Вікіпедыя

Свіслач (горад): Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Няма тлумачэння праўкі
Няма тлумачэння праўкі
Радок 7:
|падначаленне =
|герб = BIA Świsłocz COA.svg
|сцяг = Flag of Śvisłač.svg
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
Радок 39:
|афіцыйная мова-ref =
|двароў =
|насельніцтва = 66006481
|крыніца насельніцтва = <ref name="20162017-Estimate"/>
|год перапісу = 20162017
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
Радок 53:
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = SvislachSvislač
|сайт =
|мова сайта =
Радок 66:
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 242978893
}}
'''Сві́слач''' <ref name="NNP"/> ([[Інструкцыя па транслітарацыі (2007)|афіц. транс.]]: ''Svislač'')  — горад у [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Свіслацкі раён|Свіслацкага раёна]], каля вытокаў [[рака Свіслач, прыток Нёмана|р. Свіслач]] (басейн [[Нёман]]а). За 90  км да поўдня ад [[Гродна|г. Гродна]], за 3  км ад [[Станцыя Свіслач|аднайменнай станцыі]] на лініі [[Ваўкавыск]]—Свіслач, аўтадарогамі звязаная з Гродна, Ваўкавыскам, [[Гарадскі пасёлак Поразава|Поразавам]]. Насельніцтва 6&nbsp;600481 чал. (20162017)<ref name="20162017-Estimate"/>.
 
У 1-й пал. [[XIX стагоддзе|XIX стагоддзя]] тут працавала [[Свіслацкая гімназія|найлепшая на Літве гімназія]] (цяпер гімназія № 1 імя К. Каліноўскага), у якой навучаліся [[Восіп Кавалеўскі]], [[Напалеон Орда]], [[Юзаф Крашэўскі]], [[Рамуальд Траўгут]], [[Кастусь Каліноўскі]] і іншыя вядомыя асобы.▼
{{змест злева}}
 
== Назва ==
Тапонім «Свіслач», відавочна, утварылася ад назвы ракі<ref>{{Крыніцы/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 337.<name="KTSB"/ref>. У сваю чаргу адпаведны гідронім мае [[яцвягі|яцвяскае]] паходжанне, і азначае «балота», «вільгаць». Назву горада звязваюць з ракой [[Вісла]], адкуль рухаліся славянскія плямёны, або з ракой [[Свіслач, басейн Нёмана|Свіслач]], левым прытокам [[Нёман]]а<ref>[http://svisloch.grodno-region.by/ru/region/new_3 История] на [http:name="RVK"//svisloch.grodno-region.by Свислочский районный исполнительный комитет]</ref>.
 
== Гісторыя ==
Першы пісьмовы ўспамін пра Свіслач змяшчаецца ў [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]] і датуецца [[1256]]:
 
{{Цытата|Поиде Данило на Ятвязе с братом и сыном Львомъ и с Шварном младоу соушоу емоу и посла по Романа в Новъгородонъ и со Изяславом со Вислочьскимъ и со всего сторонеи приде Самовить со Мазовшаны и помочь о Болеслава со Соудимирцы и Краковляны|[[Іпацьеўскі летапіс]]}}
 
Радок 83:
 
[[Выява:Śvisłač, Gimnazičny. Сьвіслач, Гімназічны (1880).jpg|thumb|злева|250px|[[Будынак Свіслацкай гімназіі|Будынак гімназіі]], [[1880]]]]
З сяр. [[16 стагоддзе|XVI ст.]] Свіслач перайшла да [[Заслаўскія, Жаслаўскія|Заслаўскіх]], у [[1581]]  — зноў да [[Хадкевічы|Хадкевічаў]]. У [[1667]] уладаром мястэчка зрабіўся прусак Крышпін-Кіршэнштэйн. У [[1668]] тут збудавалі Траецкі касцёл, пры якім дзейнічала парафіяльная школа. Таксама існавала грэка-каталіцкая царква Анёла-Ахоўніка<ref>Свіслач name="EVKL"// {{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 559.</ref>.▼
 
▲З сяр. [[16 стагоддзе|XVI ст.]] Свіслач перайшла да [[Заслаўскія, Жаслаўскія|Заслаўскіх]], у [[1581]] — зноў да [[Хадкевічы|Хадкевічаў]]. У [[1667]] уладаром мястэчка зрабіўся прусак Крышпін-Кіршэнштэйн. У [[1668]] тут збудавалі Траецкі касцёл, пры якім дзейнічала парафіяльная школа. Таксама існавала грэка-каталіцкая царква Анёла-Ахоўніка<ref>Свіслач // {{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 559.</ref>.
 
