Вікіпедыя

Чэрыкаў: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
→‎Вядомыя асобы: дапаўненне, вікіфікацыя
Няма тлумачэння праўкі
Радок 6:
|падначаленне =
|герб = Coat of Arms of Čerykaŭ, Belarus.png
|сцяг = Flag of Čerykaŭ.png
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
|выява = Чэрыкаў. Царква.jpg
|подпіс = Царква ў прыстасаваным дарэвалюцыйным будынку
|lat_dir = N|lat_deg = 53|lat_min = 34|lat_sec =
Радок 38:
|афіцыйная мова-ref =
|двароў =
|насельніцтва = 81498165
|крыніца насельніцтва = <ref name="20162017-Estimate"/>
|год перапісу = 20162017
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
Радок 52:
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons = Čerykaŭ
|сайт = http://cherikov.mogilev-region.by
|мова сайта =
Радок 65:
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 242979001
}}
'''Чэ́рыкаў'''<ref name="NNP"/> ([[Інструкцыя па транслітарацыі (2007)|афіц. транс.]]: ''Čerykaŭ'')  — горад раённага падпарадкавання ў [[Магілёўская вобласць|Магілёўскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Чэрыкаўскі раён|Чэрыкаўскага раёна]], на р. Сож, на скрыжываннні аўтадарог Магілёў—Касцюковічы і Бабруйск— Крычаў. У 77  км ад Магілёва, 32  км ад чыгуначнай станцыі Крычаў. Насельніцтва 8&nbsp;149165 чал. (20162017)<ref name="20162017-Estimate"/>.▼
 
{{змест злева}}
▲'''Чэ́рыкаў''' ([[Інструкцыя па транслітарацыі (2007)|афіц. транс.]]: ''Čerykaŭ'') — горад раённага падпарадкавання ў [[Магілёўская вобласць|Магілёўскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Чэрыкаўскі раён|Чэрыкаўскага раёна]], на р. Сож, на скрыжываннні аўтадарог Магілёў—Касцюковічы і Бабруйск— Крычаў. У 77 км ад Магілёва, 32 км ад чыгуначнай станцыі Крычаў. Насельніцтва 8&nbsp;149 чал. (2016)<ref name="2016-Estimate"/>.
 
== Назва ==
Існуе некалькі версій паходжання тапоніма «Чэрыкаў». Паводле першага з іх, ён утварыўся ад словаў «чартала», «чарціць» і мае сувязь з прымітыўнымі працамі земляробства  — «аратым»<ref>{{Крыніцы/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 401.<name="KTSB"/ref>. Другая версія звязвае назву горада з старажытнымі плямёнамі, якія абралі правы бераг ракі [[Рака Сож|Сож]] для стаянак сваіх лодак  — «чырыкаў».
 
Таксама існуе народнае паданне, паводле якога на месцы сучаснага Чэрыкава рэзалі авечак каб аплаціць даніну татарам. Надалей адбылася наступная трансфармацыя назвы паселішча: «чырык авечак»  — Чырыкавец  — Чэрыкаў<ref name="rik">[http://cherikov.mogilev-region.by/ru/region/new_3 История] на [http://cherikov.mogilev-region.by Чериковский районный исполнительный комитет]</ref>.
 
== Гісторыя ==
 
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
[[Файл:Čerykaŭ, Pahonia. Чэрыкаў, Пагоня (1862).jpg|thumb|Гарадскі герб з [[Пагоня]]й, [[1862]]]]
 
Першы пісьмовы ўпамін пра Чэрыкаў датуецца [[1460]]<ref name="rik"/>. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай ([[1565]]—[[1566]]) ён увайшоў у склад [[Аршанскі павет|Аршанскага павета]] [[Віцебскае ваяводства|Віцебскага ваяводства]]. У [[1578]] мястэчка стала цэнтрам [[Чэрыкаўскае староства|староства]] [[Магілёўская эканомія|Магілёўскай эканоміі]].
 
У пачатку [[17 стагоддзе|XVII ст.]] Чэрыкаў атрымаў статус [[горад]]<ref name="evkl">{{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 748.</ref>. У [[1641]] [[Спіс каралёў польскіх|кароль]] і [[Спіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Уладзіслаў Ваза]] надаў гораду [[Магдэбургскае права]]<ref name="evkl"/> і герб: «''у блакітным полі срэбны мур з трыма вежамі, у цэнтральнай  — брама з збройным рыцарам з дзідай у руцэ''»<ref>{{Крыніцы/Геральдыка беларускіх гарадоў|к}} С. 252.<name="HBH"/ref>.
 
