Вікіпедыя

Узда: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
Няма тлумачэння праўкі
Радок 6:
|падначаленне =
|герб = Coat of Arms of Uzda, Belarus.png
|сцяг = Flag of Uzda.png
|шырыня герба =
|шырыня сцяга =
Радок 38:
|афіцыйная мова-ref =
|двароў =
|насельніцтва = 1012010090
|крыніца насельніцтва = <ref name="20162017-Estimate"/>
|год перапісу = 20162017
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
Радок 65:
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 1580547422
}}
'''Узда́'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусьname="NNP"/Мінская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Вузда́'''</ref> ({{lang-be-trans|Uzda}}, {{lang-ru|Узда}})  — горад у [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Уздзенскі раён|Уздзенскага раёна]], на [[рака Уздзянка|р. Уздзянцы]]. За 74  км да паўднёвага захаду ад [[Мінск]]а, 22  км ад чыгуначнай станцыі [[Негарэлае]] на лініі Мінск—[[Баранавічы]], на рацэ [[Рака Уздзянка|Уздзянка]]. Аўтадарогі на Мінск, Негарэлае, [[Капыль]], [[Слуцк]], [[Нясвіж]]. Насельніцтва 10&nbsp;120090 чал. (20162017)<ref name="20162017-Estimate"/>.▼
 
▲'''Узда́'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Вузда́'''</ref> ({{lang-be-trans|Uzda}}, {{lang-ru|Узда}}) — горад у [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], адміністрацыйны цэнтр [[Уздзенскі раён|Уздзенскага раёна]], на [[рака Уздзянка|р. Уздзянцы]]. За 74 км да паўднёвага захаду ад [[Мінск]]а, 22 км ад чыгуначнай станцыі [[Негарэлае]] на лініі Мінск—[[Баранавічы]], на рацэ [[Рака Уздзянка|Уздзянка]]. Аўтадарогі на Мінск, Негарэлае, [[Капыль]], [[Слуцк]], [[Нясвіж]]. Насельніцтва 10&nbsp;120 чал. (2016)<ref name="2016-Estimate"/>.
 
{{змест злева}}
Радок 76 ⟶ 75:
 
[[Выява:Uzda, Rynak. Узда, Рынак (1918).jpg|thumb|злева|Касцёл Узвышэння Св. Крыжа]]
У [[1572]] г. ва Уздзе знаходзіўся [[Сымон Будны]] ў сувязі з выданнем [[Біблія|Бібліі]]<ref>Узда name="EVKL"// {{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 685.</ref>. У [[1684]] па вяртанні ў каталіцтва Кавячынскія заснавалі ў мястэчку парафію, набажэнствы праходзілі ў капліцы.▼
 
▲У [[1572]] г. ва Уздзе знаходзіўся [[Сымон Будны]] ў сувязі з выданнем [[Біблія|Бібліі]]<ref>Узда // {{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 685.</ref>. У [[1684]] па вяртанні ў каталіцтва Кавячынскія заснавалі ў мястэчку парафію, набажэнствы праходзілі ў капліцы.
 
У выніку другога падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Узда апынулася ў складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], дзе зрабілася цэнтрам воласці [[Ігуменскі павет|Ігуменскага павета]] [[Мінская губерня|Мінскай губерні]]. У канцы [[18 стагоддзе|ХVIII ст.]] мясцовасць перайшла да роду [[Завішы|Завішаў]]. У [[1798]] годзе [[Казімір Завіша]] збудаваў касцёл.
 
У [[1829]]—[[1830]] гг. ва Уздзе працавалі друкарня Э. Прэса, школа, 4 пачатковыя навучальныя ўстановы, бровар, млын, аптэка, пошта, 30 крамаў, нядзельны кірмаш. Станам на [[1886]] г.  — народнае вучылішча, валасная ўправа, школа, бровары, суконная фабрыка, 2 млыны, 24 крамы; дзейнічалі царква, касцёл, сінагога, мячэць, 3 малітоўныя дамы. Цягам [[1906]]—[[1909]] гг. у мястэчку дзейнічала правінцыйнае кола [[Польскае Таварыства Асвета ў Мінску|Польскага Таварыства «Асвета» ў Мінску]], якое займалася падтрымкай польскай адукацыі<ref>{{Крыніцы/Паміж надзеяй і непакоем, 2007|к}} S. 34-37.<name="PNiN/ref>.
 
