Вікіпедыя

Пружаны: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
дрНяма тлумачэння праўкі
Няма тлумачэння праўкі
Радок 6:
|падначаленне =
|герб = Coat of Arms of Pružany, Belarus.png
|сцяг = Pruzhany-flag-concept-d1.jpg
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
Радок 38:
|афіцыйная мова-ref =
|двароў =
|насельніцтва = 1845918515
|крыніца насельніцтва = <ref name="20162017-Estimate"/>
|год перапісу = 20162017
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
Радок 65:
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 242978895
}}
'''Пружа́ны'''<ref name="NNP"/> ([[Інструкцыя па транслітарацыі (2007)|афіц. транс.]]: ''Pružany''), мясцовае: '''Пружа́на'''  — горад у [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Пружанскі раён|Пружанскага раёна]], на сутоцы ракі [[Рака Муха|Муха]] і канала [[Канал Вец|Вец]]  — пачатка [[Рака Мухавец|р. Мухавец]], у 89  км да паўночнага захаду ад [[Брэст]]а, у 13  км ад чыгуначнай станцыі Аранчыцы на лініі Брэст—[[Баранавічы]]. Вузел аўтадарог на Брэст, [[Горад Высокае|Высокае]], [[Кобрын]], [[Слонім]], [[Бяроза|Бярозу]], [[Гарадскі пасёлак Поразава|Поразава]]. Насельніцтва 18&nbsp;459515 чалавек ([[20162017]])<ref name="20162017-Estimate"/>.
 
{{змест злева}}
 
== Гісторыя ==
Вядомы з [[1487]] як Дабучын, княжацкі двор у складзе Кобрынскага княства [[ВКЛ]]. Пасля смерці кобрынскага князя Івана Сямёнавіча Дабучын перайшоў да ягонай жонкі Фядоры, у [[1519]] паводле прывілея вял.кн. [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] перайшоў да маршалка [[Вацлаў Касцевіч|Вацлава Касцевіча]] і ўвайшоў у Кобрынскае староства. 3 [[1520]] года ў Кобрынскім павеце [[Падляшскае ваяводства, 1513-1795|Падляшкага ваяводства]]. З [[1532]] належаў каралеве [[Бона Сфорца|Боне Сфорцы]], да сяр. [[16 ст.]] пераўтварыўся ў цэнтр ганчарнага рамяства і гандлю, потым належала дачцэ Боны [[Ганна Ягелонка|Ганне Ягелонцы]]. У [[1563]] — [[1250]] жыхароў, 7 вуліц, 278 гаспадарак. Існаваў [[Каралеўскі двор, Пружаны|«каралеўскі двор»]]  — драўляны палац з гаспадарчымі пабудовамі. З [[1566]] у Брэсцкім павеце [[ВКЛ]]. [[Ганна Ягелонка]] 3.5.1588 надала гораду [[магдэбургскае права]], герб і дазвол на 2 кірмашы на год, прывілеем замацавана сучасная назва ''Пружаны'', вядомая і раней. На гербе (які некалі перайшоў да роду [[Сфорца]] ад роду [[Вісконці]]) выяўлены ў срэбраным полі звілісты блакітны вуж з залатой каронай, з пашчы якога з'яўляецца дзіця бачнае ўжо на палову. На думку некаторых гісторыкаў паходжанне назвы Пружаны звязана з пасяленнем каля Дабучына прусаў. Прывілей пацверджаны [[6 мая]] [[1589]] граматай [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонта Вазы]] з наданнем дадатковых прывілеяў (4 кірмашы на год). У інвэнтары Пружан за [[1597]] год адзначаны палац, 2 флігелі, гаспадарчыя пабудовы, млын. З пач. [[17 ст.]] Пружаны славіліся вытворчасцю задымленага чорнага глінянага посуду і кафлі. Горад моцна разбураны падчас войнаў 17  — 18 ст. (ацалела 1/5 пабудоў), да канца [[18 ст.]] адноўлены, у [[1791]]  — 2094 жыхароў.
 
