Лівонія: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
дрНяма тлумачэння праўкі
Радок 1:
[[Выява:Livland 15jh.png|thumb|300px|''Карта Лівоніі (меркавана [[15 стагоддзе]])'']]
'''Лівонія''' ({{lang-la|Livonia}} {{lang-de|Livland}}) — «Зямля ліваў», гістарычная назва земляў усходняй Прыбалтыкі (сучасных [[Латвія|Латвіі]] і [[Эстонія|Эстоніі]]). Назву далі нямецкія рыцары-крыжакі ад наймення фіна-вугорскіх плямёнаў — [[Лівы|ліваў]], што жылі на ўзбярэжжы [[Рыжскі заліў|Рыжскага заліва]] ў вусці [[Рака Заходняя Дзвіна|Дзвіны]] і [[Рака Гаўя|Гаўі]]. Беларускі назвы ''Ліфлянты'', ''Інфлянты'' і Ліфлянцкая (Інфлянцкая) зямля паходзяць ад нямецкай  — Ліфлянд<ref name="Шэлюта">Уладзіслаў Вяроўкін-Шэлюта. Інфлянты // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 2 т. Т.1 : Абаленскі—Кадэнцыя / Рэдкал. : Г.П Пашкоў, (гал. рэд.) і інш.; Маст. З. Э.  Герасімовіч.  — 2-ое выд.  — Мінск : БелЭн, 2007.  — 688с. : іл. ISBN 978-985-11-0393-1 - — Старонка 669.</ref>.
 
== Азначэнне ==
На мяжы XII і XIII  стст. пад Лівоніяй разумеецца выключна вобласць рассялення ліваў: землі па паўночным баку Дзвіны, прыбярэжныя тэрыторыі Рыжскага заліва, на поўдні — землі [[куршы|куршаў]] ([[Курляндыя]]); з 2-й чвэрці [[XIII стагоддзе н.э.|XIII ст.]] па [[1461]] маецца на ўвазе ўжо ўся тэрыторыя сучасных Латвіі і Эстоніі, заваяваная нямецкімі рыцарамі-крыжакамі. У сучаснай Латвіі ўжываецца для абазначэння часткі выключна яе ўласнай тэрыторыі<ref name="Шэлюта"/>.
 
== Мінуўшчына ==
 
===X-XIII X—XIII стст. ===
У выніку нямецкаганямецкай каланізаваннякаланізацыі ў [[13 стагоддзе|13-ым стагоддзі]] ў Лівоніі ўтварылася [[канфедэрацыя]] 5 духоўна-феадальных дзяржаў ([[Інфлянцкі ордэн]], Рыжскае архібіскупства, Дэрпцкае, Эзель-Вікскае і Курляндскае біскупствы), якія ўмоўна знаходзіліся пад уладаю рымскага [[Папская вобласць|папы]] і [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэннай Рымскай імперыі]]<ref name="Шэлюта"/>.
 
=== Вялікае Княства Літоўскае і Рэч Паспалітая (1558—1772) ===
[[Інфлянцкая вайна]] ([[1558]]-1582) і захоп [[Швецыя]]й поўначы Эстоніі схілілі вялікага магістра Інфлянцкага ордэна [[Готвальд Кетлер|Готвальда Кетлера]] да падпісання [[5 сакавіка]] [[1562]] года ДамовыДагавора аб падпарадкаванні [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікаму Княству Літоўскаму]]. У выніку Готвальд Кетлер стаў ленным [[Курляндыя|курляндскім]] і [[Земгалія|земгальскім]] князем, а таксама часовым кіраўніком правабярэжнага Задзвінскага княства. [[26 снежня]] [[1566]] года [[Горад Гродна|Гарадзенскі]] [[сойм]] ВКЛ улучыўуключыў у склад дзяржавы землі былога ордэна пад назвай [[Інфлянцкае княства]] з наданнем яму герба. [[Люблінскі сойм, 1569|Люблінскі сойм]] абвясціў княства сумесным уладаннем з Польскім каралеўствам. У [[1582]] годзе [[СцяпанСтэфан БатураБаторый]] выдаў «Інфлянцкую канстытуцыю», якою падзяліў княства на [[Вендэнскае ваяводства|Вендэнскі]], [[Дорпацкае ваяводства|Дорпацкі]] і [[Парнаўскае ваяводства|Парнаўскі]] прэзідыяты. У [[1589]] годзе [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонт IV Ваза]] перайменаваў «ардынацыяй» прэзідыяты ў [[ваяводства|ваяводствы]]. У выніку [[Вайна Рэчы Паспалітай са Швецыяй, 1600-1629|вайны]] 1600-[[1629]] гадоў Швецыя захапіла поўдзень Эстоніі і захад Латвіі (Відземе). Рэч Паспалітая прызнала заваёвузаваяванне паводле [[Аліўскі мір, 1660|Аліўскага міру]] [[1660]] года. [[Варшава|Варшаўскі]] сойм [[1667]] года ператварыў астатнюю частку Інфлянцкага княства ў [[Інфлянцкае ваяводства|ваяводства]] з цэнтрам у [[Дзвінск|Дынабургу]] без падзелу на [[павет]]ы<ref name="Шэлюта"/>.
 
=== Расійская імперыя (1721-19181721—1918) ===
Па [[Ніштадскі мір|Ніштадскай мірнай дамове]] [[1721]] былая шведская Ліфляндыя ўвайшла ў склад [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]] як [[Ліфляндская губерня]]. У [[1772]] годзе Расійская імперыя захапіла Інфлянцкае ваяводства [[Рэч Паспалітая#Першы падзел|Рэчы Паспалітай]]<ref name="Шэлюта"/>. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі паўднёвая частка Ліфляндскай губерні была аб'яднанаяяднана з Латвіяй, а паўночная частка — з Эстоніяй. Насельніцтва — латышы, эстонцы.
 
== Зноскі ==
{{зноскі}}
{{reflist}}
 
== СпасылкіЛітаратура ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Ливония}}
* Arbusov, Leonid. ''Grundriss der Geschichte Liv-, Est- und Kurlands''. — Riga: Jonck und Poliewsky, 1918.
* BungeArbusov, Friedrich Georg vonLeonid. ''Grundriss der Geschichte Liv-, EsthEst- und Curländisches Urkundenbuch nebst RegestenKurlands''.  RevalRiga: KlugeJonck und StröhmPoliewsky, 1853–18621918.
* Bunge, Friedrich Georg von. ''Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten''. — Reval: Kluge und Ströhm, 1853—1862.
* Rutenberg, Otto von. ''Geschichte der Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Kurland von der ältesten Zeit bis zum Untergange ihrer Selbständigkeit''.  — Leipzig: Engelmann 1859-18601859—1860.
* Stewart Oakley. ''War and Peace in the Baltic, 1560-17901560—1790''. London, New York 1992. ISBN 0-415-02472-2
* Pistohlkors, Gert von. ''Deutsche Geschichte im Osten Europas: Baltische Länder'' Siedler Verlag, Berlin 2002. ISBN 3-88680-774-6.
* Andres Adamson. ''[http://www.kirj.ee/public/Acta_hist/2009/issue_1/acta-2009-14-31-61.pdf Prelude to the birth of the Kingdom of Livonia]''. Acta Historica Tallinnensia 14/2009
* Plakans, Andrejs. ''A Concise History of the Baltic States''. Cambridge University Press, 2011. ISBN 0-521-54155-7.
 
*Plakans, Andrejs. ''A Concise History of the Baltic States''. Cambridge University Press, 2011. ISBN 0-521-54155-7.
 
{{Краіны гістарычнай Латвіі}}