У [[кастрычнік]]у [[1648]] казакі на чале з Крывашапкай занялі Чэрыкаў, адкуль рабілі набегі на шляхецкія маёнткі [[Мсціслаўскае ваяводства|Мсціслаўскага ваяводства]]. Неўзабаве казакоў разбіў аддзел полацкай шляхты на чале з князем Лукомскім. У [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай]] ([[1654]]—[[1667]]) горада спустошылі маскоўскія захопнікі<ref name="evkl"/>. У [[1678]] Чэрыкаў стаў цэнтрам воласці (павету) [[Мсціслаўскае ваяводства|Мсціслаўскага ваяводства]]<ref name="evkl"/>.
Радок 88 ⟶ 87:
=== Пад уладай Расійскай імперыі ===
[[Файл:Čerykaŭ. Чэрыкаў (1839).jpg|thumb|Праект перапланіроўкі [[1839]] года]]
У выніку першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1772]]) Чэрыкаў апынуўся ў складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. Статус паселішча панізілі да [[мястэчка]]. У [[1773]] Чэрыкаў зноў атрымаў статус [[горад]] і стаў цэнтрам павету Мсціслаўскай правінцыі (у [[1796]]—[[1802]]  — [[Беларуская губерня|Беларускай]], пазней  — [[Магілёўская губерня|Магілёўскай губерні]]). У [[1781]] расійскія ўлады даравалі яму новы герб. На [[1787]] у горадзе было 300 дамоў, дзейнічалі 2 царквы, працавала школа. У [[1789]] адкрылася 2-класнае вучылішча. У кан. [[18 стагоддзе|XVIII ст.]] праз Чэрыкаў прайшоў тракт [[Магілёў]]  — [[Чавусы]]  — [[Крычаў]]  — [[Мсціслаў]], у [[19 стагоддзе|XIX ст.]]  — [[Маскоўска-Варшаўская шаша]]. У гэты час на Сажы існавалі тры прыстані; праводзіліся конныя кірмашы, працаваў цукровы завод. На [[1811]] у горадзе было 364 двары, на [[1839]] працавалі 2 плісавыя, 1 палатняная, 1 гарбарная, 1 паташная і 2 медзеплавільныя мануфактуры. У пачатку [[1840-я|1840-х]]  — 380 драўляных і 2 мураваныя будынкі, працавалі 39 крамаў, на [[1848]]  — 407 дымоў.▼
 
▲У выніку першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1772]]) Чэрыкаў апынуўся ў складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]. Статус паселішча панізілі да [[мястэчка]]. У [[1773]] Чэрыкаў зноў атрымаў статус [[горад]] і стаў цэнтрам павету Мсціслаўскай правінцыі (у [[1796]]—[[1802]] — [[Беларуская губерня|Беларускай]], пазней — [[Магілёўская губерня|Магілёўскай губерні]]). У [[1781]] расійскія ўлады даравалі яму новы герб. На [[1787]] у горадзе было 300 дамоў, дзейнічалі 2 царквы, працавала школа. У [[1789]] адкрылася 2-класнае вучылішча. У кан. [[18 стагоддзе|XVIII ст.]] праз Чэрыкаў прайшоў тракт [[Магілёў]] — [[Чавусы]] — [[Крычаў]] — [[Мсціслаў]], у [[19 стагоддзе|XIX ст.]] — [[Маскоўска-Варшаўская шаша]]. У гэты час на Сажы існавалі тры прыстані; праводзіліся конныя кірмашы, працаваў цукровы завод. На [[1811]] у горадзе было 364 двары, на [[1839]] працавалі 2 плісавыя, 1 палатняная, 1 гарбарная, 1 паташная і 2 медзеплавільныя мануфактуры. У пачатку [[1840-я|1840-х]] — 380 драўляных і 2 мураваныя будынкі, працавалі 39 крамаў, на [[1848]] — 407 дымоў.
 
У часы [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызваленчага паўстання]] ([[1863]]—[[1864]]) Я. Жукоўскі сфарміраваў у Чэрыкаве паўстанцкі аддзел, які пазней злучыўся з Горацкім аддзелам Л. Звяждоўскага. На [[1865]] у горадзе было 15 мураваных (астрог, 2 адміністрацыйныя будынкі, паштовая станцыя, застаўны шашэйны дом, 9 крамаў і 2 жылыя дамы) і 566 драўляных будынкаў (царква, касцёл, 4 малітоўныя школы, 54 крамы, гарадскі млын, 505 жылых дамоў). План складаўся з 4 плошчаў, 12 вуліц, 13 завулкаў, частка з якіх была брукаванай. На [[1880]] у Чэрыкаве было 564 будынкі. У [[1904]] у горадзе працавалі 23 дробныя прадпрыемствы, 162 рамеснікі, бальніца на 20 ложкаў. У [[1913]] працавалі вінны завод, лесапільна-мукамольны завод, млыны.
 