У [[1778]] Свіслач перайшла ў валоданне [[Вінцэнт Тышкевіч|Вінцэнта Тышкевіча]], сенатара [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], жанатага на пляменніцы [[Спіс каралёў польскіх|караля]] і [[Спіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі|Станіслава Аўгуста Панятоўскага]]. Новы гаспадар правёў рэканструкцыю мястэчка, уладкаваў у цэнтры рыначны пляц, заснаваў заапарк, тэатр з капэлай, парк. У [[1793]] Свіслач увайшла ў [[Гродзенскае ваяводства]]. У кан. [[18 стагоддзе|XVIII ст.]] тут праводзіліся вялікія кірмашы.
 
У выніку [[трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1795]]) Свіслач апынулася ў складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], у [[Слонімская губерня|Слонімскай]], потым [[Літоўская губерня|Літоўскай губерні]]. З [[1801]] мястэчка зрабілася цэнтрам воласці Ваўкавыскага павета [[Гродзенская губерня|Гродзенскай губерні]]. У [[1804]] В. Тышкевіч заснаваў тут [[Свіслацкая гімназія|гімназію]], якую ў [[1851]] пераўтварылі ў дваранскую вучэльню. Сярод яе навучэнцаў  — [[Кастусь Каліноўскі]], [[Восіп Кавалеўскі]], [[Станіслаў Горскі]], [[Юзаф Крашэўскі]], [[Напалеон Орда]], [[Рамуальд Траўгут]]. Станам на [[1833]] у мястэчку было 1 мураваны і 146 драўляных будынкаў.
 
У часы [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызваленчага паўстання]] ваколіцы Свіслачы сталі месцам актыўных ваенных дзеянняў паміж паўстанцкімі аддзеламі і расійскімі карнымі войскамі. Паводле вынікаў перапісу ([[1897]]) у мястэчку было 526 будынкаў (24 мураваныя і 502 драўляныя), 6 гарбарных, піваварнае і медаварнае прадпрыемствы, сельская лячэбніца.
Радок 101 ⟶ 100:
У [[Першая сусветная вайна|Першую сусветную вайну]] ў [[1915]]—[[1918]] Свіслач займалі нямецкія войскі. Згодна з [[Рыжскі мірны дагавор 1921 года|Рыжскім мірным дагаворам]] ([[1921]]) мястэчка апынулася ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка, 1918—1939|Польскай Рэспублікі]], дзе зрабілася цэнтрам гміны. За польскім часам тут дзейнічалі некалькі беларускіх нацыянальна-вызваленчых арганізацый.
 
У [[верасень|верасні]] [[1939]] Свіслач увайшла ў [[БССР]], дзе ў [[студзень|студзені]] [[1940]] атрымала афіцыйны статус [[пасёлак гарадскога тыпу|пасёлку гарадскога тыпу]] і зрабілася цэнтрам раёна [[Беластоцкая вобласць|Беластоцкай вобласці]]. У [[Другая сусветная вайна|Другую сусветную вайну]] з [[26 чэрвеня]] [[1941]]  да [[17 ліпеня]] [[1944]] Свіслач знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У [[лістапад]]зе [[1942]] нацысты расстралялі 1536 вязняў яўрэйскага гета. [[14 снежня]] [[2000]] Свіслач атрымала статус горада<ref>[http:// name="bdg.by"/news/news.htm?4018,1 Статус: Свислочь теперь город] // «[[Белорусская деловая газета|БДГ. Деловая газета]]», [[28 снежня]] [[2000]].</ref>.
 
<center><gallery caption="Горад на старых фатаздымках" widths=150 heights=150>
Радок 110 ⟶ 109:
</gallery></center>
 
== Насельніцтва ==
== Эканоміка ==▼
<div style="float:right;margin:0 0.5em 1em;" class="toccolours">{{Graph:Chart|width=160|height=128|type=rect|x=1816,2006,2009,2016,2017|y=614,7400,6886,6600,6481}}</div>
Прадпрыемствы харчовай, мэблевай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасці. Гасцініца «Свіслач».▼
 
* '''[[XIX стагоддзе]]''': [[1816]]  — 614 чал.▼
== Дэмаграфія ==
* '''[[XXI стагоддзе]]''': [[2006]] — 7,4 тыс. чал.; [[2009]] — 6&nbsp;886 чал. (перапіс); [[2016]] — 6&nbsp;600 чал.<ref name="2016-Estimate"/>; [[2017]] — 6&nbsp;481 чал.<ref name="2017-Estimate"/>
▲* [[1816]] — 614 чал.
 
