Гродна: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Belarus2578 (размовы | уклад) ілюстрацыя |
Няма тлумачэння праўкі |
||
Радок 1:
{{НП-Беларусь
|статус = Горад
|беларуская назва = Гродна
|падначаленне =
|краіна = Беларусь
|герб = Coat_of_arms_of_Hrodna.svg
|сцяг = Flag of Hrodna.jpg
|шырыня герба = 80
|шырыня сцяга = 160
|выява = Hrodna Montage (2017).jpg
|подпіс =
|lat_dir = N |lat_deg = 53 |lat_min = 40 |lat_sec =
|lon_dir = E |lon_deg = 23 |lon_min = 50 |lon_sec =
|CoordAddon =
|CoordScale =
|вобласць = Гродзенская
|раён = Гродзенскі
|сельсавет =
|від абшчыны =
|абшчына ў табліцы =
|карта краіны =
|карта рэгіёна =
|карта раёна =
|памер карты краіны =
|памер карты рэгіёна =
|памер карты раёна =
|унутранае дзяленне =
|від главы =
|глава = [[Мечыслаў Браніслававіч Гой]]<ref
|дата ўтварэння =
|першае згадванне =
|ранейшыя імёны =
|статус з =
|плошча = 142,11<ref name="gki"/>
|плошча = 142,11<ref>[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010-15404.doc «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь»] (па стане на 1 студзеня 2011 г.)</ref>▼
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП = 90-147
|клімат =
|афіцыйная мова =
|афіцыйная мова-ref =
|насельніцтва = {{рост}}
|крыніца насельніцтва = <ref name="
|год перапісу =
|шчыльнасць = 2520
|агламерацыя =
|нацыянальны склад = [[беларусы]] — 62,57 %, <br /> [[палякі]] — 19,74 %, <br /> [[рускія]] — 12,2 %, <br /> [[украінцы]] — 1,82 %, <br /> іншыя — 3,67 %<ref name="belstat2009"/>
|канфесійны склад =
|этнахаронім =
|часавы пояс = +2
|DST =
|тэлефонны код = +375 15
|паштовы індэкс = 230000-230029
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код = 4
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Hrodna
|сайт = http://grodno.gov.by/be/
|мова сайта = be
|мова сайта 2 = en
|мова сайта 3 = zh
|мова сайта 4 = ru
|мова сайта 5 =
|add1n =
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 428339511
}}
'''Гро́дна'''<ref name="NNP"/> ([[Інструкцыя па транслітарацыі (2007)|афіц. транс.]]: ''Hrodna''; сустракаюцца таксама неафіцыйныя назвы '''''Гаро́дня''''' і '''''Го́радня''''') — [[Гродзенская вобласць|горад абласнога падпарадкавання]] на захадзе [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]] і [[Гродзенскі раён|Гродзенскага раёна]]. Размешчаны ў заходняй частцы вобласці, на берагах ракі [[Нёман]], на мяжы з [[Польшча]]й і [[Літва|Літвой]] (у 15 і 30 км адпаведна). Вузел [[Чыгуначны транспарт|чыгунак]] на [[Вільнюс]] ([[Літва]]), [[Масты]], [[Беласток]] ([[Польшча]]), аўтадарог на Вільнюс, [[Ліда|Ліду]], [[Ваўкавыск]]. Порт, аэрапорт. Насельніцтва
▲'''Гро́дна''' ([[Інструкцыя па транслітарацыі (2007)|афіц. транс.]]: ''Hrodna''; сустракаюцца таксама неафіцыйныя назвы '''''Гаро́дня''''' і '''''Го́радня''''') — [[Гродзенская вобласць|горад абласнога падпарадкавання]] на захадзе [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]] і [[Гродзенскі раён|Гродзенскага раёна]]. Размешчаны ў заходняй частцы вобласці, на берагах ракі [[Нёман]], на мяжы з [[Польшча]]й і [[Літва|Літвой]] (у 15 і 30 км адпаведна). Вузел [[Чыгуначны транспарт|чыгунак]] на [[Вільнюс]] ([[Літва]]), [[Масты]], [[Беласток]] ([[Польшча]]), аўтадарог на Вільнюс, [[Ліда|Ліду]], [[Ваўкавыск]]. Порт, аэрапорт. Насельніцтва 365 610 чал. (2016)<ref name="2016-Estimate"/>.
