Медаль «За адвагу» (СССР)

Медаль «За адвагу» — дзяржаўная ўзнагарода СССР для ўзнагароджання за асабістую мужнасць і адвагу, праяўленыя пры абароне Айчыны і выкананні воінскага абавязку.

Гісторыя

Медаль «За адвагу» была заснавана Указам Прэзідыума ВС СССР ад 17.10.1938 аб заснаванні медаля «За адвагу». У Палажэнні аб медалі гаворыцца: «Медаль „За адвагу“ заснаваны для ўзнагароджання за асабістую мужнасць і адвагу, праяўленыя пры абароне сацыялістычнай Айчыны і выкананні воінскага абавязку. Медалём „За адвагу“ ўзнагароджваюцца ваеннаслужачыя Чырвонай Арміі, Ваенна-Марскога Флоту, пагранічных і ўнутраных войскаў і іншыя грамадзяне СССР». «За адвагу» — вышэйшы медаль ва ўзнагароднай сістэме СССР.

Сярод першых узнагароджаных гэтым медалём былі пагранічнікі Н. Гуляеў і. Ф. Грыгор'еў, якія затрымалі групу дыверсантаў ля возера Хасан. Да пачатку Вялікай Айчыннай вайны за мужнасць і адвагу пры абароне дзяржаўных межаў СССР і ў савецка-фінскай вайне медалём былы ўзнагароджаны каля 26 тысяч ваенаслужачых. У час Вялікай Айчыннай вайны за перыяд з 1941 па 1945 год было ажыццяўлена больш за 4 млн узнагароджанняў.

У ходзе Вялікай Айчыннай вайны некаторыя чырвонаармейцы былі ўдастоены чатырох, пяці і нават шасці (С. В. Грэцоў) медалёў «За адвагу». Адначасова быў заснаваны медаль «За баявыя заслугі», якая таксама ўручалася ваенаслужачым і грамадзянскім асобам, якія «ў барацьбе з ворагамі Савецкай дзяржавы сваімі ўмелымі, ініцыятыўнымі і смелымі дзеяннямі, спалучанымі з рызыкай для іх жыцця, садзейнічалі поспеху баявых дзеянняў на фронце». Фактычна гэта былі першыя савецкія медалі, не лічачы заснаваны некалькі раней юбілейны медаль да 20-годдзя Рабоча-Сялянскай Чырвонай Арміі.

Медаль «За адвагу» з моманту свайго з'яўлення стаў асабліва паважаным сярод франтавікоў, паколькі ім узнагароджвалі выключна за асабістую адвагу, праяўленую ў баі. Гэта галоўнае адрозненне медаля «За адвагу» ад некаторых іншых медалёў і ордэнаў, якія нярэдка ўручаліся «за ўдзел». У асноўным медалём «За адвагу» ўзнагароджвалі радавы і сяржантскі састаў, але таксама ён уручаўся і афіцэрам (пераважна малодшага звяна).

Байцы, ваюючыя ў штрафных частках РСЧА, на час адбыцця пакарання пазбаўляліся воінскага звання і ўзнагарод, якія аднаўляліся пасля вызвалення. За праяўленыя адвагу, мужнасць і гераізм байцы штрафных падраздзяленняў маглі быць узнагароджаны. Амаль усе ўзнагароды, атрыманыя ў штрафных частках, былі медалямі «За адвагу».

Усяго медалём «За адвагу» было ўдастоена каля 4,6 млн чалавек.

Апісанне

Медаль «За адвагу» серабрыстага колеру, мае форму круга дыяметрам 37 мм з выпуклым борцікам з абодвух бакоў. На адным баку медаля ў верхняй частцы намаляваныя тры лятучыя самалёты. Пад самалётамі змешчаны надпіс у два радкі «За отвагу», на літары накладзеная чырвоная эмаль. Пад гэтым надпісам намаляваны стылізаваны танк Т-35. У ніжняй частцы медаля надпіс «СССР», пакрытая чырвонай эмаллю. На рэверсе (адваротным баку) — нумар медаля. Медаль пры дапамозе кольца мацуецца да пяцікутнай калодцы, абцягнутай шаўковай муаравай стужкай. Стужка шэрага колеру з дзвюма падоўжнымі сінімі палоскамі па краях, шырыня стужкі 24 мм. Шырыня палосак 2 мм. Першапачаткова медаль «За адвагу» мацаваўся да чатырохкутнай калодцы, абцягнутай чырвонай стужкай.

