|
Спачатку асманскія ўрадоўцы адабралі дзяцей, некаторых з іх спрабаваў выратаваць амерыканскі консул у [[Трапезунд]]зе. Мусульмане Трапезунда былі папярэджаны пра смяротнае пакаранне за абарону армян. Потым адлучылі дарослых мужчын, заявіўшы, што яны павінны ўзяць удзел у працах. Жанчыны і дзеці былі высланы ўбок Масула пад аховай і з гарантыямі бяспекі, пасля чаго мужчыны былі вывезены за горад і расстраляны ля загадзя выкапаных равоў. На жанчын і дзяцей арганізоўваліся напады «''чэтэс''», якія рабавалі і гвалтавалі жанчын, а потым забівалі. Вайскоўцы мелі строгі загад не замінаць дзеянням «''чэтэс''». Адабраныя дзеці таксама былі высланы і забіты. Дзеці на апецы амерыканскага консула былі адабраны нібы для адпраўкі ў [[Сівас]], вывезены ў мора на лодках, потым заколатыя, целы пагружаны ў мяшкі і скінуты ў мора. Праз некалькі дзён некаторыя целы былі знойдзены на беразе ля Трапезунда. У ліпені [[1915]] года Саіду Ахмеду загадалі суправаджаць апошні канвой армян з Трапезунда, які складаўся з 120 мужчын, 400 жанчын і 700 дзяцей. Спачатку з канвою былі адабраны ўсе мужчыны, пазней Саід Ахмеду паведамілі, што яны ўсе былі забіты. Уздоўж дарог знаходзіліся тысячы цел армян. Некалькі груп «''чэтэс''» спрабавалі ўзяць з канвою жанчын і дзяцей, аднак Саід Ахмед адмаўляўся выдаваць ім армян. Па дарозе ён пакінуў каля 200 дзяцей мусульманскім сем'ям, якія пагадзіліся клапаціцца пра іх. У Кемахе Саід Ахмед атрымаў загад канваяваць армян датуль, пакуль яны не памруць. Яму атрымалася ўключыць гэту партыю армян у групу, што прыбыла з Эрзерума, якой камандаваў прадстаўнік жандармерыі Махамед Эфендзі. Эфендзі пазней паведаміў Саід Ахмеду, што гэта група была дастаўлена на бераг Еўфрата, дзе была адлучана ад канвою і знішчана бандамі «''чэтэс''». Прыгожыя армянскія дзяўчыны сістэматычна публічна гвалтаваліся, а потым забіваліся, у тым ліку і трапезундскімі ўрадоўцамі. У якасці арганізатараў забойствы армян Саід Ахмед назваў у [[Эрзурум]]е Бехаэдзіна Шакіра, у Трапезундзе — Наіль-бея, у Кемахе — членаў парламента ад [[Горад Эрзінджана|Эрзінджан]]. Штабы «''чэтэс''» знаходзіліся ў Кемахе.
|}
Калі агульная дэпартацыя і не была загадзя запланавана, тым не менш, пасля нарад у сакавіку [[1915]] года прадстаўнікі [[Яднанне і прагрэс|Іціхат]] разгарнулі агітацыю за масавыя забойствы армян. Падзеі ў Ване і забойства, згодна афіцыйнай турэцкай статыстыцы, 150 000 мусульман (Халіл Берктай дае ацэнку ў 12 000 забітых армянамі мусульман ва ўсёй усходняй Анатоліі за 1915 год), таксама былі выкарыстаны асманскімі ўладамі як падстава для антыармянскіх дзеянняў. [[24 красавіка]] ў Канстанцінопалі былі арыштаваныарыштаваныя 235 бачных армян, якія потым былі сасланысасланыя. Услед за гэтым адбыўся арышт 600 армян, потым яшчэ 5000. Большасць з іх была забіта ў наваколлі Стамбула. Гэтыя дзеянні не былі санкцыянаваныя якім-небудзь законам, а ў гутарцы з паслом [[ЗША]] [[Генры Маргента, старэйшы|Генры Маргента]] Талаат характарызаваў гэтыя дзеянні як «''самаабарону''». [[30 мая]] [[1915]] года саветам міністраў Асманскай імперыі быў прыняты закон пра высыланне, паводле якога вайсковае камандаванне было ўпаўнаважана душыць узброенае супраціўленне насельніцтва і дэпартаваць падазраваных у здрадзе і шпіянажы. Для надання законнасці агадвалісязгадваліся ахова высланых і кампенсацыя згубленай маёмасці, аднак на справе ніводная з гэтых умоў не выконвалася. Галоўную ролю ў знішчэнні армян гулялаіграла размешчаная ў [[Эрзурум]]е «''Адмысловая арганізацыя''» — [[Тэшкілят-і Махсуса]], якая налічвала да {{nobr|34 000}} членаў і ў значнай ступені складалася з «''чэтэс''» — выпушчаных з турмаў злачынцаў. «''Адмысловая арганізацыя''» падначальвалася непасрэдна Талаату. Упершыню яна выявіла сябе ў рэпрэсіях супраць армян у снежні [[1914]] года ў раёнах, пакінутых адступалымі рускімірасійскімі войскамі, за паўгода да падзей у Ване, што паслужылі афіцыйнай прычынай дэпартацыі армян. Актыўны ўдзел у масавых забойствах прыняў таксама [[Бехаэдзін Шакір]], які ўзначальваў спецслужбы краіны і стварыў адмысловыя эскадроны смерці<ref name="Richard G. Hovannisian:The Armenian People from Ancient to Modern Times, 249-255" /><ref name="see also suni" group="Кам" /><ref name="роль специальной организации" group="Кам" />.