=== Найноўшы час ===
[[25 сакавіка]] [[1918]] згодна з [[Трэцяя Устаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Чэрыкаў абвяшчаўся часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. [[1 студзеня]] [[1919]] згодна з пастановай I з'езду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак [[16 студзеня]] Масква адабрала горада разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад [[РСФСР]]. У [[1924]] Чэрыкаў вярнулі [[БССР]], дзе ён стаў цэнтрам раёна Калінінскай, у [[1927]]—[[1930]] Магілёўскай акругі, з [[1938]]  — у Магілёўскай вобласці. У [[Другая сусветная вайна|Другую сусветную вайну]] з [[17 ліпеня]] [[1941]]  да [[1 кастрычніка]] [[1943]] горада знаходзілася пад [[Трэці Рэйх|нямецкай]] акупацыяй.
 
У [[1959]]—[[1962]] і [[1965]]—[[1966]] Чэрыкаў уваходзіў у склад [[Крычаўскі раён|Крычаўскага раёна]], у [[1962]]—[[1965]]  — у склад Краснапольскага раёна. У [[2002]] адбылося афіцыйнае зацверджанне гістарычнага гарадскага герба<ref>[http://cherikov.mogilev-region.by/ru/region/geraldika Геральдика] на [http:name="RVK"//cherikov.mogilev-region.by Чериковский районный исполнительный комитет]</ref>.
 
<center><gallery caption="Горад на старых здымках" perrow="5">
Радок 119 ⟶ 117:
id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:850010000
ScaleMajor = unit:year increment:15002000 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:500 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
Радок 136 ⟶ 134:
bar:1991 from:0 till:8300
bar:2008 from:0 till:8500
bar:20162017 from:0 till:81498165
TextData=
fontsize:10px pos:(25,195)
Радок 143 ⟶ 141:
</div>
 
* '''[[XVII стагоддзе]]''': [[1649]]  — 2 тыс. чал.<ref name="evkl"/>
* '''[[XVIII стагоддзе]]''': [[1777]]  — 906 чал.<ref>{{Крыніцы/ГВБ|7 name="HVB-3к}} С. 334.<1"/ref>; [[1787]]  — больш за 3 тыс. чал.
* '''[[XIX стагоддзе]]''': [[1811]]  — 355 муж.<ref>{{Крыніцы/ГВБ|7 name="HVB-3к}} С. 335.<2"/ref>; [[1861]]  — 3&nbsp;877 чал.; [[1880]]  — 3&nbsp;853 чал.<ref>Chmara A. Czeryków name="HSKP"// {{Крыніцы/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|1}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/850 850].</ref>; [[1897]]  — 5,2 тыс. чал.
* '''[[XX стагоддзе]]''': [[1910]]  — 6&nbsp;198 чал.<ref>{{Крыніцы/ГВБ|7 name="HVB-3к}} С. 337.<3"/ref>; [[1939]]  — 6,4 тыс. чал.; [[1959]]  — 4,9 тыс. чал.; [[1965]]  — 5 тыс. чал.<ref>{{Крыніцы/ГВБ|7 name="HVB-3к}} С. 339.<4"/ref>; [[1970]]  — 5,4 тыс. чал.; [[1991]]  — 8,3 тыс. чал.
* '''[[XXI стагоддзе]]''': [[2002]] — 8,6 тыс. чал.<ref name="BE"/>; [[2006]] — 8,5 тыс. чал.; [[2008]] — 8,5 тыс. чал.; [[2015]] — 8&nbsp;184<ref name="2015-Estimate"/>; [[2016]] — 8&nbsp;149 чал.<ref name="2016-Estimate"/>; [[2017]] — 8&nbsp;165 чал.<ref name="2017-Estimate"/>
* '''[[XXI стагоддзе]]''': [[2002]] — 8,6 тыс. чал.<ref>{{Крыніцы/БелЭн|17к}} С. 335.</ref>; [[2006]] — 8,5 тыс. чал.; [[2008]] — 8,5 тыс. чал.; [[2002]] — 8&nbsp;184<ref name="Pop2015">[http://web.archive.org/web/20150515134329/http://belstat.gov.by/uploads/bgd_files/1427878416014868.zip Статистический бюллетень «Численность населения на 1 января 2015 г. и среднегодовая численность населения за 2014 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа».]</ref>; [[2016]] — 8&nbsp;149 чал.<ref name="2016-Estimate">[http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_4944/ Численность населения на 1 января 2016 г. и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа.] {{ref-ru}}</ref>
 