* [[2006]] — 7,4 тыс. чал.
▲== Эканоміка ==
* [[2009]] — 6&nbsp;886 чал. (перапіс)
▲Прадпрыемствы харчовай, мэблевай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасці. Гасцініца «Свіслач»<ref name="TEB"/>.
* [[2016]] — 6&nbsp;600 чал.<ref name="2016-Estimate">[http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_4944/ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа.] {{ref-ru}}</ref>
 
== Культура ==
[[Свіслацкі гісторыка-краязнаўчы музей]]. У 1990-я ў цэнтры горада пабудаваны касцёл святога Францыска Асізскага і святой Пяцідзесятніцы.
 
== Адукацыя ==
== Турыстычная інфармацыя ==
▲У 1-й пал. [[XIX стагоддзе|XIX стагоддзя]] тут працавала [[Свіслацкая гімназія|найлепшая на Літве гімназія]] (цяпер гімназія № 1 імя К. Каліноўскага), у якой навучаліся [[Восіп Кавалеўскі]], [[Напалеон Орда]], [[Юзаф Крашэўскі]], [[Рамуальд Траўгут]], [[Кастусь Каліноўскі]] і іншыя вядомыя асобы.
 
=== Славутасці ===▼
[[File:Свіслач. Будынак гімназіі 2.JPG|thumb|Будынак [[Свіслацкая гімназія|Свіслацкай гімназіі]]]]
[[Выява:Svislach1.JPG|thumb|Касцёл Св. Францішка Асізскага]]
* Будынак [[Свіслацкая гімназія|Свіслацкай гімназіі]] (1802—1803)  — {{ГККРБ 4|412Г000469}}▼
Працуе Свіслацкі гістарычна-краязнаўчы музей. Спыніцца можна ў гасцініцы «Свіслач»<ref>Свислочь // {{Крыніцы/Турыстычная энцыклапедыя Беларусі|к}}</ref>.▼
* Гаспадарчы двор (XIX—XX  стст.)▼
 
* Гістарычная забудова (кан. XIX  — 1-я пал. XX  стст.; фрагменты)▼
▲=== Славутасці ===
 
▲* Будынак [[Свіслацкая гімназія|Свіслацкай гімназіі]] (1802—1803) — {{ГККРБ 4|412Г000469}}
▲* Гаспадарчы двор (XIX—XX стст.)
▲* Гістарычная забудова (кан. XIX — 1-я пал. XX стст.; фрагменты)
* Могілкі яўрэйскія
* [[Сядзібна-паркавы комплекс Тышкевічаў, Свіслач|Парк пры былой сядзібе Тышкевічаў]] (XVIII ст.)
* Сінагога (XIX—XX  стст.)
* Свята-Крыжаўзвіжанская царква (1884)
 
Помнікі:
* [[Помнік Кастусю Каліноўскаму, Свіслач|Кастусю Каліноўскаму]]  — {{ГККРБ 4|412Д000471}};
* [[Рамуальд Траўгут|Р. Траўгуту]];
* І.  В.  Сталіну.
 
У [[1990-я]]гг. ў цэнтры горада збудавалі касцёл Святога Францішка Асізскага.
Радок 158 ⟶ 155:
* [[Гарады Беларусі]]
 
== Зноскі ==
{{зноскі}}
{{Reflist|refs=
<ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref>
<ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гродзенская вобласць|}}</ref>
<ref name="KTSB">{{Крыніцы/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 337.</ref>
<ref name="RVK">[http://svisloch.grodno-region.by/ru/region/new_3 История] на [http://svisloch.grodno-region.by Свислочский районный исполнительный комитет]</ref>
<ref name="EVKL">Свіслач // {{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 559.</ref>
<ref name="bdg">[http://bdg.by/news/news.htm?4018,1 Статус: Свислочь теперь город] // «[[Белорусская деловая газета|БДГ. Деловая газета]]», [[28 снежня]] [[2000]].</ref>
<ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref>
▲Працуе Свіслацкі гістарычна-краязнаўчы музей. Спыніцца можна ў гасцініцы «Свіслач»<ref name="TEB">Свислочь // {{Крыніцы/Турыстычная энцыклапедыя Беларусі|к}}</ref>.
}}
 
== Літаратура ==
Радок 168 ⟶ 175:
 
== Спасылкі ==
{{Commonscat-inline|Svislač|Свіслач}}
{{Commons|Category:Svislach}}
{{OSM relation|6722452|Свіслач}}
* [http://weather-in.by/by/grodnenskaja/1260-long Прагноз надвор'я ў м. Свіслач]
* [http://www.radzima.org/be/miesca/svislach-1.html м. Свіслач] на [[Radzima.org]]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Свіслач_(горад)"