да суседніх краінаў з мэтай умацавання адносін паміж ЕС і яго краінамі-суседзямі і супрацоўніцтва па стварэнні зоны бяспекі і дабрабыту, "кола прыязных краін» на межах Еўрапейскага Саюза. Яна таксама заклікана даць краінам-суседзям Еўрасаюза магчымасць больш цеснага супрацоўніцтва з ЕС у галіне палітыкі, бяспекі, эканомікі і культуры.
 
==== Усходняе партнёрства ====
{{main|Усходняе партнёрства}}Палітыка Еўрапейскага Саюза, што мае на мэце ўмацаванне адносін з усходнімі суседзямі ЕС і з'яўляецца працягам ўсходняга напрамку існуючай Еўрапейскай палітыкі суседства.
 
▲== Эканоміка ==
▲Фінансавую палітыку рэгулюе [[Еўрапейскі цэнтральны банк]]. Найважнейшыя рашэнні прымаюцца на самітах кіраўнікоў дзяржаў-удзельніц саюза.[[Выява:Gross domestic product (GDP) per inhabitant, in purchasing power standard (PPS), by NUTS 2 regions, 2009 (% of the EU-27 average, EU-27=100).png|thumb|220px|ВУП на душу насельніцтва па парытэту пакупніцкай здольнасці па рэгіёнах ЕС у [[2009]] годзе]]ЕС мае адзіны рынак на тэрыторыі ўсіх сваіх членаў. 18 дзяржаў з ліку саюза далучыліся таксама да валютнага саюза, вядомай як [[еўразона]], дзе выкарыстоўваецца [[еўра]] ў якасці адзінай валюты<ref>[http://ec.europa.eu/internal_market/index_en.htm The Single Market]. Europa web portal.</ref>. У [[2012]] годзе ЕС меў сукупнага ВУП у 16 трлн долараў, маючы 20% доля ад сусветнага валавога ўнутранага прадукта з пункту гледжання [[парытэт пакупніцкай здольнасці|парытэту пакупніцкай здольнасці]]<ref>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/02/weodata/weorept.aspx?pr.x=39&pr.y=13&sy=2013&ey=2013&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=998&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CPPPPC&grp=1&a=1 World Economic Outlook Database, October 2013 Edition]. International Monetary Fund.</ref>.
 
Са спісу 500 найбуйнейшых карпарацый паводле велічыні прыбытку 161 з іх мае свае штаб-кватэры ў ЕС<ref>[http://money.cnn.com/magazines/fortune/global500/2010/countries/Australia.html Global 500 2010: Countries – Australia]. Fortune.</ref>. У [[2007]] годзе ўзровень [[беспрацоўе|беспрацоўя]] ў ЕС складаў 7%<ref name="unempl">[http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/3-01102012-AP/EN/3-01102012-AP-EN.PDF Euro area and EU 27 unemployment up to 11.4% and 10.5%]. Europa web portal.</ref>, у той час як [[інвестыцыі]] складалі 21,4% ВУП, інфляцыя была на ўзроўні 2,2%, а сальда рахунку бягучых аперацый мела паказчык -0,9% ВУП, што значыць невялікая перавага імпарту перад экспартам. У [[2012]] годзе ўзровень беспрацоўя ўжо складаў 11,4%<ref name="unempl"/>.
Радок 243 ⟶ 202:
== Насельніцтва ==
== Культура ==
Культурніцкая разнастайнасць Еўропы выражана ў праекце "[[Знак Eўрапейскай спадчыны|Знак Еўрапейскай спадчыны]]", асноўная мэта якога - прывіваць грамадству павагу да сваёй спадчыны і імкненне яго захаваць для будучых пакаленняў. Прысваенне гэтага знака азначае, што культурны аб'ект знаходзіцца пад асаблівай аховай як частка агульнаеўрапейскай культуры.
 
== Гл. таксама ==
 
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Еўрапейскі_Саюз"