Крыж Ефрасінні Полацкай: Розніца паміж версіямі

[[Image:Хрест ЄП.gif|thumb|Памятная манета «Крыж Ефрасінні Полацкай». <small> ЗваротныАдваротны бок. [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]], [[2007]], [[серабро]].</small>]]

'''Крыж Еўфрасінні Полацкай''' — шэдэўр [[злотніцтва]] часоў Сярэднявечча, напрастольны крыж, выраблены ў г. Полацку для [[Спаса-Праабражэнская царква, Полацк|царквы Святога Спаса]] па заказу [[Святы|прападобнай]] [[ігумен]]ні [[Ефрасіння Полацкая|Ефрасінні Полацкай]] майстрам [[Лазар Богша|Лазарам Богшам]] у [[1161]] годзе. Мае шасціканцовую форму, вышыня — 51,8 [[Сантыметр|см]]. Згублены падчасў час [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] і да гэтага часу не знойдзены. У 1997 годзе брэсцкі ювелір-эмальер Н. П. Кузьміч вырабіў копію крыжа ў поўны памер.

Пласціны пярэдняга боку ўяўляюць сабой іканапісную кампазіцыю — вялікі, або пашыраны [[дэісус]]. На верхніх канцах крыжа размешчаны паясныя выявы [[Ісус Хрыстос|Ісуса Хрыста]], [[Багародзіца|Маці Божай]] і [[Ян Хрысціцель|Іаана Прадцечы]], у цэнтры ніжняга перакрыжавання — чатыры [[евангелісты|евангеліста]]; на канцах — [[арханёлы]] [[Арханёл Гаўрыіл|Гаўрыіл]] і [[Арханёл Міхаіл|Міхаіл]], у ніжняй частцы крыжа, пасля перакрыжавання — выявы святых [[Ефрасіння Александрыйская|Ефрасінні Александрыйскай]], [[Вера, Надзея, Любоў і іх маці Сафія|Сафіі]] і [[Георгій Пераможца|вялікапакутнікавелікамучаніка Георгія]] (нябёсныянябесныя заступнікі заказчыцы і яе бацькоў)<ref name="845 гадоў"/>.

На адваротным боку крыжа вобразы айцоў царквы — святых [[Іаан Златавуст|Іаана Залатавуста]], [[ВасільВасілій Вялікі|ВасіляВасілія Вялікага]], [[РыгорГрыгорый Назіянзін|РыгораГрыгорыя Назіянзіна]], апосталаў [[апостал Пётр|Пятра]] і [[апостал Павел|Паўла]], [[Стэфан ПакутнікМучанік|першапакутнікапершамучаніка Стэфана]], вялікапакутнікаўвелікамучанікаў [[Дзімітрый Салунскі|Дзімітрыя Салунскага]] і [[Вялікапакутнікавелікамучанік Панцеляймон|Панцеляймона]]. Над кожным абразком часткова грэчаскімі, часткова славянскімі літарамі зроблены надпісы<ref name="845 гадоў"/>.

На усіх бакавых паверхнях былі прымацаваны сярэбраныя пласціны, з іх захавалася 20, маецца жэмчуг; па спіралі ў два шэрагірады змешчаны наступны надпіс:

{{Пачатак цытаты}}Въ лѣ[то] 6000 и 669 покладаеть Офросинья чьстьныи кр(е)стъ въ манастыри своемь въ ц(е)ркви С(вя)т(о)го Сп(а)са. Чьстьное дрѣво бесцѣньно есть, а кованье его злото, и серебро, и камѣнье, и жьнчигъ въ 100 гривнъ, а др[ѣво] 40 гривнъ. <br/>Да нѣ изнесѣться из манастыря никогда же, яко ни продати, ни отдаті, аще се кто прѣслоушаеть, изнесѣть и от манастыря, да не боуди емоу помощникъ чьстьныи кр(е)стъ ни въ сь вѣкъ, ни въ боудщии, и да боудеть проклятъ С(вя)тою Животворящею Троицею и с(вя)тыми отци 300 и 18 семию съборъ с(вя)тыхъ от(е)ць и боуди емоу часть съ Июдою, иже прѣда Х(ри)с(т)а. [[Выява:Book illustrations of Belorussian antiquities Page 125 Img 75.png|thumb|left|250px|Прарысоўка надпісу на крыжы<ref>''Сементовский, А. М.'' Белорусские древности / А. М. Сементовский — [[Санкт-Пецярбург|Санкт-Петербург]], [[1890]]. — С. 125.</ref>.]] Кто же дрьзнеть сътвори с[ие], властелинъ или князь, или пискоупъ, или игоумѣнья, или инъ которыи любо ч(е)л(о)в(е)къ, а боуди емоу клятва си. Офросинья же раба Х(ри)с(то)ва, сътяжавъши кр(е)стъ сии, прииметь вѣчную жизнь съ всѣ[м]и с[вятыми]<ref>[http://starbel.narod.ru/kryzh.htm Надпіс на крыжы прападобнай Ефрасінні Полацкай (1161 год)]. Сайт "Гісторыя Беларусі IX-XVIII стагоддзяў. Першакрыніцы". {{праверана|12|03|2011}}</ref>.{{Канец цытаты|крыніца=}}

Надпісы — на старажытнаславянскай[[стараславянская мова|стараславянскай мове]] (на [[Салонікі|салунскім]] дыялекце [[Кірыл і Мяфодзій|Кірыла і Мяфодзія]]), вядомай як [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянская]], і на мясцовым дыялекце старажытнабеларускай мовы<ref>Побаль Л. Індаеўрапейскія і раннехрысціянскія сімвалы на крыжы Еўфрасінні Полацкай // З глыбі вякоў. Наш край: Гісторыка-культуралагічны зборнік. — Вып. 2. — Мн., 2002. — С. 16</ref>.