Бяроза (горад): Розніца паміж версіямі

|насельніцтва = 2940829451

|крыніца насельніцтва = <ref name="20162017-Estimate"/>

|год перапісу = 20162017

|OpenStreetMap = 242978901

Упершыню згадваецца як вёска [[Слонімскі павет|Слонімскага павета]] з [[1477]] года, калі [[Ян Гамшэй]] са сваёй жонкай Барбарай заснавалі тут касцёл Найсвяцейшай Тройцы. З [[1521]]  года ў складзе [[Кобрынскі павет, Вялікае Княства Літоўскае|Кобрынскага павета]]. У [[1538]] годзе касцёл перайшоў да новых гаспадароў, а менавіта: «''Ян і Ганна Гамшэі са Здзітава са сваім сынам Станіславам, а таксама дзецьмі апошняга Марцінам, Паўлам, Янам, Юрам са сваімі жонкамі ў Бярозе, нашчадкамі Гамшэяў, у [[1537]] годзе на алтары бярозаўскага касцёла імянным запісам, замацаваным пячаткай…''» «''…Бярозу, плошчу з агароджай, поле Рыбака, карчму з арэнднай платай даравалі і запісалі…''»

На мяжы [[15 стагоддзе|XV]]—[[16 стагоддзе|XVI]] стагоддзяў Бяроза зрабілася асяродкам гандлю. Прывілей [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] выдаў дазвол Мікалаю Гамшэю на правядзенне ў маёнтку штотыднёвых таргоў з пятніцы да суботы: «''Біў нам чалом дваранін наш пан Мікалай Гамшэй у тым, каб, па-першае, дазволіць яму ў маёнтку бярозаўскім мець таргі ў пятніцу, згодна ліста яго бабкі нябожчыцы  — пані Віштарт, і, па-другое, біў нам чалом, каб гэты торг у Бярозе прадоўжыць да суботы і зацвердзіць на вякі''».

У пачатку [[17 стагоддзе|XVII стагоддзя]] Ян Паўлавіч Гамшэй прадаў Бярозу [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлеру вялікаму літоўскаму]] [[Леў Сапега|Ляву Сапегу]]. У [[1614]] годзе яе набыў [[харунжы]] [[Марцін Німіра]] «''сам маёнтак з мястэчкам і ўсёй маёмасцю''». Але знаходзілася Бяроза ў руках М. Німіра нядоўга: ён не вылучаўся стараннасцю і гаспадарлівасцю, і неўзабаве пасля набыцця пазычыў мястэчка тутэйшым яўрэям. Збанкрутаванага М. Німіру з цяжкага становішча выратаваў у [[1617]] годзе [[Леў Сапега]]. Канцлер выкупляў яго распіскі, якія аддавалі ў заклад Бярозу. «''Маёмасць'',  — пішацца ў дакуменце,  — ''належыць канцлеру і яму належаць прыбыткі, пакуль я'' [Німіра] ''не вярну яму 14 600 польскіх злотых''». Марцін Німіра не знайшоў гэтай сумы, пасля чаго ўжо ў [[1617]] годзе суд у Брэсце зацвердзіў акт продажу мясціны «''на вякі Льву Сапегу''», а менавіта «''маёнтак у Бярозе, землі, палі, само мястэчка Бярозу з усімі жыхарамі, з кірмашом, рэкі, азёры, млыны, бабровыя ўгоддзі на рацэ Ясельдзе''» за 24 000 польскіх злотых.

Пасля смерці Лява Сапегі ў [[1633]] годзе Бяроза, згодна з тэстаментам, перайшла да яго старэйшага сына [[Ян Станіслаў Сапега|Яна Сапегі]], маршалка [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], пасля смерці апошняга  — да яго брата [[Казімір Леў Сапега|Казіміра Льва Сапегі]].

