Выдуманы сусвет: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма тлумачэння праўкі |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 1:
[[Файл:Map-of-Oz.jpg|thumb|Мапа [[Краіна Оз|краіны Оз]] з цыкла аповесцяў амерыканскага пісьменніка [[Лаймен Фрэнк Баўм|Фрэнка Баўма]]|300x300пкс]]
'''Выдуманы сусвет, аўтарскі сусвет, аўтарскі свет, другасны свет''' — тэрмін, які ўжываецца крытыкамі і прыхільнікамі ў стаўленні да сусветаў [[Фантастыка|фантастычных]] твораў, дзеянне якіх адбываецца ў светах, адрозных ад Зямлі па фізічных і/ці геаграфічных рэаліях. У шырэйшым сэнсе тэрмін ужываецца ў адносінах да ўмоў любога фантастычнага твора, нават калі яго дзеянне, паводле сюжэту, адбываецца на Зямлі (гл. напрыклад, [[Сусвет «Дазораў»]]). Аналагічны тэрміну «[[сэтынг, ролевыя гульні|сэтынг]]» у [[Ролевыя гульні|ролевых гульнях]].▼
[[Файл:Anastasiya Markovich Balls of World.jpg|thumb|[[Марковіч, Анастасія Віктараўна|Анастасія Марковіч]]. Balls of World|300x300пкс]]
▲'''Выдуманы сусвет, аўтарскі сусвет, аўтарскі свет, другасны свет''' — тэрмін, які ўжываецца крытыкамі і прыхільнікамі ў стаўленні да сусветаў [[Фантастыка|фантастычных]] твораў, дзеянне якіх адбываецца ў
== Класіфікацыя ==
Далучэнне сусвета да катэгорыі выдуманых з’яўляецца прадметам спрэчак. Паводле некаторых навукоўцаў, сусвет можа быць 1) рэальны, 2) выдуманы цалкам, 3) выдуман з элементамі рэальнасці. У супрацьвес гэтаму, Шмід, Долежэл і іншыя катэгарычна адмаўляюць у праве існавання змешанаму сусвету, паколькі любы рэальны элемент, які апынуўся ў выдуманай рэальнасці, робіцца ўласна выдуманым аналагам. Дапушчаючы існаванне змешаных сусветаў, да іх можна аднесці творы, заснаваныя на фактычных падзеях, але з выдуманымі аўтарскімі дадаткамі<ref name="Шмид">{{книга|автор=Шмид, Вольф.|заглавие=Нарратология|издательство=Litres|год=2013|isbn=9785457068216|страниц=608|ссылка=http://books.google.ru/books?id=TRqjAAAAQBAJ}}</ref>.
Вызначае выдуманасць сусвета або аўтар (Серль), або сам тэкст (Хамбургер). Апошніі аб’ектыўны падыход атрымаў найменьшую падтрымку спецыялістаў, які пагадзіліся ў тым, што аб’ектыўных індыкатараў выдуманасці сусвета не існуе. Дзеля класіфікацыі сусвета прапанавана выкарыстоўваць знешнія праявы выдуманасці, таксама розныя з пункту гледжання розных спецыялістаў: указанні аўтара (Серль); наўмысныя змаўчанні, разбурэнне арыентыроўкі, а таксама кантэкстуальныя прыкметы, як публікацыя ў межах пэўнай серыі ці ў пэўным выданні (Марцінэс, Шэфель); ”паратэксты” - загадоўкі, прысвячэнні, прадмовы (Жаннэт); выкарыстанні мінулай формы дзеяслова дзеля будучых падзей (Хамбургер). Найболей агульнымі прызнакамі выдуманасці з’язляюцца безумоўныя апісанні чужой свядомасці, у рэальнасці недаступныя або выказаныя ў выглядзе меркаванняў, замкнёнасць сусвету твора, які не прыводзіць спасылкі на нейкія рэальныя падзеі, а выкарыстоўвае іх унутраныя выдуманыя аналагі<ref name="Шмид" />.
У адпаведнасці з класіфікацыяй Роже Кайуа, выдуманыя сусветы маюць наступнае дзяленні:
* казка - сусвет, у якім немагчымае існуе раўнапраўна з магчымым;
* літаратура жахаў - сусвет, у якім незвычайнае з’яўляецца парушэннем звычайнага парадку рэчаў;
* навуковая фантастыка - немагчымае мае рацыянальнае тлумачэнне, якое ператварае яго ў магчымае.
Станіслаў Лем пашырае гэтую класіфікацыю, дадаючы яе паняццем дэтэрмінізм: на яго думку, казка мае поўнае перадвызначанасць, бо ў ёй дабро заўсёды перамагае зло, і гэтым яна адрозніваецца ад рэальнасці; міф, як від казкі, таксама мае перадвызначанасць, але іншага плана: учынкі герояў падпарадкаваны сіле вышэйшага року, а не іх уласным жаданням; фэнтэзі ўяўляе сабою сучасны від казкі, у якой дапушчаюцца адхіленні ад перадвызначанасці і ўплыў выпадковых фактараў, якія перашкаджаюць перамозе дабра. Адсюль многія творы, якія прынята адносіць да навукова-фантастычных, мэтазгодна аднесці менавіта да фэнтэзі ці нават казкі.
== Гл. таксама ==
| |||