Івянец: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др афармленне |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 37:
|афіцыйная мова-ref =
|двароў =
|насельніцтва =
|крыніца насельніцтва = <ref name="2017-Estimate"/>
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
Радок 51:
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
Радок 64:
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 242979037
}}
'''Івяне́ц'''<ref name="NNP"/> — гарадскі пасёлак у [[Валожынскі раён|Валожынскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], стаіць на [[Рака Волма, прыток Іслачы|р. Волма]]. <!--Цэнтр [[Івянецкі сельсавет|Івянецкага сельсавета]].--> Знаходзіцца за 31 км ад [[Валожын]]а, за 40 км ад чыгуначнай [[станцыя Койданава|станцыі Койданава]] на лініі [[Мінск]]—[[Баранавічы]]. Аўтадарогі накіраваны на Мінск, [[Дзяржынск]], [[Стоўбцы]], [[Навагрудак]]. Івянец — даўняе [[мястэчка]], колішняя сталіца [[Івянецкае графства|графства]] на [[Менскі павет|гістарычнай Меншчыне]], якому ўпершыню ў краіне распрацавалі зямельную сімволіку<ref name="ivenec"/>. Насельніцтва 4 206 чал. (2017)<ref name="2017-Estimate"/>.
{{змест злева}}
== Герб ==
[[Герб Івянца]] (1998) уяўляе сабою палову фігуры льва залацістага колеру на чырвоным фоне з залатой каронай уверсе. Выява льва ўзята з радавога герба Салагубаў — былых уладальнікаў Івянца, верхняя частка (карона) нагадвае пра тое, што ў XVIII ст. Івянец быў цэнтрам [[Івянецкае графства|Івянецкага графства]].
== Гісторыя ==
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
Упершыню Івянец упамінаецца ў другой палове [[XIV стагоддзе|XIV ст.]], калі ён знаходзіўся ў валоданні [[Спіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя літоўскага]] [[Вітаўт]]а. У другой палове [[XV ст.]] — уладанне [[Салагубы|Давойна-Салагубаў]]. Пад [[1522]] годам Івянец значыцца як [[мястэчка]] [[Менскі павет|Менскага павета]]. У сяр. [[XVI стагоддзе|XVI ст.]] тут з'явілася пратэстанцкая супольнасць, дзейнічалі кальвінскі збор, школа і шпіталь. У [[1606]] у мястэчку збудавалі драўляны касцёл. На [[1640]] у Івянцы было 27 двароў. У [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] ([[1654]]—[[1667]]) маскоўскія захопнікі ўчынілі тут значныя разбурэнні<ref name="ehb"/>.
У пач. [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]] утварылася [[Івянецкае графства]]. У [[1702]] стольнік мінскі [[Тэадор Ваньковіч]] заснаваў у мястэчку касцёл і кляштар францысканцаў, у [[1745]] годзе [[падскарбі вялікі літоўскі|падскарбі]] [[Ян Міхал Салагуб]] збудаваў мураваны касцёл (фару). У [[1780]] тут было 7 вуліц, Рынак, 174 двары<ref name="ehb"/>.
=== Пад уладай Расійскай імперыі ===
У выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Івянец апынуўся ў складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], дзе стаў цэнтрам воласці Менскага павета. Царскія ўлады перавялі асабіста вольных местачкоўцаў у стан прыгонных сялян (толькі ў [[1860]] яны дабіліся свабоды і вяртання мяшчанскага звання)<ref
Пасля здушэння паўстання ў [[1864]] з мэтай [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыі края]] расійскія ўлады адкрылі ў Івянцы народнае вучылішча, а [[28 лістапада]] [[1869]] гвалтоўна перарабілі касцёлы Святога Міхаіла і Найсвяцейшай Тройцы ў цэрквы [[Маскоўскі патрыярхат|Маскоўскага патрыярхату]]. У [[1880-я]]
У [[1888]]
=== Найноўшы час ===
У пач. [[XX стагоддзе|XX ст.]] дзейнічалі бальніца і амбулаторыя, у якіх працавалі доктар, 3 фельчары, некалькі санітарак. З 1902
У [[Першая сусветная вайна|Першую сусветную вайну]] ў лютым [[1918]] Івянец занялі нямецкія войскі.
[[25 сакавіка]] [[1918]] згодна з [[Трэцяя Устаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Івянец абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. [[1 студзеня]] [[1919]] у адпаведнасці з пастановай I з'езду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]]. У жніўні [[1919]]
У [[1939]] Івянец увайшоў у [[БССР]], дзе стаў цэнтрам раёна [[Баранавіцкая вобласць|Баранавіцкай вобласці]] (з [[1962]] у Валожынскім раёне). [[12 кастрычніка]] [[1940]] паселішча атрымала афіцыйны статут [[Пасёлак гарадскога тыпу|пасёлку гарадскога тыпу]]. У гэты час тут было 523 двары. У [[Другая сусветная вайна|Другую сусветную вайну]] з [[25 чэрвеня]] [[1941]] да [[6 ліпеня]] [[1944]] мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.