{{Змест злева}}
Радок 79 ⟶ 78:
Назвы горада на розных мовах, у розны час:
* '''Городен''', '''Городень''', таксама '''Городна''', '''Городня''' — старажытнаруская-старабеларуская летапісная назва.
* '''Гро́дно''' — паланізаваная назва, з'явілася каля 1560-х гг.<ref
* '''Го́радна''', '''Го́радня''' — мясцовыя варыянты назвы ў [[20 ст.]]
* '''Гаро́дня''' — сучасная паэтычна-літаратурная назва ([[М. Багдановіч]], [[У. Караткевіч]]), папулярная як альтэрнатыва афіцыйнай.
Радок 85 ⟶ 84:
* '''Grodno''' — польская назва.
* '''Gardinas''' — літоўская назва.
* '''Garthen, Garten''' — нямецкая назва ў сярэдневяковых лаціна- і нямецкамоўных хроніках (таксама '''Garto'''<ref
{| class="wikitable"
Радок 118 ⟶ 117:
=== Гістарычны нарыс ===
Гродна — адзін з самых старых гарадоў Беларусі. Ён упершыню быў згадан у [[1128]] годзе ў [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім летапісе]]<ref name="grodno.by-goroden
У ліпені 1920 года ў горадзе ўстаноўлена [[СССР|савецкая ўлада]], але ў кастрычніку таго ж года горад быў перададзен пад кіраванне Польшчы аж да верасня 1939 года, калі горад [[Абарона Гродна, 1939|заняла Чырвоная Армія]].
Радок 139:
Да ўзнікнення дзяржаў землі Гарадзеншчыны засялялі плямёны [[крывічы|крывічоў]], [[яцвягі|яцвягаў]], [[літва, племя|літвы]]. Археалагічныя раскопкі паказваюць, што першыя [[славяне|славянскія]] паселішчы на высокім беразе [[Нёман]]а з'явіліся яшчэ ў [[10 стагоддзе|X ст.]]. У [[12 стагоддзе|XII ст.]] на месцы гэтых паселішчаў узнік [[горад]], які размяшчаўся на скрыжаванні гандлёвых шляхоў і першапачаткова ўяўляў сабой невялікую крэпасць з умацаваным гандлёвым горадам.
Першыя звесткі пра Горадзен змяшчаюцца ў [[Іпацьеўскі летапіс|Іпацьеўскім]], [[Лаўрэнцеўскі летапіс|Лаўрэнцеўскім]] і [[Радзівілаўскі летапіс|Радзівілаўскім]] летапісах і датуюцца [[1127]] годам (у савецкай гістарыяграфіі з прычыны няправільнага пераводу летазлічэння памылкова замацавалася дата [[1128]]<ref
У [[13 стагоддзе|XIII ст.]] мясцовыя княствы пачалі кансалідавацца вакол [[Навагрудак|Наваградка]], беручы ўдзел у стварэнні новай дзяржавы — [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. З [[1270]] года Гарадзенскае княства канчаткова ўвайшло ў склад Вялікага Княства Літоўскага.