[[18 красавіка]] ў наваколлі Эрзурума адбыўся масавы турэцкі мітынг, на якім армян звінавацілі ў здрадзе, а мусульман, якія дапамагалі ім, папярэдзілі пра тое, што яны таксама падзеляць лёс армян. На працягу наступных тыдняў армяне эрзерумскайэрзурумскай вобласці сталі аб'ектам серыі нападаў туркаў. У сярэдзіне мая адбылася разня ў {{нп3|Горад Хыныс|Хынысе|ru|Хыныс}} і яго наваколлі, дзе былі забітызабітыя {{nobr|19 000}} армян. Армяне з іншых вёсак вобласці дэпартаваліся ў Эрзурум, большасць з іх памерла ад голаду, смагі і знясілення, а тых, хто засталіся жывымі, скідалі ў раку са схілаў цясніны Кемах. Большасць з 65 тысяч армянскіх жыхароў ЭрзерумаЭрзурума ў чэрвені — ліпені [[1915]] года была дэпартавана і забіта ў цясніне Кемах, астатніх дэпартавалі ў [[Алепа]] і [[Масул]], дзе некаторым удалося выжыць. У Эрзуруме былі пакінутыпакінутыя каля 100 армян, якія працавалі на важных вайсковых аб'ектах. Армяне [[Эрзінджан]]а таксама галоўным чынам былі выразанывыразаныя ў цясніне Кемах. У армян [[Байбурт]]а, яшчэ аднаго горада ЭрзерумскайЭрзурумскай вобласці, спачатку адабралі грошы і маладых дзяўчын, даўшы запэўненнігарантыю бяспекі, потым на іх напалі «''чэтэс''». Тых, хто спрабавалі бегчы назад у Эрзінджан, расстрэльвалі жандары<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times-2-255-258" />.
Жанчыны і дзеці з [[Горад Арду|Арду]] былі пагружаныпагружаныя на баржы пад падставай транспартавання ў [[Самсун]], а потым вывезенывывезеныя ў мора і выкінутывыкінутыя за борт. Падчас трыбунала [[1919]] года начальнік паліцыі [[Трапезунд]]а паказаў, што адпраўляў маладых армянак у Стамбул у якасці падарунка губернатара вобласці лідарам Іціхат. Падпалі пад гвалт дзяўчыны-армянкі з лякарнібальніцы Чырвонага паўмесяца, дзе губернатар Трапезунда гвалтаваў іх і трымаў у якасці наложніц<ref name="America and the Armenian Genocide of 1915, 83-86" />. Паўднёвая частка [[Заходняя Арменія|турэцкай Арменіі]] чысцілася ад армян Джэўдэтам і яго {{нп3|батальёны мяснікоў|«''батальёнамі мяснікоў''»|tr|kesab taburi}}. Нягледзячы на законапаслухмяныя паводзіны армян [[Бітліс]]а, Джэўдэт спачатку запатрабаваў у іх выкуп, а потым павесіў многіх з іх. 25 ліпеня горад быў аточаны войскамі Джэўдэта, і пасля нядоўгай аблогі армянская частка горада капітулявала. Мужчыны былі забітызабітыя, маладыя дзяўчыны аддадзеныаддадзеныя мясцовым туркам і курдам, астатняе армянскае насельніцтва адпраўлена на поўдзень і патоплена ў Тыгры. Усяго ў Бітлісе былі забітызабітыя каля {{nobr|15 000}} армян, іх дамы былі перададзеныперададзеныя турэцкім і курдскім мухаджырам<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times-2-255-258" />.