У [[1998]] адбылося афіцыйнае зацверджанне [[герб Івянца|герба Івянца]], створанага на аснове герба «[[Герб «Праўдзіч»|Праўдзіч]]» роду [[Салагубы|Салагубаў]]. [[18 ліпеня|18]]—[[20 ліпеня]] [[2008]] у мястэчку прайшла 1-я Міждыяцэзіяльная сустрэча моладзі<ref
<center><gallery caption="Мястэчка на старых здымках" widths=150 heights=150 perrow="4">
Радок 107 ⟶ 108:
</gallery></center>
== Насельніцтва ==
<div style="float:right;margin:0 0.5em 1em;" class="toccolours">
<center><timeline>
ImageSize = width:auto height:150 barincrement:28
PlotArea = left:50 bottom:20 top:15 right:15
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
id:linegrey2 value:gray(0.9)
id:linegrey value:gray(0.7)
id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8)
id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:6000
ScaleMajor = unit:year increment:1000 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:200 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
color:cobar width:15
bar:1815 from:0 till:418
bar:1861 from:0 till:1799
bar:1897 from:0 till:2445
bar:1923 from:0 till:2226
bar:1931 from:0 till:3084
bar:1940 from:0 till:3303
bar:1971 from:0 till:3700
bar:1994 from:0 till:5200
bar:1998 from:0 till:5000
bar:2006 from:0 till:4800
bar:2008 from:0 till:4800
bar:2009 from:0 till:4320
bar:2016 from:0 till:4178
bar:2017 from:0 till:4206
TextData=
fontsize:10px pos:(20,195)
text:
</timeline></center>
</div>
* '''[[XIX стагоддзе]]''': [[1815]] — 418 чал.<ref name="HVB-1"/>; [[1861]] — 1 799 чал.; [[1897]] — 2 445 чал.<ref name="ehb"/>
* '''[[XX стагоддзе]]''': [[1923]] — 2226 чал.<ref name="ehb"/> у ''мястэчку Івянец'' і 38 чал. у ''фальварку Івянец''<ref name="HVB-2">{{Крыніцы/Гарады і вёскі Беларусі|8-1к}} С. 425.</ref>; [[1931]] — 3 084 чал., з іх 1 521 хрысціянін і 563 іўдзеі; [[1940]] — 3 303 чал.; [[1971]] — 3,7 тыс. чал.<ref name="ehb"/>; [[1994]] — 5,2 тыс. чал.<ref name="ehb"/>; [[1998]] — 5 тыс. чал.<ref name="BE"/>
* '''[[XXI стагоддзе]]''': [[2006]] — 4,8 тыс. чал.; [[2008]] — 4,8 тыс. чал.<ref name="HVB-3">{{Крыніцы/Гарады і вёскі Беларусі|8-1к}} С. 422.</ref>; [[2009]] — 4 320<ref name="belstat"/>; [[2016]] — 4 178 чал.<ref name="2016-Estimate"/>; [[2017]] — 4 206 чал.<ref name="2017-Estimate"/>
== Эканоміка ==
У Івянцы працуюць прадпрыемствы [[Харчовая прамысловасць|харчовай]], [[дрэваапрацоўчая прамысловасць|дрэваапрацоўчай]], [[хімічная прамысловасць|хімічнай]] прамысловасці, у тым ліку фабрыка мастацкай керамікі і гафту, племянны птушказавод, дрэваапрацоўчы камбінат, дзяржаўнае прадпрыемства «Крыніца», кандытарская фабрыка «[[Іўкон]]». Гасцініца «Івянец».
Івянец — адзін з ганчарных цэнтраў [[Беларусь|Беларусі]]<ref name="TEB"/> (гл. [[івянецкая кераміка]]). У даўнія часы мясцовая прадукцыя вывозілася не толькі ў навакольныя сёлы і мястэчкі, але і на рынкі [[Вільня|Вільні]] і [[Мінск]]у. Ганчарнае рамяство існуе тут і ў наш час.
== Культура ==
Дзейнічаюць [[Івянецкі музей традыцыйнай культуры|музей традыцыйнай культуры]] (краязнаўчы музей), дзіцячая школа мастацтваў, Цэнтр творчасці дзяцей і моладзі, дом культуры, 2 бібліятэкі, кінатэатр.
== Інфраструктура ==
У Івянцы працуюць сярэдняя і музычная школы, дашкольная ўстанова. Медыцынскае абслугоўванне насельніцтва ажыццяўляе пасялковая бальніца.