У адпаведнасці з Пастановай Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 7 ліпеня 1941 г. медаль «За адвагу» пасля смерці ўзнагароджанага вяртаўся ў Прэзідыум Вярхоўнага Савета СССР. Пасведчанне да медалі магло быць пакінута ў сям'і ўзнагароджанага (пастанова Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 13 ліпеня 1943 года).

Варыянты выканання

Медаль на прамавугольнай калодцы

Медаль вырабляецца з срэбра 925 пробы. Агульная вага срэбра ў медаля (на 18 верасня 1975 года) — 25,802±1,3 г. Агульная вага медаля без калодкі — 27,930±1,52 г.

Існуе дзве асноўных разнавіднасці медаля СССР «За адвагу»:

1. На прамавугольнай калодцы. З моманту свайго заснавання (17 кастрычніка 1938 года) і да выхаду ўказа ад 19 чэрвеня 1943 года ўручалася першая разнавіднасць медаля «За адвагу». Медаль мацаваўся да калодачцы прамавугольнай формы памерам 15×25 мм, пакрытай чырвонай муаравай стужкай. На адваротным баку калодачкі меўся наразны штыфт з круглай гайкай для прымацавання медаля да адзежы.
2. На пяцікутнай калодцы. Пасля ўступлення ў сілу ўказа ад 19 чэрвеня 1943 года знешні выгляд медаля некалькі змяніўся. Калодачка з чырвонай стужкай была заменена на пяцікутную калодку, якая мае на адваротным баку шпільку для прымацавання да адзежы.

Кавалеры медалёў «За адвагу»

Шэсць медалёў

Вядомы ўнікальны выпадак узнагароджання шасцю медалямі «За адвагу»:

• Сямён Васільевіч Грэцоў (1908—1975) — сяржант медыцынскай службы, ураджэнец Курскай вобласці. Усе шэсць медалёў захоўваюцца ў Старааскольскім краязнаўчым музеі.

Пяць медалёў

У гады Вялікай Айчыннай вайны (1941—1945) пяццю медалямі «За адвагу» былі ўзнагароджаны:

• Аляксей Васільевіч Бублікаў (нар. 1925) — удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, пражывае ў горадзе Васількоў, Украіна.
• Павел Фёдаравіч Грыбкоў (1922—2015) — разведчык. Загадчык Музея баявой і працоўнай славы пры Петрапаўлаўскім гарадскім савеце ветэранаў.
• Максім Нічыпаравіч Захараў (1913—1995) — сяржант-артылерыст 150-га знішчальнага супрацьтанкавага артылерыйскага палка, 5-й асобнай ордэна Суворава брыгады РГК.
• Сцяпан Міхайлавіч Зольнікаў (1919—2013) — удзельнік парада Перамогі, сяржант-мінамётчык 8-й асобнай Гвардзейскай стралковай брыгады за гады вайны быў узнагароджаны пяццю медалямі «За адвагу» і ордэнам Славы III ступені. Доктар медыцынскіх навук Зольнікаў С. М. пражываў у Маскве.
• Вера Сяргееўна Іпалітава (па мужу — Патапава; нар. 1921) — гвардыі сяржант. Намеснік камандзіра аддзялення 3-й стралковай роты 3-га асобнага стралковага батальёна 71-й асобнай марской стралковай брыгады, пасля санінструктара 188-га гвардзейскага стралковага палка 63-й гвардзейскай Краснасельскай стралковай дывізіі.
• Фядот Ільіч Красноў (1918—?) — гвардыі старшы сяржант. Камандзір стралковага аддзялення 194-га гвардзейскага стралковага ордэна Аляксандра Неўскага палка 64-й гвардзейскай стралковай дывізіі: 23.01.1944, 18.05.1944, 12.07.1944, 03.03.1945, 14.06.1945.

Пасля распаду СССР

На дызайне дадзенага медаля заснаваныя наступныя ўзнагароды постсавецкіх дзяржаў:

• Медаль «За адвагу», Расія
• Медаль «За адвагу» Беларусь
• Медаль «За адвагу», Прыднястроўская Малдаўская Рэспубліка

Літаратура

• {{{загаловак}}}. — 1997. — ISBN 5-7062-0111-0.
• {{{загаловак}}}. — 1986.

Спасылкі

• Штрафныя фарміраванні ў гады Вялікай Айчыннай Вайны
• Медаль «За адвагу» на сайце «Ордэны і Медалі СССР»