АдначаснаАдначасова было выразана армянскае насельніцтва ў селахсёлах вакол Бітліса. Пасля Бітліса Джэўдэт адправіўся ў раён {{нп3|Горад Муш|Муша|ru|Муш (город)}}, дзе пасля майскіх нападаў туркаў і курдаў на армян дзеяладзейнічала часовае перамір'е. Пасля прыбыцця сіл Джэўдэта ў вобласць пачаліся катаванні лідараў армянскай абшчыны, мужчынскае насельніцтва было заколата багнетаміштыкамі, жанчыны і дзеці сагнанысагнаныя ў стайню і спаленыспаленыя жыўцом. Потым Джэўдэт і турэцка-курдскія атрады напалі на армян [[Сасун, гавар|Сасуна]], якія бараніліся, пакуль у іх не скончыліся боепрыпасы і ежа. У гарадах на ўзбярэжжы Чорнага мора армян загружалі на караблі, а потым тапілі. Знішчэнню былі падвергнутыпадвергнутыя таксама армяне пратэстанцкай і каталіцкай канфесій. У [[Горад Элязыг|Харпуце]], разам з 13 тысячамі армянскіх салдат, былі забітызабітыя студэнты і выкладніківыкладчыкі Еўфрацкага каледжа, заснаванага амерыканскімі місіянерамі. Тая ж доля спасцігла армян {{нп3|Мерзіфон|Мерзіфона|ru|Мерзифон}}, у якім пад кіраваннем амерыканскіх пратэстанцкіх місіянераў дзеяўдзейнічаў Анаталійскі коледж. Пасля высылання большасці з 12 тысяч армян Марсавана прэзідэнт каледжа праз амерыканскага пасла дамогся гарантый бяспекі для членаў каледжа ад Энвера і Талаата, аднак губернатар акругі заявіў, што яму нічога невядома пра гарантыі, і дэпартаваў астатніх армян у пустыню, дзе яны і памерлі. Падпалі пад высыланне і армяне [[Анкара|Анкары]], большасць з якіх прыналежала да каталіцкай канфесіі<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times-2-255-258" />.
{| class="toccolours" style="float: left; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 85%; background:#ffffff; color:black; width:40em; max-width: 40%;" cellspacing="5"
|}
У адрозненне ад ранейшых дэпартацый, якія не адрознівалі невінаватых з пункту гледжання ўлад армян ад «''вінаватых''» у межах мясцовых армянскіх абшчын, дэпартацыі з [[Кілікія|Кілікіі]] ўжо не рабілі адрознення паміж армянскімі рэвалюцыйнымі і лаялістычнымі супольнасцямі. Гэтыя дэпартацыі не залежалі таксама ад блізкасці да граніцымяжы і дакраналісятычыліся ўсіх армян Асманскай імперыі. Гэтым дэпартаваным не падавалася ежа, што азначала фактычную смерць ад голаду. Ім не забяспечвалася абарона, і па дарозе яны падпадалі пад рабаванні і гвалт нерэгулярных асманскіх сіл, курдскіх, чаркескіх і іншых мусульманскіх плямён, у выніку чаго да канчатковага пункта ў пустыні даходзілі каля 20 %. Тое ж самае адбывалася з армянамі ўсёй Усходняй Анатоліі. Армяне заходніх правінцый адносна бесперашкодна дайшлі да Дэр Зора, дзе пасля ў большасці памерлі ці былі забітызабітыя. Лічыцца, што практыка агульнага разбурэння армянскіх абшчын Анатоліі пачалася [[24 красавіка]] [[1915]] года, калі былі арыштаваны і дэпартаваны ў Анкару лідары армянскай абшчыны Канстанцінопаля. Да сярэдзіны чэрвеня амаль усе яны былі забіты. А да гэтага часу ўжо былі амаль цалкам знішчаны армянскія абшчыны Бітліса і [[Эрзурум]]а. [[9 чэрвеня]] міністэрства ўнутраных спраў скіравала губернатару Эрзурума вымогу прадаць маёмасць дэпартаваных армян, вяртанне якіх ужо не чакалася. Цягам лета [[1915]] года арэал дэпартацый пашыраўся, улучаючы раёны сучаснай Сірыі. Паводле плана дэпартацый, армяне не павінны былі перавышаць 10 % мясцовага насельніцтва, што адлюстроўвала страх младатуркаў перад канцэнтрацыяй армян. Ёсць і падставы меркаваць, што забойствы да 150 000 чалавек у лагерах вакол пустыні Дэр Зор былі здзейснены чаркесамі, чачэнцамі і арабамі, каб не дапусціць скупнасці вялікай колькасці армян у адным месцы<ref name="A Question of Genocide, 270-272" />.
Адно з самых яркіх сведчанняў разаніны пакінулі чатыры арабскія атаманскія ўрадоўцы, якія перайшлі на бок рускіх і пазней расказалі падрабязнасці дэпартацыі {{нп3|Марк Сайкс|Марку Сайксу|ru|Сайкс, Марк}}. Так, паводле слоў лейтэнанта Саіда Ахмеда Мухтэра Аль-Бааджа, які знаходзіўся ў [[Трапезунд]]зе ў [[1915]] годзе, ён ведаў, што высыланне армян азначае разню, і яму быў вядомы афіцыйны загад расстрэльваць дэзерціраў без суда. Лейтэнант Саід Ахмед паведаміў, што ў сакрэтным загадзе замест слова «''дэзерціраў''» было «''армян''», што сведчыць пра разуменне цэнтральнай уладай злачыннасці сваіх дзеянняў і жаданне іх схаваць<ref name="The Armenian People from Ancient to Modern Times-2-262-265-2" />.
|