=== У ВКЛ ===
Пасля далучэння да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] Горадзен быў ва ўладанні вялікага князя [[Трайдзень|Трайдзеня]], які ў [[1276]] годзе пасяліў тут прусаў, што ўцяклі ад [[крыжакі|крыжакоў]]<ref
У [[13 стагоддзе|XIII]]—[[14 стагоддзе|XIV]] стст. Горадзен вёў упартую барацьбу з [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскім ордэнам]]. Прыкладна ў [[1300]] годзе кашталянам Горадзенскага замка стаў знакаміты [[Давыд Гарадзенскі]], сын [[Даўмонт]]а і найбліжэйшы паплечнік [[Гедзімін]]а. У [[1305]] годзе ён разам з Гедзімінам каля Горадна разбіў ушчэнт войска крыжацкага комтура Конрада Ліхтэнхагена. На працягу наступных гадоў ён не толькі паспяхова адбіваў варожыя напады, але і сам наносіў крыжакам удары. У [[1326]] годзе Давыда Гарадзенскага па-здрадніцку забіў мазавецкі шляхціч Андрэй Гост.
У [[1376]] годзе Горадзень перайшоў у валоданне князя [[Вітаўт]]а, які зрабіў горад у [[1392]] годзе другой сваёй сталіцай (агулам у [[1386]]—[[1430]] гадах вялікі князь наведаў Горадзень 31 раз<ref name="evkl514"
Са скасаваннем у [[1413]] годзе княстваў, Горадна стала павятовым горадам [[Троцкае ваяводства|Троцкага ваяводства]]. У [[1391]] годзе яно атрымала няпоўнае, а ў [[1496]] — поўнае [[Магдэбургскае права]]. У Горадне ўтварылася [[магістратура]], а ў [[1540]] г. горад атрымаў уласны [[герб Гродна|герб]] «у блакітным полі алень святога Губерта з залатым крыжам паміж рагамі»<ref name="gbm"
У [[1560]]—[[1561]] гадах Гродна займала вялікую тэрыторыю, складалася з права- і левабярэжнай частак, у горадзе былі тры плошчы (старадаўнія «Нямецкі» і «Занёманскі» рынкі), 32 вуліцы і 5 трактаў<ref name="evkl514"/>.
Радок 171:
У другой палове [[18 стагоддзе|XVIII ст.]] у Гродне працавалі дзяржаўныя ўстановы Вялікага Княства Літоўскага — Скарбовая камісія, Ваенная камісія, асэсарскі суд. У [[1775]] годзе ў Гродна з [[Мінск]]а і Навагрудка перанеслі пасяджэнні вярхоўнага суда Вялікага Княства Літоўскага — [[Вярхоўны трыбунал ВКЛ|Галоўнага трыбунала]]. У [[1793]] годзе горад атрымаў статус сталіцы [[Гродзенскае ваяводства|Гродзенскага ваяводства]].
У [[1760-я]]—[[1770-я]] гады<ref name="evkl515"
[[19 красавіка]] [[1776]] года ў Гродне заснавалі камісію добрага парадку, якая займалася ўпарадкаваннем горада, паляпшэннем яго гаспадарча-фінансавага становішча. У кампэтэнцыю камісіі таксама ўваходзілі пытанні ўпарадкавання гарадскага архіва, складання інвентароў і планаў, супрацьпажарная [[бяспека]], будаўніцтва, санітарна-гігіенічныя мерапрыемствы, рэвізія шпіталяў і інш. Адным з вынікаў дзейнасці камісіі стала адбудова ў [[1784]] годзе Гродзенскай гарадской ратушы<ref name="evkl515"/>.
Радок 202:
У [[Першая сусветная вайна|Першую сусветную вайну]] [[21 жніўня]] [[1915]] г. Гродна занялі войскі кайзераўскай [[Германія|Германіі]] і ўключылі яе ў склад нямецкай адміністрацыйнай адзінкі «[[Ober-Ost]]».
На думку польскіх гісторыкаў, у канцы вайны нямецкія ўлады праводзілі ў Гродне палітыку аслаблення польскага ўплыву: горад аддзялілі ад [[Царства Польскае|Царства Польскага]] демаркацыйнай мяжой, што перашкаджала кантактам паміж мясцовымі палякамі і ўладамі ў [[Варшава|Варшаве]]. Паводле гэтага ж меркавання, немцы падтрымлівалі беларускія і літоўскія арганізацыі, якія ў той час фарміраваліся ў Гродне, і адначасова знішчалі польскія<ref name="gierowska"
<center><gallery caption="Даўнія графічныя выявы горада" widths=150 heights=150 perrow="4">
Радок 217:
=== У БНР ===
[[Файл:Biełaruskaja kamendatura, Horadnia (1919).png|thumb|Беларуская камендатура ў Гродне (пач. 1919).]]