З [[1795]] у складзе [[Расія|Расійскай імперыі]], горад, цэнтр павета; [[Кацярына ІІ]] падаравала Пружанскі ключ графу, генералу-фельдмаршалу Румянцаву-Задунайскаму, які хутка распрадаў іх Трэнбіцкаму, Булгарыну, Влодкам і Швыкоўскаму. У руска-французскую вайну ([[1812]]) Пружаны занятыя і разрабаваныя [[Напалеон Банапарт|напалеонаўскімі]] войскамі. У [[1817]] у горадзе налічваецца 824 жыхары. У [[1838]] у горадзе тры забрукаваныя вуліцы; дзейнічала дваранскае вучылішча (130 вучняў), бальніца, аптэка. Каля горада працавала цагельня. Сярод павятовых гарадоў Гродзенскай губерні з'яўляюцца самым бедным, але нягледзячы на гэта ў сяр. 19 ст. у Пружанах кожную зіму адбываліся тэатральныя пастаноўкі. У [[1845]] атрымаў іншы герб (у светла-карычневым полі яліна, на галінах якой вісіць паляўнічая труба). У [[1857]]  — 5665 жыхароў, працавалі бровар, гарбарны і мукамольны заводы. У час [[паўстанне 1863-1864|паўстання 1863—1864]] на Пружаншчыне дзейнічалі аддзелы [[Р. Рагінскі|Р. Рагінскага]], [[С. Сангін]]а і [[Б. Рыльскі|Б. Рыльскага]], 13.2.1863 года Пружаны былі заняты паўстанцамі. У [[1897]] у горадзе 7634 жыхары, з якіх 67,5  % іудзеяў, 25,6  % праваслаўных, 6,2  % католікаў; 14 дробных прадпрыемстваў, павятовае і прыходскае вучылішчы, 2 [[царква|царквы]], [[касцёл]], [[сінагога]], некалькі іудзейскіх малітоўных дамоў, 6 бальніц. У 19  — 1-й пал. [[20 ст.]] Пружаны вядомы як цэнтр ганчарнага рамяства.
 
У студзені [[1919]] Пружаны на некалькі дзёнь занялі бальшавікі. [[30 студзеня]] [[1919]] з рукаў бальшавікоў адбіў яе Віленскі Атрад Польскага Войска пад кіраўніцтвам ротмістра Владыслава Дамброўскага<ref>Lech name="Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919—1920. Wyd. 1. Warszawa: Bellona, 2010, ss. 52-53. ISBN 978-83-11-11934-5.<"/ref>. [[7 чэрвеня]] [[1919]] Ружаны увайшлі ў склад Берасцейскай акругі Грамадзянскай Управы Усходніх Зямель  — часовай польскай адміністрацыйнай адзінкі<ref>Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 5, poz. 41<name="DU"/ref>. У [[1921]]—[[1939]] у складзе [[Польшча|Польшчы]], цэнтр павета Палескага ваяводства. Дзейнічала [[Таварыства беларускай школы]].
 
З верасня 1939 у [[БССР]], з [[15 студзеня]] [[1940]] цэнтр [[Пружанскі раён|Пружанскага раёна]]. У час [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] акупаваны [[23 чэрвеня]] [[1941]], акупанты стварылі тут [[Пружанскае гета|гета]], дзе ўтрымлівалі да 10 тыс. чал. і загубілі больш за 4 тыс. чалавек. Пад час вайны на 70  % былі знішчаны жылыя пабудовы. Вызвалены [[17 ліпеня]] [[1944]] года.
 