Пераход бярозаўскага ўладання да [[Картузы|картузаў]] быў надзвычайным момантам у гісторыі мястэчка, што перш за ўсё адлюстравалася ў падтрымцы новымі ўладальнікамі развіцця гандлю і рамёстваў. Асаблівую ўвагу надаваў кляштар дакладнасці вагаў на бярозаўскіх кірмашах. «''Жадаем мець дакладнасць і справядлівасць у вагах'',  — піша ксёндз Хрысціян Бекерс,  — ''таму спецыяльна за кошт кляштара накіроўваем хадака ў сталічні горад Вялікага Княства Літоўскага Вільню, каб прынёс інфармацыю… колькі гарнцаў уваходзіць у віленскую бочку, каб потым ён мог важыць у нашым мястэчку Бярозе згодна віленскіх мераў пры продажы і пакупцы збожжа, напояў, піва, мёду і  г.  д.''». У кляштарнай хроніцы ад [[1767]] года сустракаецца павучэнне малазямельных сялян пра пажаданне займацца «''гандлем або рамяством, адпавядаючым мясцовым умовам, напрыклад, вырабам скураў і гэтак далей''».

Пасля здушэння [[Паўстанне 1830—1831 гадоў|вызваленчага паўстання]] ([[1830]]—[[1831]]) у [[1832]] годзе расійскія ўлады зачынілі [[Бярозаўскі кляштар|кляштар картузаў]] за ўдзел манахаў у паўстаннях [[1794]] і [[1831]] гадоў. Інфраструктура кляштара, разам з мястэчкам, перайшла да Упраўлення Дзяржаўнай маёмасці [[Гродзенская губерня|Гродзенскай губерні]]. У перыяд [[1860-я|1860]]—[[1870-я|1870]]-х гадоў паводле рашэння царскага ўрада значная частка будынкаў кляштара была разабрана. Цэгла пайшла на будову ваенных казармаў і праваслаўнай царквы ў Бярозе, медзяныя лісты з касцёла  — у [[Гродна]] для даху праваслаўнай царквы.

Станам на [[1833]] у Бярозе было 200 драўляных будынкаў, на [[1897]]  — 5 цагляных і 1070 драўляных, працавалі мужчынская і жаночая народныя вучылішча, фельчарскі пункт, аптэка. Хуткаму росту мястэчку паспрыяла пракладзеная ў [[1871]] годзе праз Бярозу [[Маскоўска-Брэсцкая чыгунка]].

Як і ўся Беларусь, Бяроза з'яўлялася часткай «[[Мяжа аселасці яўрэяў|мяжы аселасці]]» і была заселена яўрэямі. У пачатку 30-х гадоў XX стагоддзя [[яўрэі]] складалі 53  % насельніцтва.

У [[Першая сусветная вайна|Першую сусветную вайну]] ў [[1916]] годзе Бярозу занялі [[Германія|нямецкія]] войскі. У [[1918]] годзе мястэчка было абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], потым  — [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]].

[[14 лютага]] [[1919]] года Бярозу заняла [[Польшча|польскае]] войска. У польска-савецкую вайну мястэчка двойчы рабілася месцам буйных бітваў. Згодна з [[Рыжскі мірны дагавор 1921 года|Рыжскім мірным дагаворам]] ([[1921]]) яно апынулася ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка, 1918—1939|Польскай Рэспублікі]]. У [[1934]] годзе ў мурах былых расійскіх кашараў была арганізавана [[Бяроза-Картузскі канцлагер|вязніца для палітычных зняволеных]]  — [[Украіна|украінскіх]] нацыяналістаў з [[АУН]] і [[Камунізм|камуністаў]]. У лагеры, якім кіраваў паліцэйскі інспектр з [[Познань|Познані]] Ян Грэфнер, трымалася да 800 вязняў. [[1 красавіка]] [[1939]] года да мястэчка далучылі населены пункт з гміны Сялец  — вёску Навасёлкі<ref>[http://isap. name="sejm.gov.pl"/DetailsServlet?id=WDU19390270178 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 24 marca 1939 r. o zmianie granic miasta Berezy Kartuskiej w powiecie prużańskim, województwie poleskim, Dz. U. Nr 27, poz. 178]{{ref-pl}}</ref>.