[[25 сакавіка]] [[1918]] [[Рада БНР]] абвясціла Гарадзеншчыну (разам з горадам [[Беласток]]ам) тэрыторыяй Беларускай Народнай Рэспублікі. Нямецкія войскі не перашкаджалі ўтварэнню ўстаноў БНР<ref name
У [[1919]]—[[1921]] гадах беларускую культурна-асветніцкую працу ў Гродне праводзіла [[Грамада беларускай моладзі ў Горадні|Грамада беларускай моладзі]]: утварылася 1-я Гродзенская агульная беларуская школа, Фарштацкая (Занёманская) школа, Гродзенская беларуская прытулкавая школа; дзейнічалі Беларуская школьная рада і Гродзенская цэнтральная Беларуская вучыцельская рада, выдавалася газета «Беларускае слова».
Радок 226:
У савецка-польскую вайну ў [[1920]] годзе бальшавікі захапілі Гродна і ўтрымлівалі яго дзесяць тыдняў. У выніку савецка-літоўскіх перамоў, падчас якіх тэрыторыя Беларусі разглядалася як расійская, яны далі згоду на максімальнае задавальненне тэрытарыяльных патрабаванняў літоўцаў (у тым ліку [[Маскоўскі дагавор РСФСР — Літва, 1920|фармальна перадалі ім]] Гродна). Літоўскі бок абавязваўся спыніць на сваёй тэрыторыі дзейнасць «антысавецкіх арганізацый і груп», у тым ліку органаў [[БНР]] i польскіх арганізацый. Пасля таго, як Гродна занялі польскія войскі, структур ГКУЗ ужо не аднаўлялі. [[20 снежня]] горад уключылі ў Наваградскую акругу Польскай Рэспублікі.
Згодна з умовамі [[Рыжскі мірны дагавор|Рыжскага мірнага дагавора]] ([[1921]]) Гродна афіцыйна стала часткай Польскай дзяржавы, дзе [[19 лютага]] [[1921]] года ўвашла ў склад Беластоцкага ваяводства, цэнтр [[Гродзенскі павет, 1919—1939|павета]]. За польскім часам насельніцтва горада павялічылася з 40 тыс. чал. ([[1926]]) да 49 тыс. ([[1931]]). У Гродне дзейнічалі гарадская рада, акруговы камітэт і гарадскія аддзяленні [[Таварыства беларускай школы]], беларускія палітычныя арганізацыі, працавала [[Гродзенская беларуская гімназія]]. Аднак у [[1930-я]] гады польскія ўлады зачынілі ўсе беларускія школы Гродна<ref
У [[1927]] годзе [[Ян Каханоўскі]] заснаваў [[Гродзенскі заапарк]], у [[1920]] г. па ініцыятыве [[Юзаф Ядкоўскі|Юзафа Ядкоўскага]] ўтворан [[Гродзенскі гісторыка-археалагічны музей]]. Польскія ўлады праводзілі археалагічныя даследаванні [[Стары замак, Гродна|Старога Замка]], пачалі яго [[рэстаўрацыя|рэстаўрацыю]].
Радок 242:
=== Другая сусветная вайна ===
З [[20 верасня|20]] па [[22 верасня]] 1939 г. працягвалася барацьба польскіх войск з Чырвонай Арміяй за Гродна<ref
У верасні [[1939]] года, пры [[Савецка-польская вайна 1939 года|падзеле]] Польшчы Германіяй і [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]], [[Заходняя Беларусь]] разам з Гроднам увайшла ў склад СССР і ў лістападзе [[1939]] года ў выніку [[Уз'яднанне Беларусі|Уз'яднання Беларусі]] стала часткай [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]].