== Насельніцтва ==
<div style="float:right;margin:0 0.5em 1em;" class="toccolours">
* [[2004]] — 19,8 тыс. чал.
<center><timeline>
* [[2006]] — 19,3 тыс. чал.
ImageSize = width:auto height:180 barincrement:27
* [[2016]] — 18&nbsp;459 чал.<ref name="2016-Estimate">[http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_4944/ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа.] {{ref-ru}}</ref>
PlotArea = left:50 bottom:20 top:15 right:15
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = late
Colors =
id:linegrey2 value:gray(0.9)
id:linegrey value:gray(0.7)
id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8)
id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:20000
ScaleMajor = unit:year increment:5000 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:1000 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
color:cobar width:15
bar:1563 from:0 till:1250
bar:1791 from:0 till:2094
bar:1817 from:0 till:824
bar:1857 from:0 till:5665
bar:1897 from:0 till:7634
bar:2004 from:0 till:19800
bar:2006 from:0 till:19300
bar:2016 from:0 till:18459
bar:2017 from:0 till:18515
TextData=
fontsize:10px pos:(10,195)
text:
</timeline></center>
</div>
 
* '''[[XVI стагоддзе]]''': [[1563]] — 1&nbsp;250 чал.
* '''[[XVIII стагоддзе]]''': [[1791]] — 2&nbsp;094 чал.
* '''[[XIX стагоддзе]]''': [[1817]] — 824 чал.; [[1857]] — 5&nbsp;665 чал.; [[1897]] — 7&nbsp;634 чал.
* '''[[XXI стагоддзе]]''': [[2004]] — 19,8 тыс. чал.; [[2006]] — 19,3 тыс. чал.; [[2016]] — 18&nbsp;459 чал.<ref name="2016-Estimate"/>; [[2017]] — 18&nbsp;515 чал.<ref name="2017-Estimate"/>
 
== Эканоміка ==
У [[1998]] годзе ў Пружанах дзейнічалі прадпрыемствы машынабудавання, харчовай (масласырзавод, кансервавы і плодакансервавы заводы), лёгкай, будматэрыялаў (камбінаты будаўнічых матэрыялаў) прамысловасці, завод радыёдэталей. Ільнозавод, лясгас, друкарня. Гасцініцы «Верас», «Мухавец». Сядзіба «Пружанская» (турыстычныя паслугі). Пружаны  — цэнтр ганчарнага рамяства.
 
== Культура ==
Радок 101 ⟶ 134:
* Пружанскі касцёл Узнясення Дзевы Марыі (1883)
* Пружанскія гандлёвыя рады (1896) {{Гісторыка-культурная каштоўнасць РБ 4|112Г000588}}
* Памятны знак «Нараджэнне р. Мухавец»  — усталяваны каля месца зліцця р. Муха і канала Вец
 
== Вядомыя асобы ==
* [[Люцыян Крашэўскі|Л. Крашэўскі]] (1820—1892), беларускі і польскі [[мастак]], [[Фатаграфія|фатограф]]
* [[Соф'я Аляксандраўна Яноўская|С.  А.  Яноўская]] (1896—1966)  — расійскі [[матэматык]], логік, [[філосаф]], [[педагог]], заснавальнік рускай школы філасофіі матэматыкі
 
== Гл. таксама ==
Радок 112 ⟶ 145:
 
== Зноскі ==
{{Reflist}}|refs=
<ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref>
<ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Брэсцкая вобласць|}}</ref>
<ref name="Wyszczelski">Lech Wyszczelski: Wstępna faza walk. W: Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919—1920. Wyd. 1. Warszawa: Bellona, 2010, ss. 52-53. ISBN 978-83-11-11934-5.</ref>
<ref name="DU">Dz. Urz. ZCZW z 1919 r. Nr 5, poz. 41</ref>
<ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref>
}}
 
== Літаратура ==
* {{кніга|загаловак=Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. Т. 5: М — Пуд|адказны=Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год=1999|старонак=592|том=5|isbn=985-11-0041-9|тыраж=10&nbsp;000}}
* ''Цітоў А.'' Сімвалы незалежнасці. // Геральдыка беларускіх местаў  — Мн., 1998.
* {{кніга|загаловак=Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 13: Праміле — Рэлаксін|адказны=Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год=2001|том=13|старонкі=50—51|старонак=576|isbn=985-11-0216-4 (Т.&nbsp;13)|тыраж=10&nbsp;000}}
 
== Спасылкі ==
{{Commonscat-inline|Pružany|Пружаны}}
{{OSM relation|6722278|Пружаны}}
 
{{Пружанскі раён}}
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Пружаны"