== Адукацыя ==▼
У Чэрыкаве працуюць 2 сярэднія, вячэрняя, спартыўная школы, школа мастацтваў.▼
 
== Забудова ==▼
У сучасным плане горада галоўныя вуліцы з'яўляюцца працягам аўтамагістраляў. У цэнтры ўтварылася 3—5-павярховая забудова. У цэлым жа пераважаюць будынкі сядзібнага тыпу. Вядзецца будова 5-павярховых дамоў.▼
 
== Эканоміка ==
Радок 162 ⟶ 154:
[[Файл:Чэрыкаў. Клуб у касцёле.jpg|thumb|Кінатэатр у касцёле]]
Дзейнічаюць дом культуры, [[Чэрыкаўскі гісторыка-краязнаўчы музей]], бібліятэкі.
 
▲== Адукацыя ==
▲У Чэрыкаве працуюць 2 сярэднія, вячэрняя, спартыўная школы, школа мастацтваў.
 
▲== Забудова ==
▲У сучасным плане горада галоўныя вуліцы з'яўляюцца працягам аўтамагістраляў. У цэнтры ўтварылася 3—5-павярховая забудова. У цэлым жа пераважаюць будынкі сядзібнага тыпу. Вядзецца будова 5-павярховых дамоў.
 
== Славутасці ==
[[Файл:Чэрыкаў. Касцёл (02).jpg|thumb|Апсіда былога касцёла]]
* [[Геалагічнае агаленне «Чэрыкаў»]]  — помнік прыроды республіканскага значэння.
* Будынак шпіталя (XIX ст.)
* Гістарычная забудова (XIX  — пач. XX  стст.; фрагменты)
* Касцёл Імя Дзевы Марыі (1856, дагэтуль не вернуты каталікам  — выкарыстоўваецца як дом культуры).
* Помнік землякам
* Помнік савецкім воінам
Радок 187 ⟶ 185:
* [[Гарады Беларусі]]
 
== Зноскі ==
{{зноскі}}
{{Reflist|refs=
<ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref>
<ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Магілёўская вобласць|}}</ref>
<ref name="KTSB">{{Крыніцы/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 401.</ref>
<ref name="rik">[http://cherikov.mogilev-region.by/ru/region/new_3 История] на [http://cherikov.mogilev-region.by Чериковский районный исполнительный комитет]</ref>
<ref name="evkl">{{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 748.</ref>
<ref name="HBH">{{Крыніцы/Геральдыка беларускіх гарадоў|к}} С. 252.</ref>
<ref name="RVK">[http://cherikov.mogilev-region.by/ru/region/geraldika Геральдика] на [http://cherikov.mogilev-region.by Чериковский районный исполнительный комитет]</ref>
<ref name="HVB-1">{{Крыніцы/ГВБ|7-3к}} С. 334.</ref>
<ref name="HVB-2">{{Крыніцы/ГВБ|7-3к}} С. 335.</ref>
<ref name="HSKP">Chmara A. Czeryków // {{Крыніцы/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|1}} S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/850 850].</ref>
<ref name="HVB-3">{{Крыніцы/ГВБ|7-3к}} С. 337.</ref>
<ref name="HVB-4">{{Крыніцы/ГВБ|7-3к}} С. 339.</ref>
<ref name="BE">{{Крыніцы/БелЭн|17к}} С. 335.</ref>
<ref name="2015-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2015}}</ref>
<ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref>
}}
 
== Літаратура ==
Радок 199 ⟶ 214:
 
== Спасылкі ==
{{Commonscat-inline|Čerykaŭ|Чэрыкаў}}
{{Commons|Category:}}
{{OSM relation|6722704|Чэрыкаў}}
* [http://www.radzima.org/be/pub/1595_m/ м. Чэрыкаў] на [[Radzima.org]]
* {{ГБ|http://globus.tut.by/cherikov/index.htm}}
Радок 207 ⟶ 223:
{{Гарады Магілёўскай вобласці}}
 
[[Катэгорыя:Горад Чэрыкаў| ]]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Чэрыкаў"