Клецк: Розніца паміж версіямі

{{НП-Беларусь

|насельніцтва = 1131711348

|крыніца насельніцтва = <ref name="20162017-Estimate"/>

|год перапісу = 20162017

|катэгорыя ў Commons = KletskKlieck

|OpenStreetMap = 242978921

На думку беларускага географа [[Вадзім Жучкевіч|В. Жучкевіча]], тапонім «Клецк» утварыўся ад асновы [[клець]], або старога дыялектнага слова «клеч»  — бярозавы параснік<ref>{{Крыніцы/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі}} С. 160.<name="KTSB"/ref>. Варыянты назвы горада ў гістарычных крыніцах: ''Кльчьск''<ref>[[ПСРЛ]]. Т. 1. — М., 1962. С. 297.<name="PSRL"/ref>, ''Клеческ''.

У [[айканімія|айканіміі]] [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх зямель]] [[суфікс]] -ск (-цк) з'яўляецца глыбока традыцыйнай рэліктавай з'явай, якая падкрэслівае самабытнасць беларускага народа і старажытнасць тэрыторыі яго рассялення. Такі суфікс адзначаецца з [[IX]]—[[X]]  стст., у тым ліку ў назвах двух старажытнейшых гарадоў [[Полацк]] і [[Смаленск]], засведчаных летапісамі [[пад]] 862 і [[863]]  гг. Звыш паловы гарадоў з назвамі на -ск, згаданых у летапісах [[XI ст.]], прыпадае менавіта на зону фармавання [[беларусы|беларусаў]], дзе гэты суфікс выяўляе прадуктыўнасць і ў наступныя стагоддзі. Кожны трэці [[Гарады Беларусі|беларускі горад]] з ліку тых, што занесены ў «[[Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]» канца [[XIV ст.]], заканчваецца на -ск (-цк)<ref name="Прадмова"/>.

Варыянт '''Клецак''' не вытлумачваецца [[Беларуская фанетыка|фанетычнымі законамі беларускай мовы]] і на працягу многіх стагоддзяў практычна не выходзіў за межы вуснага ўжытку. Пачатак яго пісьмовага выкарыстання адносіцца да канца [[XIX ст.]] Форма Клецак даволі актыўна выкарыстоўвалася пазней, у [[1920-я|1920-х]] гадах, у [[БССР]] (гл., напрыклад, [[А.  І.  Кайгарадаў|Кайгарадаў А.  І.]]  Кліматычны атляс Беларусі. Менск, 1927), а таксама ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]] да часу яе [[Уз'яднанне Заходняй Беларусі з БССР|ўваходжання ў склад БССР]]<ref name="Прадмова"/>.

У наш час па-ранейшаму дамінуе форма на -цк, хоць у асобных выданнях і цяпер ужываецца варыянт Клецак<ref name="Прадмова">[http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/16876/1/%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%20%D0%BF%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%9E%20%D0%A0%D0%91_%D0%91%D1%80%D1%8D%D1%81%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B2%D0%BE%D0%B1%D0%BB.pdf Лемцюгова В. П. : Прадмова да даведніка «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь» ]</ref>.

Паводле археалагічных звестак, старажытнае паселішча існавала тут яшчэ ў сяр. [[11 стагоддзе|ХІ ст.]] Аднак першы пісьмовы ўспамін пра Клецк датуецца [[1127]] годам, калі ён з'яўляўся сталіцай [[Клецкае княства|удзельнага княства]]<ref>[[Валерый Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Клецк // {{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 105.<name="evkl105"/ref>. Ён згаданы ў сувязі з паходам паўднёварускіх князёў на Полацкую зямлю, у якім удзельнічала дружына Вячаслава Яраславіча «ис Клечьска».

У 1258  г. здарыліся захоп і спусташэнне Клецка войскамі хана Бурундая падчас іх пахода на Навагрудскую зямлю.

У [[14 стагоддзе|ХIV ст.]] Клецкае княства далучылася да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]<ref name="ehb">[[Валерый Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Клецк // {{Крыніцы/ЭГБ|4к}} С. 194.</ref>. Пад [[1398]] згадваецца князь клецкі [[Ямант Тулунтавіч]]  — стаўленнік Вітаўта (Аляксандра) Вялікага. У [[1401]] [[Спіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Вітаўт]] перадаў горада свайму брату [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонту Кейстутавічу]], у [[1404]]  — князю Раману Фёдаравічу. У [[1433]] пад Клецкам войскі Жыгімонта Кейстутавіча разбілі прыхільнікаў [[Свідрыгайла Альгердавіч|Свідрыгайлы Альгердавіча]]. Каля [[1492]] вялікі князь [[Казімір Ягелончык|Казімір]] перадаў горада і княства Івану Яраславічу, які пакінуў іх у спадчыну свайму сыну Фёдару.