[[17 ліпеня]] [[1924]] г. Узда стала цэнтрам раёна [[БССР]] (з [[25 снежня]] [[1962]] да [[30 ліпеня]] [[1966]] г. у [[Дзяржынскі раён|Дзяржынскім раёне]]). [[27 верасня]] [[1938]] паселішча атрымала афіцыйны статус [[Пасёлак гарадскога тыпу|пасёлку гарадскога тыпу]]. У [[Другая сусветная вайна|Другую сусветную вайну]] з [[27 чэрвеня]] [[1941]] да [[26 чэрвеня]] [[1944]] г. мястэчка знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. [[10 сакавіка]] [[1999]] г. Узда атрымала статус [[горад]]а.
Радок 98 ⟶ 96:
id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6)
DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:1012012000
ScaleMajor = unit:year increment:30002000 start:0 gridcolor:linegrey
ScaleMinor = unit:year increment:1000500 start:0 gridcolor:linegrey2
PlotData =
color:cobar width:15
Радок 112 ⟶ 110:
bar:2006 from:0 till:9600
bar:2009 from:0 till:9684
bar:20162017 from:0 till:1012010090
TextData=
fontsize:10px pos:(10,195)
Радок 119 ⟶ 117:
</div>
 
* '''[[XIX стагоддзе]]''': [[1889]]  — 1&nbsp;424 чал.<ref>Uzda name="HSKP"// {{Крыніцы/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|12}} S. 867.</ref>; [[1897]]  — 2,8 тыс. чал.
* '''[[XX стагоддзе]]''': [[1939]]  — 3,5 тыс. чал.; [[1970]]  — 4,3 тыс. чал.; [[1977]]  — 5,9 тыс. чал.; [[1989]]  — 8,0 тыс. чал.; [[1999]]  — 9,5 тыс. чал.
* '''[[XXI стагоддзе]]''': [[2001]]  — 9,4 тыс. чал.<ref>[[Анатоль Папко]]. Узда name="EHB"// {{Крыніцы/ЭГБ|6-1к}} С. 568.</ref>; [[2006]]  — 9,6 тыс. чал.; [[2009]] — 9&nbsp;684 (перапіс)<ref name="belstat">[http://web.archive.org/web/20101030222404/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-6.pdf Перепись населения — 2009. Минская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>; [[2016]] — 10&nbsp;120 чал.<ref name="2016-Estimate"/>; [http://www.belstat.gov.by/ofitsialnaya-statistika/publications/izdania/public_bulletin/index_4944/[2017]] Численность— населения10&nbsp;090 на 1 января 2016 гчал.<ref и среднегодовая численность населения за 2015 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа.] {{refname="2017-ru}}<Estimate"/ref>
 
== Эканоміка ==▼
У месце працуюць 5 прамысловых прадпрыемстваў з рознымі формамі ўласнасці лёгкай (камунальнае вытворчае УП «Уздзенская кравецкая фабрыка»), харчовай (Уздзенская філіял ААТ «Слуцкі сыраробны камбінат») галін. Працуе прыватнае УП «Уздзенскі кааппрам», лясгас і інш., філіял і аддзяленне АСБ «Беларусбанк» і ААТ «Белаграпрамбанк», 48 прадпрыемстваў гандлю, 13 грамадскага харчавання, 2 прадпрыемствы сувязі, 10 службаў побыту, рамонтныя, дарожныя, транспартныя арганізацыі.▼
 
== Культура ==▼
Дзейнічаюць 2 бібліятэкі, дом культуры, раённы цэнтр культуры, дом дзіцячай творчасці, кінатэатр «Кастрычнік», гістарычна-краязнаўчы музей, парк «Перамогі».▼
 
Дзейнічаюць калектывы аматарскай творчасці, у тым ліку 3 народныя (хор ветэранаў вайны і працы, ансамбль народнай песні «Зборная субота», клуб майстроў «Сузор'е» Цэнтра культуры) і 3 узорныя (тэатр «Усмешка», лялечны тэатр «Церамок», духавы аркестр школы мастацтваў).▼
 
== Адукацыя ==
Радок 128 ⟶ 134:
== Медыцына ==
Медыцынскае абслугоўванне насельніцтва ажыццяўляюць цэнтральная раённая бальніца на 220 ложкаў, раённая паліклініка на 250 наведванняў у змену, аптэка, аптэчны кіёск і аптэчны пункт, раённы цэнтр гігіены і эпідэміялогіі. Працуе тэрытарыяльны цэнтр сацыяльнага абслугоўвання насельніцтва.
 
▲== Культура ==
▲Дзейнічаюць 2 бібліятэкі, дом культуры, раённы цэнтр культуры, дом дзіцячай творчасці, кінатэатр «Кастрычнік», гістарычна-краязнаўчы музей, парк «Перамогі».
 