Радок 260:
З [[1991]] года Гродна — у складзе Рэспублікі Беларусь.
У [[2005]] годзе пачалася перабудова гістарычнага цэнтра горада. У [[2008]] годзе Беларускае добраахвотнае таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры заявіла пра парушэнні [[Закон аб ахове гісторыка-культурнай спадчыны Рэспублікі Беларусь|Закона аб ахове гісторыка-культурнай спадчыны]] пры яе правядзенні<ref
{{Панарама|Horadnia, Nioman. Горадня, Нёман (N. Orda, 1861).jpg|600px|<center>Панарама Гродна. Акварэль [[Напалеон Орда|Н. Орды]], [[XIX стагоддзе]]</center>}}
Радок 294:
bar:2005 from:0 till:317366
bar:2009 from:0 till:327540
bar:
TextData=
fontsize:10px pos:(10,195)
Радок 301:
</div>
* '''[[16 стагоддзе|XVI стагоддзе]]''': [[1588]] — 4 тыс. чал.
* '''[[
* '''[[20 стагоддзе|XX стагоддзе]]''': [[1913]] — 63 тыс. чал.; [[1931]] — 49 тыс. чал.; [[1939]] — 57,2 тыс. чал.; [[1956]] — 65 тыс. чал.; [[1965]] — 98 тыс. чал.; [[1980]] — 202 тыс. чал.; [[1985]] — 247 тыс. чал.; [[1988]] — 272 тыс. чал.
* '''[[21 стагоддзе|XXI стагоддзе]]''': [[2005]] — 317 366 чал., у т.л. [[беларусы]] — 62,3%, [[палякі]] — 24,8%, [[рускія]] — 10,1%, [[украінцы]] — 1,8%, [[яўрэі]] — 0,4%, [[літоўцы]] — 0,2%, [[татары]] — 0,2%, іншыя нацыянальнасці — 0,4%; [[2006]] — 318,6 тыс. чал.; [[2008]] — 337,4 тыс. чал.; [[2009]] — 327 540 чал. (перапіс)<ref name="belstat2009"/>; [[2012]] — 346,6 тыс. чал.<ref name="346tsia"/>; [[2015]] — 361 352 чал.<ref name="2015-Estimate"/>; [[2016]] — 365 610 чал.<ref name="2016-Estimate"/>; [[2017]] — 368 710 чал.<ref name="2017-Estimate"/>
* [[2009]] — 327 540 чал. (перапіс)<ref name="belstat2009">[http://web.archive.org/web/20111104135501/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/publications/national_structure_grodno.rar Перепись населения Республики Беларусь 2009 года. Национальный состав населения Гродненской области.] {{ref-ru}}</ref>▼
* [[2012]] — 346,6 тыс. чал.<ref name=346tsia>{{cite web|url=http://grodno.gov.by/ru/print.aspx?guid=1921|title=Труд, занятость и социальная защита|publisher=Гродненский городской исполнительный комитет|accessdate=2012-05-01|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/68aoyjPUm|archivedate=2012-06-21}}</ref>▼
== Эканоміка ==
Радок 363 ⟶ 342:
== СМІ ==
У горадзе выдаецца некалькі газет, сярод якіх: «Гродзенская праўда», «Вячэрні Гродна»<ref
== Геаграфія ==
Радок 378 ⟶ 357:
== Адміністрацыйны падзел ==
Гродна падзяляецца на 2 адміністрацыйныя раёны — [[Ленінскі раён, Гродна|Ленінскі]]<ref name="glenad
== Турызм ==
Радок 384 ⟶ 363:
== Славутасці ==
[[Выява:Grodna 1600.jpg|thumb|left|300px|Горад Гродна
[[Файл:Стары і новы замак зімою.JPG|міні|[[Стары замак, Гродна|Стары]] і [[Новы замак, Гродна|Новы замак]] узімку]]
Захавалася звыш 400 аб'ектаў гісторыі і архітэктуры, якія ахоўваюцца дзяржавай. Старая частка горада ў 1988 г. абвешчана помнікам горадабудаўніцтва і культуры.▼
[[Выява:Гродзенская крэпасць.jpeg|thumb|200px|[[Гродзенская крэпасць]] на нямецкай паштоўцы.]]
