725
правак
(→Вялікае Княства Літоўскае: створаны пасля 1793 г.) |
|||
|подпіс = На вуліцы горада
|lat_dir = N|lat_deg = 53|lat_min = 1|lat_sec =0
|CoordAddon =
|CoordScale =
|памер карты раёна =
|вобласць = Мінская
|раён = Слуцкі
|сельсавет =
|пасялковы савет =
|глава =
|дата заснавання =
|першае згадванне = 1116
|ранейшыя назвы = Случаск
|статус з =
|плошча = 40.2
|від вышыні =
|вышыня цэнтра НП =
|афіцыйная мова = беларуская, руская
|афіцыйная мова-ref =
|двароў =
|насельніцтва =
|крыніца насельніцтва = <ref name="
|год перапісу =
|шчыльнасць =
|нацыянальны склад =
|паштовы індэкс = 223610
|паштовыя індэксы =
|аўтамабільны код = 5
|від ідэнтыфікатара =
|лічбавы ідэнтыфікатар =
|катэгорыя ў Commons =
|сайт =
|мова сайта =
|мова сайта 5 =
|add1n = [[Рака|Рэкі]]
|add1 =
|add2n =
|add2 =
|add3n =
|add3 =
|OpenStreetMap = 27253144
}}
'''Слуцк'''<ref name="NNP"/> ([[Інструкцыя па транслітарацыі (2007)|афіц. транс.]]: ''Sluck''), часам '''Слу́часк''', або '''Слу́цак'''
{{Змест злева}}
== Назва ==
Тапонім «Слуцк» утварыўся ад ракі [[рака Случ|Случ]] па самай старажытнай мадэлі
[[File:1153 (Słuck).jpg|thumb|left|Паштовая марка Рэспублікі Беларусь, прысвечаная Слуцку.]]
У [[айканімія|айканіміі]] [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх зямель]] [[суфікс]] -ск (-цк) з'яўляецца глыбока традыцыйнай рэліктавай з'явай, якая падкрэслівае самабытнасць беларускага народа і старажытнасць тэрыторыі яго рассялення. Такі суфікс адзначаецца з [[IX]]—[[X]] стст., у тым ліку ў назвах двух старажытнейшых гарадоў [[Полацк]] і [[Смаленск]], засведчаных летапісамі пад [[862]] і [[863]]
Варыянт '''Слуцак''' не вытлумачваецца [[Беларуская фанетыка|фанетычнымі законамі беларускай мовы]] і на працягу многіх стагоддзяў практычна не выходзіў за межы вуснага ўжытку. Пачатак яго пісьмовага выкарыстання адносіцца да канца [[XIX ст.]], але ўсё ж перавага аддавалася варыянту Слуцк. Напрыклад, у беларускамоўнай газеце «[[Наша ніва (1906)|Наша Ніва]]» ([[1906]]—[[1915]]) форма Слуцак ужыта толькі 5 разоў, у той час як Слуцк
У наш час па-ранейшаму дамінуе форма на -цк, хоць у асобных выданнях і цяпер ужываецца варыянт Слуцак<ref name="Прадмова"
== Гісторыя ==
=== Старажытнасць ===
[[Файл:Слуцкий Свято-Троицкий монастырь на иконе XVII в.PNG|thumb|left|250px|Слуцкі Трайчанскі манастыр на абразе XVII стагоддзя]]
Вядомы стаянкі першабытнага чалавека на тэрыторыі сучаснай Случыны з канца V
Упершыню ўласна горад Слуцк згадваецца пад [[1116]] годам у «[[Аповесць мінулых часоў|Аповесці мінулых часоў]]» як горад [[дрыгавічы|дрыгавічоў]], які быў спалены [[Глеб Усяславіч|Глебам Менскім]], часова ўваходзіў у склад [[Тураўскае княства|Тураўскай зямлі]] і належаў разам з ёй вялікаму князю кіеўскаму [[Уладзімір Манамах|Уладзіміру Усеваладавічу]].