▲Дзейнічаюць калектывы аматарскай творчасці, у тым ліку 3 народныя (хор ветэранаў вайны і працы, ансамбль народнай песні «Зборная субота», клуб майстроў «Сузор'е» Цэнтра культуры) і 3 узорныя (тэатр «Усмешка», лялечны тэатр «Церамок», духавы аркестр школы мастацтваў).
 
== Спорт ==
Радок 138 ⟶ 139:
 
== Забудова ==
Узда развіваецца паводле генеральнага плану [[1990]]. Рэчка Уздзянка падзяляе горада на 2 планавальныя раёны: усходні (Малая Узда) з індывідуальнай забудовай сядзібнага тыпу і заходні, дзе размяшчаецца асноўны масіў жылой забудовы і грамадскі цэнтр. Гістарычны цэнтр склаўся ў раёне вуліцы Ленінскай, якая злучыла 2 плошчы  — Свабоды і Чырвоную. Адміністрацыйна-грамадскі і культурны цэнтр сфарміраваны ўздоўж вуліцы Савецкай. У цэнтральнай частцы ўзводзяцца 3≈5-павярховыя будынкі, на астатняй тэрыторыі пераважае 1-павярховая індывідуальная забудова сядзібнага тыпу. У [[1990]]—[[2000-я]] гг. збудавалі 5 жылых дамоў, школу, адміністрацыйны будынак Уздзенскага лясгасу, правялі рэканструкцыю раённай лякарні, будынку «Белаграпрамбанку».
 
▲== Эканоміка ==
▲У месце працуюць 5 прамысловых прадпрыемстваў з рознымі формамі ўласнасці лёгкай (камунальнае вытворчае УП «Уздзенская кравецкая фабрыка»), харчовай (Уздзенская філіял ААТ «Слуцкі сыраробны камбінат») галін. Працуе прыватнае УП «Уздзенскі кааппрам», лясгас і інш., філіял і аддзяленне АСБ «Беларусбанк» і ААТ «Белаграпрамбанк», 48 прадпрыемстваў гандлю, 13 грамадскага харчавання, 2 прадпрыемствы сувязі, 10 службаў побыту, рамонтныя, дарожныя, транспартныя арганізацыі.
 
== Турыстычная інфармацыя ==
Дзейнічае [[Уздзенскі гістарычна-краязнаўчы музей]]. Спыніцца можна ў гасцініцы «Узда»<ref>Узда name="TEB"// {{Крыніцы/Турыстычная энцыклапедыя Беларусі|к}}</ref>.
 
=== Славутасці ===
* Гістарычная забудова (канец XIX  — пач. XX стст.; фрагменты)
* [[Капліца-пахавальня Завішаў]] (XIX ст.) — {{ГККРБ 4|612Г000659}}
* [[Касцёл Узвіжання Святога Крыжа, Узда|Касцёл Узвышэння Св. Крыжа]] (1798)
Радок 160 ⟶ 158:
</gallery></center>
 
== Вядомыя ўраджэнцы і жыхарыасобы ==
* [[Віктар Берасневіч]], беларускі матэматык
* [[Людміла Міхайлаўна Бяляева]], беларускі прафесар медыцыны
Радок 171 ⟶ 169:
* [[Гарады Беларусі]]
 
== Зноскі ==
{{зноскі}}
{{Reflist|refs=
<ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref>
<ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Вузда́'''</ref>
<ref name="EVKL">Узда // {{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 685.</ref>
<ref name="PNiN>{{Крыніцы/Паміж надзеяй і непакоем, 2007|к}} S. 34-37.</ref>
<ref name="HSKP">Uzda // {{Крыніцы/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|12}} S. 867.</ref>
<ref name="EHB">[[Анатоль Папко]]. Узда // {{Крыніцы/ЭГБ|6-1к}} С. 568.</ref>
<ref name="belstat">[http://web.archive.org/web/20101030222404/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-6.pdf Перепись населения — 2009. Минская область]{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref>
<ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref>
<ref name="TEB">Узда // {{Крыніцы/Турыстычная энцыклапедыя Беларусі|к}}</ref>
}}
 
== Літаратура ==
Радок 180 ⟶ 189:
 
== Спасылкі ==
{{Commonscat-inline|Uzda|Узда}}
{{Commons|Category:}}
{{OSM relation|6722622|Узда}}
* [http://www.radzima.org/be/pub/2152_m/ Здымкі на Radzima.org]
* [http://www.globus.tut.by/uzda/index.htm Здымкі на Globus.tut.by]
Радок 188 ⟶ 198:
{{Гарады Мінскай вобласці}}
 
[[Катэгорыя:Горад Узда| ]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Уздзенскага раёна]]
[[Катэгорыя:Род Завішаў]]
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Узда"