Памір: Розніца паміж версіямі

Галоўная частка ў [[Таджыкістан]]е, усходняя і паўднёвая частка ў [[Кітай|Кітаі]] і [[Афганістан]]е. На поўначы абмежаваны [[Заалайскі хрыбет|Заалайскім хрыбтом]], на ўсходзе — [[Сарыкольскі хрыбет|Сарыкольскім]] і Кашгарскім хрыбтамі, на поўдні — ракой Памір і вярхоўямі ракі [[Пяндж]], на захадзе — мерыдыянальным адрэзкам даліны р.ракі Пяндж.

Найвышэйшыя пункты размешчаны ў Кашгарскіх гарах (г.гара Кангур, 7719 м; г.гара Музтагата, 7546; [[пік Ісмаіла Самані]], [[пік Леніна]]). Паводле асаблівасцей рэльефу Памір падзяляюць на Заходні і Усходні. Для Заходняга Паміра характэрна сістэма высокіх хрыбтоў амаль шыротнага распасцірання. Буйнейшыя антыклінорыі маюць крышталічныя ядры [[палеазой]]скага ўзросту, якія прарваны гранітоіднымі інтрузіямі. Схілы хрыбтоў расчлянёны глыбокімі цяснінамі рэк. Усходні Памір складзены з парод палеазою і мезазою, трапляюцца вулканагенна-асадкавыя адклады палеагену. Для рэльефу характэрны плоскія днішчы вялізных далін і катлавін, якія падняты на вышыню 3500—4500 м і запоўнены прадуктамі разбурэння гор, у грунтах трапляецца вечная мерзлата. Над імі ўзвышаюцца хрыбты вышынёй больш за 6000 м. Найвышэйшыя грабяні маюць горна-ледавіковыя формы, якія вылучаюцца на агульным фоне старажытнага рэльефу. Памір — моцна сейсмічная вобласць, землетрасенні дасягаюць 8—9 балаў. Радовішчы [[золата]], [[малібдэн]]у, [[вальфрам]]у, горнага хрусталю, азбесту[[азбест]]у, [[Слюда|слюды]], [[лазурыт]]у.

[[Клімат]] суровы, рэзка кантынентальны. У далінах Захдняга Паміра на вышыні каля 2100 м сярэднія тэмпературы студзеня −7,4  °C, ліп. 22,5  °C, гадавая колькасць ападкаў да 800 мм (на [[Ледавік Федчанкі|ледавіку Федчанкі]]). На Усходнім Паміры клімат больш суровы. На вышыні каля 4000 м сярэдняя тэмпература студзеня −20  °C, ліпеня +8  °C, ападкаў 100 мм за год. Снегавая мяжа ў Заходнім Паміры размешчана на вышыні 3600-38003600—3800 м, на ледавіку Федчанкі — на вышыні 4400 м, ва Усходнім Паміры — 5200-52405200—5240 м.

Плошча зледзянення ў межах Таджыкістана больш за 7500 км² (больш за 10 % паверхні Паміра), агульная колькасць [[ледавік]]оў каля 7110. Тыпы ледавікоў: каравыя, вісячыя, схілавыя, складаныя далінныя альпійскага і туркестанскага тыпаў. Найбольшыя ледавікі: [[Ледавік Федчанкі|Федчанкі]] (даўж.даўжыня 77 км) і Грум-Гржымайлы (37 км).

Рэкі адносяцца пераважна да басейна [[Амудар'я|Амудар'і]], якая ў верхнім цячэнні называецца Пяндж. Найбольшыя рэкі: Кызыл-Суу, Кызылсу, Сурхоб, [[Рака Вахш|Вахш]]. Рэкі Усходняга Паміра адносяцца да басейнаў Яркенда і Кашгара. Яны маюць бурнае цячэнне, ледавікова-снегавое жыўленне, летнія паводкі. Найбольшыя азёры: [[Возера Каракуль|Каракуль]], [[Возера Рангкуль|Рангкуль]], [[Возера Шаркуль|Шаркуль]], Заркуль, Яшылькуль, [[Сарэзскае возера|Сарэзскае]].

На Заходнім Паміры ў далінах расліннасць пустынная палыновая, на вышынях 2600—3200 м — дзярнова-злакавыя стэпы з калючымі падушкамі астрагалаў і аканталімонаў. На выш. 3200—3800 м кавыльныя стэпы, якія змяняюцца кабрэзіевымі лугамі. 3 выш. 4500 м пачынаецца [[субальпійскі пояс]] з марозаўстойлівай нізкатраўнай і паўхмызняковай расліннасцю. Па берагах рэк раступьрастуць таполі, бярозы, вербы, якія ўтвараюць невялікія гаі. На Усходнім Паміры днішчы далін і катлавіны заняты высакагорнай пустыняй з рэдкімі раслінамі падушкападобнай формы. На выш. 3500—4200 м найбольш характэрны паўхмызнячок тэраскен (адзіны від расліннага паліва). Ва ўмовах большай вільготнасці развіваюцца рэдкатраўныя высакагорныя стэпы з ціпчаку ўсходняга, кавылю, палыну. Вышэй за 4200 м пераважаюць падушачнікі з вастралодкі, аканталімону, сібальдыі. Каля рэк і ручаёў Усходняга Паміра сустракаюцца кабрэзіевыя і асаковыя [[луг]]і, нярэдка саланчакавыя і купінаватыя.

Асноўны занятак насельніцтва — жывёлагадоўля і горнае земляробства. Вырошчваюць [[ячмень]], [[гарох]], на паліўных землях — [[вінаград]], шаўкоўніцу, [[грэцкі арэх]], [[абрыкос]]ы.

* ''Лаўрыновіч М.'' Памір // {{Крыніцы/БелЭн у 18 т. Т. |12. — Мн., 2001.}}