Ягайла: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
арфаграфія |
паслядоўнасць, стылявыя змены |
||
Радок 140:
З азначаных прычын Ягайла аддаў перавагу блоку з Польскім каралеўствам, з пасламі якога вяліся перамовы яшчэ ў 1383 годзе. Унія Вялікага Княства і Кароны тады адпавядала інтарэсам абодвух бакоў. Яна дазваляла аб'яднаць сілы абедзвюх дзяржаў супраць агульнага ворага — крыжакоў. Нямецкая экспансія ў Польшчы дасягнула вялікіх памераў. [[Малая Польшча|Малапольскай]] шляхце важна было забяспечыць спакой сваіх межаў з боку Вялікага Княства Літоўскага (у 1376 годзе ліцвіны вывелі адтуль 23 тысячы палонных). У перспектыве польскія магнаты разлічвалі, відаць, на павелічэнне сваіх прывілеяў<ref name="dvornik">{{harvnb|Dvornik|1992|p=129}}</ref>, дамінаванне ў суседняй дзяржаве, таксама іх цікавіла набыццё маёнткаў на ўрадлівых землях [[Валынь|Валыні]] і [[Падолле|Падолля]]<ref name="lukowski">{{harvnb|Lukowski|Zawadzki|2001|p=42}}</ref> (апошняе з часоў Гедзіміна трапіла ў сферу ўплыву як ВКЛ, так і Польшчы, з прычыны чаго станавілася аб'ектам ваенных канфліктаў у сярэдзіне XIV стагоддзя). Прыход на польскі пасад літоўскага князя меркавана мог зняць напружанасць па ўсіх былых землях [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскага княства]], а таксама знаменаваў бы перамогу антынямецкай арыстакратычнай партыі, якая з палітычных прычын выступала супраць шлюбу каралевы<ref name=H>Ядвіга была каранавана [[Каралі польскія|каралём польскім]] (''rex poloni''), таму што польская палітычная сістэма не прадугледжвала {{нп3|Каралева, якая валадарыць|каралевы на чале дзяржавы|en|Queen regnant}} {{harvnb|Stone|2001|p=8}}).</ref> Ядвігі з аўстрыйскімі Габсбургамі<ref>{{Кніга|аўтар = Насевіч В. Л.|частка = |загаловак = Пачаткі Вялікага Княства Літоўскага: Падзеі і асобы|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = {{Мн.}}|выдавецтва = Полымя|год = 1993|том = |старонкі = 123|старонак = 160|серыя = |isbn = 5-345-00627-Х|тыраж = }}</ref>. Гэтая партыя намагалася паменшыць аўстрыйскі ўплыў, прынесены папярэднім жаніхом Ядвігі {{нп3|Вільгельм, герцаг Аўстрыі|Вільгельмам|ru|Вильгельм (герцог Австрии)}}<ref name="lukowski2">{{harvnb|Lukowski|Zawadzki|2001|p=37}}</ref>.
=== Крэўская унія. Хрышчэнне і шлюб з Ядвігай ===
{{main|Крэўская унія}}
[[Выява:Jadwiga and Jagiello.jpg|250px|left|thumb|{{нп3|Оскар Томаш Сасноўскі||pl|Oskar Tomasz Sosnowski}}. «Ядвіга і Ягайла». Група сімвалізуе [[Крэўская унія|літоўска-польскую унію]].]]
[[Файл:StHedvigFotoThalerT.JPG|left|міні|250px|Помнік Ягайлу і Ядвізе ў [[Замак Буда|Будайскай крэпасці]]. Скульптар {{нп3|Далютэ Ганна Матулайтэ|Далютэ Матулайтэ|lt|Daliutė Ona Matulaitė}}.]]▼
У студзені [[1385]] года віленская дэлегацыя правяла перамовы ў [[Горад Кракаў|Кракаве]] з нагоды меркаванай дынастычнай уніі, а летам польскія ўпаўнаважаныя прыехалі ў Вялікае Княства Літоўскае.
Радок 154 ⟶ 156:
[[12 лютага]] [[1386]] года Ягайла прыбыў у [[Горад Кракаў|Кракаў]]. Канчатковае зацвярджэнне уніі адбылося [[15 лютага]] 1386 года, калі Ягайла быў ахрышчаны ў [[Сабор Святых Станіслава і Вацлава|Вавельскім кафедральным саборы]] [[Горад Кракаў|Кракава]] і з тых часоў афіцыйна выкарыстоўваў імя Уладзіслаў<ref name="БС"/> або яго лацінскую версію.