У [[1503]] Клецк спалілі [[крымскія татары]]. У [[1506]]  г. на Беларусь напалі больш за 30000 крымскіх татараў, якіх прывялі Махмат-Гірэй, Біціс-Гірэй і Бурнаш-Салатн. Вялікі князь [[Аляксандр Ягелончык|Аляксандр]] здолеў сабраць войска. [[5 жніўня]] 1506  г. на рацэ Лань каля Клецка адбылася бітва. Перамога над войскам крымскіх царэвічаў была поўная: 27 тысяч татараў загінулі і патанулі ў рацэ, 3 тысячы трапілі ў палон. Перамога пад Клецкам, на думку гісторыкаў, паклала канец паходам татараў на Беларусь.

У [[1550]] Андрэй Маствілоўскі фундаваў у Клецку Фарны касцёл ([[Траецкі касцёл, Клецк|Траецкі касцёл]])<ref>Kleck name="HSKP"// {{Крыніцы/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|4}} S. 123.</ref>. Станам на [[1552]] у месце было 137 двароў, 4 царквы, манастыр, касцёл. У [[1553]] тут пачаў дзейнічаць адзін з першых на Беларусі кальвінскіх збораў, дзе ў [[1560]]—[[1563]] служыў прапаведнікам [[Сымон Будны]]. У [[1559]] вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] выдаў гораду прывілей на 2 [[год|рэгулярныя]] кірмашы. У [[1586]] утварылася [[Клецкая ардынацыя Радзівілаў]]. Станам на [[1626]] у месце было 448 двароў, пад [[1641]] згадваецца [[Клецкая бібліятэка Радзівілаў]].

[[27 жніўня]] [[1652]] [[Спіс польскіх манархаў|кароль]] і [[Спіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] [[Ян Казімір]] надаў Клецку [[Магдэбургскае права]] і герб: «''у блакітным полі княжацкая карона, пад якой паляўнічы рог''»<ref>[http://knihi.com/hierb/kleca.html Клецк] name="HBH"// {{Крыніцы/Геральдыка беларускіх гарадоў|к}}</ref>. У [[Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|Трынаццацігадовую вайну]] ў [[1655]] [[Маскоўскае княства|маскоўскія захопнікі]] зруйнавалі Клецк. Насельніцтва горада скарацілася ўдвая<ref name="evkl">[[Валерый Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Клецк // {{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} С. 106.</ref>. У [[1683]] [[Маршалак вялікі літоўскі|маршалак вялікі]] [[Станіслаў Казімір Радзівіл]] заснаваў тут дамініканскі кляштар. У гэты час у месце было 217 двароў, дзейнічалі драўляныя ўніяцкія цэрквы Ушэсцю і Уваскрэсенская, працавалі 3 рамесныя цэхі.

У выніку [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) Клецк апынуўся ў складзе [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], дзе стаў цэнтрам воласці [[Случарэцкі павет|Случарэцкага павета]]. Статус паселішча панізілі да мястэчка, якое зрабілася вядомым у рэгіёне цэнтрам гандлю. У [[1796]] у Клецку збудавалі харальную сінагогу. [[20 красавіка]] ([[3 мая]]) [[1917]] гараджане ўпершыню змаглі ўрачыста адзначыць гадавіну прыняцця [[Канстытуцыя 3 мая 1791 года|Канстытуцыі 3 мая]]<ref>{{Крыніцы/Паміж надзеяй і непакоем, 2007|к}} S. 114—115.<name="PNiN"/ref>.

У [[1939]] Клецк увайшоў у [[БССР]], дзе ў [[1940]] стаў цэнтрам раёну. У [[Другая сусветная вайна|Другую сусветную вайну]] з [[26 чэрвеня]] [[1941]]  — да [[4 ліпеня]] [[1944]] горад знаходзіўся пад нямецкай акупацыяй, [[6 кастрычніка]] [[1941]] нацысты расстралялі каля 4 тысяч [[яўрэі|яўрэяў]]. У [[1953]] савецкія ўлады злачынна ўзарвалі [[Траецкі касцёл, Клецк|Фарны касцёл]].