У [[1939]] года ў складзе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]]. [[15 студзеня]] [[1940]] годзе Бяроза стала цэнтрам новаўтворанага [[Бярозаўскі раён|Бярозаўскага раёна]] і атрымала статус горада<ref name="ehb">Я. В. Сяленя. Бяроза // {{Крыніцы/ЭГБ|2к}} С. 170.</ref>. Перад вайной бальшавікі стварылі тут базу ваеннай авіяцыі. На ёй дыслакаваліся 97, 121, 125, 130, 162, 207 і 212 бамбардзіровачныя авіяпалкі, падрыхтаваныя да нападу на Германію.

Пасля вайны ў Бярозе была адноўлена авіябаза, у раёне збудаваная гідраэлектрастанцыя. У [[1995]] годзе каля горада беларускія сілы супрацьпаветранай абароны збілі [[паветраны шар]] з двума амерыканскімі аэранаўтамі  — удзельнікамі міжнароднай авіярэгаты.

Period = from:0 till:3100040000

ScaleMinor = unit:year increment:25002000 start:0 gridcolor:linegrey2

bar:20162017 from:0 till:2940829451

* '''[[XIX стагоддзе]]''': [[1830]]  — 584 муж., з іх шляхты 6, духоўнага саслоўя 28, мяшчан-іўдзеяў 161, мяшчан-хрысціян і сялян 389<ref>{{Крыніцы/Мястэчкі Беларусі, 2010|к}} С. 414.<name="miastečki"/ref>; [[1833]]  — 1,2 тыс. чал.; [[1878]]  — 2&nbsp;507 чал. (1&nbsp;121 муж. і 1&nbsp;386 жан.)<ref>Bereza-Kartuska name="HSKP"// {{Крыніцы/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|1}} S. 140.</ref>; [[1897]]  — 6,2 тыс. чал.

* '''[[XX стагоддзе]]''': [[1931]]  — 4,5 тыс. чал.<ref>[http://horyzont. name="narod.ru"/encyklopedia/en_1_bereza_kart.htm Береза Картузька] // {{Крыніцы/Энцыклапедыя ўкраіназнаўства|1}}</ref>; 23.06.[[1940]]  — 4,5 тыс. чал.<ref>[http:// name="bereza.brest-region.by"/content/art-32.html История] // Березовский районный исполнительный комитет</ref>; [[1959]]  — 5,6 тыс. чал.; [[1968]]  — 7,5  тыс. чал.<ref>[http://dic. name="academic.ru"/dic.nsf/bse/68753/Берёза Берёза] // {{Крыніцы/Вялікая Савецкая Энцыклапедыя (3 выданне)}}</ref>; [[1992]]  — 26 тыс. чал.<ref name="ehb"/>; [[1995]]  — 31 тыс. чал.

* '''[[XXI стагоддзе]]''': [[2006]]  — 29,5 тыс. чал.; [[2009]]  — 29&nbsp;357 чал. (перапіс)<ref name="belstat">[http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-1.pdf Перепись населения — 2009. Брестская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> (перапіс); [[2016]] — 29&nbsp;408 чал.<ref name="2016-Estimate"/>; [http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_4944/[2017]] Численность— населения29&nbsp;451 на 1 января 2016 гчал.<ref и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа.] {{refname="2017-ru}}<Estimate"/ref>

Прадпрыемствы машынабудавання, будаўнічых матэрыялаў і харчовай прамысловасці. Гасцініца «Ясельда». Дом паляўнічага «Смалярка»<ref>Береза name="TEB"// {{Крыніцы/Турыстычная энцыклапедыя Беларусі|к}}</ref>.

* Гістарычная забудова (кан. XIX ст.  — пач. XX стагоддзяў; фрагменты)

* Рэшткі [[Бярозаўскі кляштар картэзіянцаў|былога кляштара картэзіянцаў]] ([[1648]]—[[1689]]): брама, агароджа з вежамі, будынак шпіталя  — {{ГККРБ 4|112Г000133}}

* Брацкая магіла ([[1941]]—[[1944]]), Камсамольскі сквер  — {{ГККРБ 4|113Д000134}}

* Магіла ахвяр фашызму ([[1941]]—[[1944]]), на старых могілках па вул. Пушкіна  — {{ГККРБ 4|113Д000135}}

* [http://www.radzima.org/pub/miesta.php?miesta_id1=brbibiar Бяроза]  — здымкі на Radzima.org

[[Катэгорыя:Горад Бяроза| ]]