== Забудова ==
Радок 141 ⟶ 188:
|-style="background:#EEEEEE;" align="left"
| Леніна вуліца || '''Зашкольная''' вуліца<ref
|-style="background:#FAFAFA;" align="left"
Радок 152 ⟶ 199:
|}
== Славутасці ==
* [[Касцёл Святога Аляксея, Івянец|Касцёл Святога Аляксея]] (чырвоны касцёл; [[1905]]—[[1907]])
* Комплекс кляштара францысканцаў: [[Касцёл Святога Міхаіла Арханёла, Івянец|касцёл Святога Міхаіла Арханёла]], кляштарны корпус, агароджа з брамай (белы касцёл; [[1702]]—[[1705]]), на перакрыжаванні вуліц 1-га Мая і Пушкіна
* Курганны могільнік ([[XI стагоддзе|XI]]—[[XIII стагоддзе|XIII стагоддзi]]), на паўночнай ускраіне пасёлка, за 0,4
* Сядзіба Плявака (пач. [[XX ст.]])
* [[Івянецкая сінагога|Сінагога]] (1912)
Радок 207 ⟶ 209:
* Прыдарожныя капліца
* Капліца на каталіцкіх могілках
* Брацкая магiла ([[1941]]—[[1944]]), пл. Свабоды
* Адміністрацыйны будынак ([[1930-я]])
* Дом-музей [[Апалінарый Пупко|Апалінарыя Пупко]] ([[XIX ст.]])
Радок 228 ⟶ 230:
</gallery>
== Гарады-пабрацімы ==
* {{Сцяг Польшчы}} [[Стэрдынь]], [[Польшча]]
== Вядомыя асобы ==
* [[Апалінарый Пупко]] (1893—1984)
* [[Вацлаў Пупка]]
* [[Адам Пучкар-Хмялеўскі]] (1891—1938)
== Гл. таксама ==
* [[Пасёлкі гарадскога тыпу Мінскай вобласці]]
* [[Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі]]
== Зноскі ==
{{Reflist|refs=
<ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref>
<ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}</ref>
<ref name="ivenec">{{cite web|author = |last = |first = |authorlink = |coauthors = |url = http://www.ivenec.eu/herb.htm |title = На фэсце Св. Міхала ў Івенцы ўпершыню прэзентаваны герб Івянецкага графства |format = |work = |publisher = [http://www.ivenec.eu www.ivenec.eu] |date = 5 кастрычніка 2011 |language = |postscript =}}</ref>
<ref name="ehb">[[Марат Батвіннік|Батвіннік М.]], [[Валерый Шаблюк|Шаблюк В.]] Івянец // {{Крыніцы/ЭГБ|3к}} С. 469.</ref>
<ref name="miastečki-1">{{Крыніцы/Мястэчкі Беларусі, 2010|к}} С. 88.</ref>
<ref name="miastečki-2">{{Крыніцы/Мястэчкі Беларусі, 2010|к}} С. 379.</ref>
<ref name="HSKP">[[Аляксандр Ельскі|Jelski A.]] Iwieniec // {{Крыніцы/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|3}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_III/324 324].</ref>
<ref name="catholic">[http://catholic.by/p2/index.php?option=com_content&task=view&id=4940&Itemid=9&rrr 1-я Міждыяцэзіяльная сустрэча моладзі ў Івянцы] на [[Catholic.by]]</ref>
<ref name="HVB-1">{{Крыніцы/Гарады і вёскі Беларусі|8-1к}} С. 423.</ref>
<ref name="HVB-2">{{Крыніцы/Гарады і вёскі Беларусі|8-1к}} С. 425.</ref>
<ref name="BE">{{Крыніцы/БелЭн|7к}} С. 159.</ref>
<ref name="HVB-3">{{Крыніцы/Гарады і вёскі Беларусі|8-1к}} С. 422.</ref>
<ref name="belstat">[http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-6.pdf Перепись населения — 2009. Минская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>
<ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref>
<ref name="TEB">{{Крыніцы/Турыстычная энцыклапедыя Беларусі|к}}</ref>
<ref name="radzima">[http://www.radzima.org/be/miesca/ivyanec.html Івянец], [[Radzima.org]]</ref>
}}
== Літаратура ==
Радок 246 ⟶ 267:
* {{Крыніцы/Мястэчкі Беларусі (2010)}}
* {{Крыніцы/ЭГБ|3}}
* Kuźmiński J.J. Z Iwieńca i Stołpców do Białegostoku.
* {{Крыніцы/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|3}}
== Спасылкі ==
{{Commonscat-inline|Ivianiec|Івянец}}
{{OSM relation|6722711|Івянец}}
* {{ГБ|http://globus.tut.by/ivenec/index.htm}}
* {{radzima2|ivyanec}}
* [http://www.ivenec.com Івянец ONLYNE]
{{Валожынскі раён}}
|