[[29 лістапада]] [[1999]] адбылося афіцыйнае зацверджанне гістарычнага [[герб Клецка|герба Клецка]]<ref>[http://www.kletsk.minsk-region.by/ru/region/gerb Геральдика] на [http:name="RVK"//www.kletsk.minsk-region.by Клецкий районный исполнительный комитет]</ref>. [[11 лістапада]] [[2008]] з ініцыятывы мясцовага святара [[Маскоўскі патрыярхат|Маскоўскага патрыярхату]] на помнік архітэктуры [[XVII стагоддзе|XVII ст.]], колішні касцёл дамініканцаў, паставілі пазалочаны [[купал-цыбуліна|купал-цыбуліну]], што з'яўляецца грубым парушэннем дзейнага заканадаўства<ref>Печанко С. [http://name="nn.by"/index.php?c=ar&i=21400 Клецкі бацюшка не паслухаў Мінкульту] // «[[Наша ніва (1991)|Наша Ніва]]», [[10 лістапада]] [[2008]].</ref>. Нягледзячы на звароты грамадскасці ў пракуратуру<ref>[http://www. name="svaboda.org"/content/article/1373285.html Пракуратура падтрымала апазіцыянера] // [[Радыё Свабода]], [[22 студзеня]] [[2009]].</ref>, неўзабаве такія ж купалы паставілі над бакавымі вежамі. [[25 снежня]] [[2008]] у Клецку адбылося ўрачыстае асвячэнне новага касцёла Найсв. Тройцы.

bar:20162017 from:0 till:1131711348

* [[Благавешчанскі касцёл і кляштар дамініканцаў, Клецк|Будынак былога касцёла пры кляштары дамініканцаў]] ([[1683]]), вул. Я.Купалы, 1  — {{ГККРБ 4|611Г000187}}

* Будынак былога [[Благавешчанскі касцёл і кляштар дамініканцаў, Клецк|кляштара дамініканцаў]] ([[XVIII стагоддзе]]), вул. Панкратаўская, 8  — {{ГККРБ 4|613Г000190}}

* [[Свята-Пакроўская царква, Клецк|Свята-Пакроўская царква]] на могілках (другая палова [[XIX]] стагоддзя), вул. Леніна  — {{ГККРБ 4|613Г000188}}

* Будынак былой [[іешыва, Клецк|іешывы]] (1920), вул. Гагарына, 11  — {{ГККРБ 4|613Г000185}}

* Будынкі былых [[казармы, Клецк|казармаў]] (пачатак ХХ стагоддзя), вул. Казарменная, 4  — {{ГККРБ 4|613Г000186}}

* Будынак былога [[шпіталь, Клецк|шпіталя]] (1909), вул. Школьная, 23  — {{ГККРБ 4|613Г000191}}

* Мемарыяльны комплекс савецкім воінам і партызанам, брацкая магіла ([[1975]], [[1944]]), пл. Маякоўскага, у скверы   — {{ГККРБ 4|613Д000189}}

* Магіла чырвонаармейцаў ([[1917]], [[1967]]), гарадскія могілкі  — {{ГККРБ 4|613Д000192}}

* [[Валерый Задаля]] ([[1953]]—[[2007]])  — беларускі [[журналіст]], грамадска-палітычны дзеяч

* [[Уладзімір Кісель]] ([[1922]]—[[1999]])  — беларускі [[педагог]], удзельнік антысавецкага падпольнага руху

{{Reflist}}|refs=

* Пазднякоў В. Клецк Х  — XVIII  стст.: матэрыяльная і духоўная культура беларускага феадальнага горада. ― Мн.: БелНДІДАС, 2008.  — 287  с.

* Полное собрание русских летописей / Академия наук СССР, Институт истории. Т. 1: Лаврентьевская летопись и Суздальская летопись по академическому списку / [под редакцией Е.  Ф.  Карского].  — М.: Издательство восточной литературы, 1962.  — VIII, 577, [3] с.

* Полное собрание русских летописей / Академия наук СССР, Институт истории. Том 2: Ипатьевская летопись.  — М.: Издательство восточной литературы, 1962.  — XVI, 938, 87 с.

* [http://budzma.by/news/krayby-tlustaya-kropka-w-tatarskikh-nayezdakh-klyeck.html «Край|BY»: тлустая кропка ў татарскіх наездах  — Клецк!]

* [http://rzecz-pospolita.com/kleck0.php3 Інфармацыя на старонцы «Rzeczpospolita wirtualna  — Kresy wschodnie»]{{ref-pl}}