У 1149 годзе [[Юрый Далгарукі]] перадаў Слуцк [[Князі чарнігаўскія|чарнігаўскаму князю]] [[Святаслаў Ольгавіч|Святаславу Ольгавічу]].
З 1160
У пачатку XIII стагоддзя слуцкія землі трапілі ў залежнасць ад [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскага княства]]<ref
У 1205 годзе адбыўся напад на Слуцк польскіх войскаў. Прыкладна ў гэты час з'яўляюцца першыя звесткі пра слуцкі [[Слуцкі Троіцкі манастыр|Троіцкі (Трайчанскі) праваслаўны манастыр]].
=== Вялікае Княства Літоўскае ===
У 1320—1330-я гады горад увайшоў у склад [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] і на працягу двух стагоддзяў Слуцк з'яўляўся адным з палітычных і культурных цэнтраў гэтай дзяржавы. У [[1387]] годзе ў грамаце згадваецца слуцкі князь Юрый, апошні з дынастыі нашчадкаў Юрыя Яраславіча Тураўскага<ref
У 1395
▲У 1320—1330-я гады горад увайшоў у склад [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] і на працягу двух стагоддзяў Слуцк з'яўляўся адным з палітычных і культурных цэнтраў гэтай дзяржавы. У [[1387]] годзе ў грамаце згадваецца слуцкі князь Юрый, апошні з дынастыі нашчадкаў Юрыя Яраславіча Тураўскага<ref>''Stryjkowski M.'' Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi. — T. II. — Warszawa, 1846.</ref>.
▲У 1395 годзе перайшоў з уладання князёў [[Род Рурыкавічаў|Рурыкавічы]] да князёў [[Род Гедзімінавічаў|Гедзімінавічаў]]. У 1398—1454 гадах у Слуцку княжыў [[Алелька Уладзіміравіч|Аляксандр (Алелька) Уладзіміравіч]].
[[Файл:Sluckaja Fartecyja Fuerstenhoff (Стары горад).jpg|thumb|250пкс|left|[[Стары горад, Слуцк|Стары горад]] з замкамі на плане {{нп3|Іаган Георг Максімільян фон Фюрстэнгоф|Максімільяна фон Фюрстэнгофа|de|Johann Georg Maximilian von Fürstenhoff}}, 1711—1736]]
У 1419 годзе ў горадзе быў узведзены каталіцкі фарны касцёл, які праіснаваў да 1852 года.
У 1433
У 1441
У 1446-47 гадах слуцкая дружына дапамагала маскоўскаму князю [[Васіль II|Васілю II]] у яго барацьбе супраць [[Дзмітрый Юр'евіч Шамяка|Дзмітрыя Шамякі]], які захапіў маскоўскі трон.
У 1454—1481 гадах у Слуцку княжыў [[Міхаіл Алелькавіч|Міхаіл Аляксандравіч]]. Пасля пакарання Міхаіла Алелькавіча смерцю за змову супраць [[Казімір IV Ягелончык|Казіміра IV]] горад перайшоў да яго ўдавы Ганны і малалетняга сына {{нп3|Сямён Міхайлавіч Слуцкі|Сямёна|ru|Семён Михайлович Слуцкий}}. Ён княжыў да 1505 года.
1494 годам датуюцца першыя звесткі пра бібліятэку рукапісных кніг слуцкага Трайчанскага манастыра. З канца XV стагоддзя пры ім існавала школа перапісчыкаў царкоўных кніг. Да [[16 стагоддзе|XVI стагоддзя]] Слуцк заставаўся адным з палітычных і культурных цэнтраў ВКЛ. Пры княжацкім двары вёўся [[Слуцкі летапіс]]
З 1505 па 1542 год спачатку пад рэгенцтвам {{нп3|Настасся Слуцкая|маці|ru|Анастасия Слуцкая}}, а потым самастойна, у Слуцку княжыў [[Юрый Сямёнавіч Алелькавіч|Юрый Алелькавіч]]. У 1508 Слуцк спалены [[Мяцеж Глінскіх|мяцежнымі войскамі]] [[Міхаіл Львовіч Глінскі|Міхаіла Глінскага]]. 8 верасня 1514 случчане прымаюць удзел у [[Бітва пад Оршай, 1514|бітве пад Оршай]] супраць войскаў маскоўскага князя [[Васіль III|Васіля III]].