▲Захавалася звыш 400 аб'ектаў гісторыі і архітэктуры, якія ахоўваюцца дзяржавай. Старая частка горада ў 1988
* [[Гродзенская Барысаглебская царква]]
* [[Стары замак, Гродна|Стары замак]]
Радок 415 ⟶ 394:
* [[Сядзіба Станіславова]]
* '''Помнікі''': Вітаўту Вялікаму, Я. Купалу, В.
* '''Памятныя знакі''': Давыду Гарадзенскаму, [[Помнік у гонар 850-годдзя Гродна|у гонар 850-годдзя Гродна]], 580-годдзя Грунвальдскай бітвы.
Радок 447 ⟶ 426:
* [[Валерый Дзідзюля]] — [[гітарыст]] і [[кампазітар]], вядомы выканаўца [[фламенка]]
* [[Жан Эмануэль Жылібер|Жан Жылібер]] — французкі [[біёлаг]], заснавальнік батанічнага парка
* [[Людвік Заменгоф]] — заснавальнік мовы [[эсперанта]]<ref
* [[Ягор Замыслоўскі]]
* [[Казімір Казіміравіч]] (св. Казімір) — княжыч літоўскі і каралевіч польскі, прылічаны да святых, святы-патрон Літвы
Радок 508 ⟶ 487:
* «[[Застава Жилина]]» (2008)
* «[[Днепровский рубеж]]» (2009)
* «[[Слон]]» (2010), эпізод з падзеннем фуры каля кар'ера ля [[Ласосна]]<ref
* «[[Следы апостолов]]» (2013)
Радок 531 ⟶ 510:
* [[Гарады Гродзенскай вобласці]]
* [[Гарады Беларусі]]
* [[Спіс вуліц Гродна]]
== Зноскі ==
{{Reflist
<ref name="HVK">{{cite web|url=http://grodno.gov.by/ru/main.aspx?guid=1831|title=Руководство исполкома|publisher=Гродненский городской исполнительный комитет|accessdate=2012-05-01|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/68aozV2B7|archivedate=2012-06-21}}</ref>
▲
<ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref>
▲
<ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гродзенская вобласць|}}</ref>
<ref name="Гродно">Напр., у грамаце вялікага князя Жыгімонта Аўгуста (1562). Госцеў, Швед. С.23.</ref>
<ref name="Garto">Гэтыя варыянты часта блыталіся ў сярэдневяковых дакументах з '''Garthe''' (на правым беразе р. Нарва каля ўпадзення рр. Піса і Вінцэнта), '''Garden''' (колішняе ўмацаванне на дарозе з Мемеля ў Юрбарк), '''Garsden''' (колішняе ўмацаванне на правым беразе р. Мінга, недалёка да Мемеля). [[Т. Нарбут]]. Старажытная гісторыя літоўскага народа, 1840. Т.7, С.73.</ref>
<ref name="grodno.by-goroden">{{cite web|url=http://www.grodno.by/grodno/history.html|title=История Гродно|publisher=grodno.by|accessdate=2012-05-02|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/68ap0J6xQ|archivedate=2012-06-21}}</ref>
<ref name="LHN">Госцеў А., Швед В. Летапіс горада на Нёмане (1116—1990). — Гродна: НВК «Пергамент», 1993. С. 11.</ref>
<ref name="NH">[http://garady.org/grodno/ Гродна] // {{Крыніцы/Нашы гарады|к}}</ref>
<ref name="EHB-1">[[Алесь Госцеў]]. Гродна // {{Крыніцы/ЭГБ|3к}} С. 148.</ref>
<ref name="evkl514">[[Юрый Гардзееў]]. Гродна // {{Крыніцы/ЭВКЛ|1к}} С. 514.</ref>
<ref name="gbm">[http://knihi.com/hierb/horad.html Гродна] // {{Крыніцы/Геральдыка беларускіх гарадоў|к}}</ref>