[[18 лютага]] адбылося вянчанне з дванаццацігадовай Ядвігай. [[4 сакавіка]] Ягайла быў урачыста каранаваны {{нп3|Арцыбіскуп гнезненскі|арцыбіскупам гнезненскім|uk|Архієпископ Гнезненський}} {{нп3|Бадзанта, гнезненскі арцыбіскуп|Бадзантам|pl|Bodzanta (arcybiskup gnieźnieński)}} і афіцыйна пачаў тытулавацца «каралём Польшчы, вярхоўным князем Літоўскім і дзедзічам Рускім», паклаўшы пачатак каралеўскай дынастыі [[Дынастыя Ягелонаў|Ягайлавічаў (Ягелонаў)]]<ref group="заўв.">Пытанне аб тым, ці быў ён польскім каралём, падвяргаецца сумненням: польскі гісторык прафесар {{нп3|Францішак Пекасінскі||ru|Пекосинский, Францишек}} імкнецца давесці, што Ягайла быў толькі мужам польскай каралевы (каранаванай у [[1384]] годзе з тытулам «''караля'' Польшчы», які яна насіла і ў шлюбе). Пасля смерці Ядвігі правы Ягайла на пасад былі пацверджаны каралеўскім саветам. З тых часоў і да [[1795]] года згода каралеўскага савета стала абавязковай для абрання караля.</ref>. Пры каранацыі Ягайла абяцаў аб'яднаць сваю дзяржаву з Польшчай, далучыць да рымска-каталіцкай царквы не толькі паганскую [[Жамойць]], якая складала каля 8 % насельніцтва княства, але і праваслаўных ліцвінаў і русінаў. Палякі ў саюзе з Вялікім Княствам Літоўскім бачылі заклад утварэння магутнай Польшчы, уратавання краіны ад анархіі, што ўзнікла ў перыяд міжкаралеўя. Уладзіслаў II Ягайла і каралева Ядвіга правілі як манархі сумесна. Хоць Ядвіга, мабыць, мела мала рэальнай улады, яна прымала актыўны ўдзел у палітычным і культурным жыцці Польшчы<ref group="заўв.">Так, у 1387 годзе яна ўзначальвала два паспяховыя ваенныя паходы да [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русі]], вяртаючы землі свайго бацькі [[Людовік Венгерскі|Людовіка Венгерскага]], якія былі перададзены ад Польшчы Венгрыі і забяспечыла даніну {{нп3|Петру I Малдаўскі|Петру I, ваяводы Малдавіі|en|Petru I of Moldavia}}. У 1390 годзе яна таксама асабіста адкрыла перамовы з Тэўтонскім ордэнам</ref>. Большасць палітычных абавязкаў, аднак, перайшла да Ягайлы, пакінуўшы Ядвізе час для ўдзелу ў культурнай і дабрачыннай дзейнасці.
У хуткім часе пасля каранацыі Ягайла з Ядвігай прыехалі ў [[Горад Вільнюс|Вільню]], дзе знішчылі [[Язычніцтва|паганскія]] фетышы — непагасны агонь [[Пярун]]а, свяшэчнных змей, паганскія ўрочышчы; новаахрышчаным раздавалі белыя суконныя світкі, скураныя боты і грошы, таму асобныя язычнікі хрысціліся па два і болей разы.
▲У хуткім часе пасля каранацыі Ягайла з Ядвігай прыехалі ў [[Горад Вільнюс|Вільню]], дзе знішчылі [[Язычніцтва|паганскія]] фетышы — непагасны агонь [[Пярун]]а, свяшэчнных змей, паганскія ўрочышчы; новаахрышчаным раздавалі белыя суконныя світкі, скураныя боты і грошы, таму асобныя язычнікі хрысціліся па два і болей разы. У Вільні Ягайла выдаў дазвол на ўтварэнне каталіцкага [[Дыяцэзія|біскупства]] і 7 плябаній (прыходаў). У час паездак па землях сучаснай Беларусі заснаваў шэраг касцёлаў і кляштароў<ref group="заўв.">У тым ліку ў мястэчках [[Аграгарадок Абольцы|Абольцы]] (цяпер [[Талачынскі раён]]) і [[Вёска Быстрыца, Астравецкі раён|Быстрыца]] (цяпер [[Астравецкі раён]])</ref> для пашырэння каталіцтва. У [[1388]] годзе [[Тытул Папы Рымскага|Папа]] [[Урбан VI, Папа Рымскі|Урбан VІ]] сваёй [[була]]й утварыў у Вільні каталіцкае [[Віленскае біскупства|біскупства]], пазней падпарадкаванае [[Гнезненская мітраполія|Гнезненскай мітраполіі]].