З 1542 па 1560 год Слуцкам правіў {{нп3|Сямён Юр'евіч Слуцкі|Сямён Юр'евіч|uk|Семен Юрійович Слуцький}}.
У 1582
У 1592 княжна [[Соф'я Слуцкая|Соф'я Юр'еўна]], апошняя прадстаўніца роду Алелькавічаў, аб'яднала землі княства, у 1612
У 1617
У 1751—1760-я гг. у горадзе дзейнічала прыдворная тэатральная трупа ўласніка горада і слуцкай ардынацыі
У 1740
У 1767
=== Расійская імперыя ===▼
[[File:Slutsk belt - by master craftsman Leo Madjarski - cyrillic script - Belarus - 1780s AD.jpg|thumb|Надпіс [[кірыліца]]й «ВЪ ГРДѢ СЛУЦКѢ» (г.зн. ''«у горадзе Слуцку»'') на [[шляхта|шляхецкім]] [[слуцкія паясы|слуцкім поясе]] аўтарства майстра [[Леў Маджарскі|Льва Маджарскага]], 1790-ыя гг.]]
У 1793
У 1823
▲=== Расійская імперыя ===
▲У 1793 г. у выніку [[другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] горад Слуцк увайшоў у склад [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], стаў цэнтрам Слуцкага павета Мінскай губерні (да 1924 г.).
▲У 1823 г. быў складзены план забудовы горада, які прадугледжваў упарадкаванне вулічнай сеткі, будаўніцтва новых дамоў, зліццё цэнтра з ускраінамі. У 1831 г. скончана будаўніцтва ўчастка Маскоўска-Варшаўскай шашы, што праходзіла праз Слуцк і павет. У 1896 г. распачата будаўніцтва чыгуначнай лініі Асіповічы-Слуцк (скончана ў 1915 г.).
У часе выбараў да самакіравання ў 1909 г. у гарадскую раду было абрана 10 рускіх, 4 палякі і 1 яўрэй<ref>W walce o prymat w kraju. Samorząd lokalny. W: Między nadzieją…. Ss. 168—169.</ref>.▼
▲У часе выбараў да самакіравання ў 1909
=== Найноўшы час ===
У 1919
У 1921
[[Выява:New Castle in Sluck Fuerstenhoff.jpg|thumb|200px|left|[[Бастыённы замак]] у Слуцку]]
[[Выява:Słucki Stroj stamp.jpg|200px|thumb|Традыцыйны слуцкі строй адзення]]
З 27 верасня 1938
== Насельніцтва ==
<div style="float:right;margin:0 0.5em 1em;" class="toccolours">{{Graph:Chart|width=416|height=128|type=<math></math>line|x=2004,2006,2009,2010,2011,2012,2013,2014,2015,2016,2017|y=62300,61400,61724,61382,61446,61436,61847,62046,62192,62226,62147}}</div>
* '''[[
* '''[[20 стагоддзе|XX стагоддзе]]''': [[1941]] — 22 тыс. чал.; [[1944]] — 7 тыс. чал.