<ref name="evkl515">[[Юрый Гардзееў]]. Гродна // {{Крыніцы/ЭВКЛ|1к}} С. 515.</ref>
<ref name="gierowska">Joanna Gierowska-Kałłaur: Rozdział I. Sytuacja ogólna na świecie, w Polsce i na Litwie w chwili odzyskiwania przez Polskę niepodległości. // Joanna Gierowska-Kałłaur: Zarząd Cywilny Ziem Wschodnich (19 lutego 1919 — 9 września 1920). Wyd. 1. — Warszawa: Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, 2003. ISBN 83-88973-60-6. — S. 31—32.</ref>
<ref name="EHB-2">[[Алесь Госцеў]]. Гродна // {{Крыніцы/ЭГБ|3к}} С. 151.</ref>
<ref name="EHB-3">[[Алесь Госцеў]]. Гродна // {{Крыніцы/ЭГБ|3к}} С. 152.</ref>
<ref name="Hardzijenka">Алег Гардзіенка. [http://www.nn.by/2000/38/17.htm Невядомыя старонкі беларускага паходу] // «[[Наша ніва (1991)|Наша Ніва]]» № 38 (195), 18—25 верасня 2000.</ref>
<ref name="Astapovič">{{Спасылка | аўтар = Антон Астаповіч| прозвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | год = 14 красавіка 2008| url = http://baj.by/m-p-printpub-tid-1-pid-4674.html| загаловак = Прэс-рэліз Беларускага добраахвотнага таварыства аховы помнікаў гісторыі і культуры| фармат = | назва праекту = | выдавецтва = Беларуская асацыяцыя журналістаў| дата = 26 жніўня 2010 | мова = | каментар = }}</ref>
▲
<ref name="2015-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2015}}</ref>
<ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref>
<ref name="vgr">[http://www.vgr.by/ «Вячэрні Гродна»]</ref>
<ref name="tvr">[http://tvr.grodno.by тэлерадыёкампанія «Гродна»]</ref>
<ref name="radio">[http://tvr.grodno.by/radio/ абласное радыё]</ref>
<ref name="garant">[http://www.garant.by «ГАРАНТ»]</ref>
<ref name="glenad">{{cite web|url=http://glenad-grodno.gov.by/state/AH:-1.188000265000/AA:navID.43|title=Раён|publisher=Адміністрацыя Ленінскага раёна|accessdate=2012-05-01|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/68b5rDbPO|archivedate=2012-06-22}}</ref>
<ref name="aor">{{cite web|url=http://www.aor.by/region|title=З гісторыі развіцця|publisher=Адміністрацыя Кастрычніцкага раёна|accessdate=2012-05-01|lang=ru|archiveurl=http://www.webcitation.org/68ap8UFu0|archivedate=2012-06-21}}</ref>
<ref name="sb">[http://www.sb.by/article.php?articleID=58345 Вяртанне доктара Заменгофа // «Советская Беларусь», 15 мая 2007 г.]</ref>
<ref name="autogrodno">Видео: из-за съемок фильма в карьере возле Гродно утопили грузовик с прицепом http://autogrodno.by/home/avtosobytiya/4929-vozle-grodno-utopili-furu.html</ref>
}}
== Літаратура ==
Радок 541 ⟶ 552:
== Спасылкі ==
{{Commonscat-inline|Hrodna|Гродна}}
{{OSM relation|130921|Гродна}}
* [http://belarusdigest.com/story/hrodna-region-land-catholics-and-smugglers-14163 Hrodna Region: The Land of Catholics and Smugglers]
* [http://oldgrodno.by Галерэя «Мая Гародня». Гісторыя горада Горадні ў фатаграфіях і паштоўках.]
|