Каралеўскае хрышчэнне выклікала зварот у каталіцтва большасці Ягайлавага двара і шляхты, а таксама масавыя хрышчэнні ў літоўскіх рэках, што стала пачаткам канчатковай [[Хрышчэнне Літвы|хрысціянізацыі Літвы]]. Нягледзячы на тое, што этнічная {{нп3|Літоўская шляхта|літоўская шляхта|ru|Литовское дворянство}} перайшла галоўным чынам у каталіцтва, як паганства, так і праваслаўе заставаліся шырока распаўсюджанымі сярод сялян.
=== Кіраўнік Літвы і Польшчы ===
▲[[Файл:StHedvigFotoThalerT.JPG|міні|250px|Помнік Ягайлу і Ядвізе ў [[Замак Буда|Будайскай крэпасці]]. Скульптар {{нп3|Далютэ Ганна Матулайтэ|Далютэ Матулайтэ|lt|Daliutė Ona Matulaitė}}.]]
==== Палітычныя рашэнні Ягайлы ====
{{main|Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім, 1389—1392}}▼
[[Файл:The Wladyslaw Jagiello monument in NYC 7.jpg|250px|міні|злева|{{нп3|Помнік Уладзіславу Ягайлу, Нью-Ёрк|Помнік Ягайлу|pl|Pomnik Władysława Jagiełły w Nowym Jorku}} ў [[Горад Нью-Ёрк|Нью-Ёрку]]. Скульптар {{нп3|Станіслаў Казімір Астроўскі|Станіслаў Астроўскі|uk|Станіслав Казимир Островський}}.]]
Неўзабаве пасля ўступлення Ягайлы на польскі пасад, ён
Вяртаючыся ў Польшчу, Ягайла пакінуў намеснікам,
Адным са следстваў Ягайлавых дзеянняў павінна было стаць паляпшэнне становішча каталікоў у Літве за кошт праваслаўнай часткі шляхты. З мэтай умацавання сваёй апоры і пашырэння каталіцтва сярод феадалаў
Хрышчэнне Ягайлы не прыпыніла
[[Файл:Jogaila.jpeg|250px|міні|Ягайла на гравюры {{нп3|Бенуа Фар'ят|Бенуа Фар'ята|en|Benoît Farjat}}.]]
З-за збліжэння Вялікага Княства Літоўскага з Польшчай Тэўтонскі ордэн на гэты раз заключыў саюз з Андрэем Альгердавічам, які стаў дзейнічаць сумесна з залежным ад Вялікага Княства Літоўскага смаленскім князем Святаславам, што ўрэшце стала прычынай разгрому смаленскіх атрадаў і павелічэння залежнасці княства ад ВКЛ (наступны князь Смаленскага княства, {{нп3|Юрый Святаслававіч||ru|Юрий Святославич}}, фактычна быў прызначаны Скіргайлам, ён жа прызнаў залежнасць ад Ягайлы і Скіргайлы)<ref>{{Кніга|аўтар = Насевіч В. Л.|частка = |загаловак = Пачаткі Вялікага Княства Літоўскага: Падзеі і асобы|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданне = |месца = {{Мн.}}|выдавецтва = Полымя|год = 1993|том = |старонкі = 126|старонак = 160|серыя = |isbn = 5-345-00627-Х|тыраж = }}</ref>.
Ідучы на паўторнае ўмацаванне сваіх пазіцый у ВКЛ, Ягайла адправіў у Вільню ўласнага намесніка, пакінуў за Скіргайлам [[
▲{{main|Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім, 1389—1392}}
У [[1388]]—[[1389]] гадах праўленне Ягайлы ў Вялікім Княстве Літоўскім ускладнілася супрацьстаяннем з [[Вітаўт Кейстутавіч|Вітаўтам]], які быў абураны
4 верасня 1390 года сумесныя сілы Вітаўта і
Працяглы перыяд вайны паміж літоўцамі і тэўтонскімі рыцарамі скончыўся [[23 красавіка]] [[1398]] года падпісаннем [[Салінскі дагавор, 1398|Салінскага мірнага дагавора]], названага па востраву Салін у [[Вусце ракі|вусці]] ракі {{нп3|Рака Нявежыс|Невяжы|ru|Нявежис}}, дзе ён быў падпісаны. Літва пагадзілася саступіць Жамойць і дапамагчы Тэўтонскаму ордэну ў кампаніі супраць [[Горад Пскоў|Пскова]], а ордэн пагадзіўся дапамагчы Літве ў кампаніі супраць [[Горад Вялікі Ноўгарад|Ноўгарада]]<ref name="Jasienica"/>.
Радок 300 ⟶ 293:
== Заўвагі ==
{{reflist|2|group="заўв."}}
== Зноскі ==
|