* '''[[21 стагоддзе|XXI стагоддзе]]''': [[2004]] — 62,3 тыс. чал. (43 нацыянальнасці); [[2006]] — 61,4 тыс. чал.; [[2009]] — 61 724 чал.<ref name="2011-Estimate"/>; [[2010]] — 61 382 чал.<ref name="2011-Estimate"/>; [[2011]] — 61 446 чал.<ref name="2011-Estimate"/>; [[2012]] — 61 436 чал.<ref name="2012-Estimate"/>; [[2013]] — 61 847 чал.<ref name="2013-Estimate"/>; [[2014]] — 62 046 чал.<ref name="2014-Estimate"/>; [[2015]] — 62 192 чал.<ref name="2015-Estimate"/>; [[2016]] — 62 226 чал.<ref name="2016-Estimate"/>; [[2017]] — 62 147 чал.<ref name="2017-Estimate"/>
== Эканоміка ==
* Слуцкі будынак духоўнага вучылішча (1767)
* [[Будынак дваранскага сходу, Слуцк|Слуцкі будынак дваранскага сходу]] (18 ст.)
* '''Помнікі''': Соф'і Слуцкай; Г.
== Вядомыя асобы ==
== Зноскі ==
{{Reflist
<ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref>
<ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}</ref>
<ref name="Прадмова">[http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/16876/1/%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%20%D0%BF%D1%83%D0%BD%D0%BA%D1%82%D0%B0%D1%9E%20%D0%A0%D0%91_%D0%91%D1%80%D1%8D%D1%81%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B2%D0%BE%D0%B1%D0%BB.pdf Лемцюгова В. П. : Прадмова да даведніка “Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь” ]</ref>
<ref name="KTSB">{{Крыніцы/Кароткі тапанімічны слоўнік Беларусі|к}} С. 352.</ref>
<ref name="Любавский">''Любавский М.'' Областное деление и местное управление Литовско-Русского государства ко времени издания первого литовского статута. — {{М.}}, 1892.</ref>
<ref name="autogenerated1">Полное собрание русских летописей (II, 350, 358; IV, 72; V, 236, 239; VII, 49, 255; VIII, 25).</ref>
<ref name="Narbut">''Нарбут А. Н.'' Генеалогия Белоруссии. Выпуск 1—4. — М.: 1994—1996.</ref>
<ref name="Ruryk">Коган В. М., Домбровский-Шалагин В. И. Князь Рюрик и его потомки: Историко-генеалогический свод. — С. 164.</ref>
<ref name="Stryjkowski">''Stryjkowski M.'' Kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi. — T. II. — Warszawa, 1846.</ref>
<ref name="walka">W walce o prymat w kraju. Samorząd lokalny. W: Między nadzieją…. Ss. 168—169.</ref>
<ref name="Nalivajka">[http://knihi.com/storage/kastounasci/01/22.html Людміла Налівайка. Рыцары аховы помнікаў]</ref>
<ref name="2011-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2011}}</ref>
<ref name="2012-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2012}}</ref>
<ref name="2013-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2013}}</ref>
<ref name="2014-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2014}}</ref>
<ref name="2015-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2015}}</ref>
<ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref>
}}
== Літаратура ==
* Слуцк // Бел. энцыкл. у 18 т. Мінск, 2002. Т.15. С. 25-27.
* Слуцк // Энцыкл. гісторыі Беларусі у 6 т. Мн.: 2001. Т.6., кн. 1. С. 345—347.
* Памяць: Слуцкі раён. Слуцк: у 2 кн. / уклад. В.
* Цітоў А.
* Ткачев М.
* Ціткоўскі І.
* Dariusz Tarasiuk: Między nadzieją a niepokojem. Działalność społeczno-kulturalna i polityczna Polaków na wschodniej Białorusi w latach 1905—1918. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2007, s. 211. ISBN 978-83-227-2629-7.
== Спасылкі ==
{{Commonscat-inline|Sluck|Слуцк}}
{{OSM relation|6722597|Слуцк}}
* [http://interfax.belros.info/minskobl/regions/27.shtml Інфармацыя на афіцыйнай старонцы Мінскага аблвыканкаму]
* [http://globus.tut.by/sluck/ Фота на «Глобус Беларусі»]
|