Гейзерых: Розніца паміж версіямі

'''Гейзерых''' ('''Гензерых''', каля [[389]]—[[24 студзеня|24]] ці [[25 студзеня]] [[477]]) - — кароль вандалаў у [[428]]—[[477]] гадах, стваральнік [[Каралеўства вандалаў і аланаў]] у [[Паўночная Афрыка|Паўночнай Афрыцы]]. У час яго кіравання [[вандалы]] і [[аланы]] разрабавалі Рым у 455 годзе.

Гейзерых быў другім сынам караля вандалаў [[Гадагісл]]а ад наложніцы з адзінакроўным братам і пераемнікам [[Гундэрых]]а.

Паводле слоў Пракопія Кесарыйскага, Гейзерых ”цудоўна«цудоўна ведаў вайсковую справу і быў незвычайным чалавекам”чалавекам»<ref>[[Прокопий Кесарийский]], «Война с вандалами», кн. 1.3</ref>.

На момант узыходжання на трон Гейзерыха ў паўночнай Афрыцы склалася цяжкая дзеля рымскай улады сітуацыя: паўстанне вайскавода [[Баніфацый (магістр войска)|Баніфацыя]], уварванне [[Берберы|берберскіх]] плямёнаў і іншыя складанасці. Гэта выкарысталі [[аланы]] і [[вандалы]]. Гейзерых з 80-тысячным войскам ў маі 429 года пераправіўся праз [[Гібралтарскі праліў|Гібралтар]] і, не сустрэўшы сур’ёзнагасур'ёзнага супраціву, прайшоў меней чым за год адлегласць ад [[Гінгіс|Гінгіса]]а да [[Карфеген, горад|Карфегена]], то бок каля 2 тысяч км. Вандалы захапілі буйныя і дробныя гарады, толькі Цытра і Карфаген паспяхова адбілі нашэсце. Рымскі вайскавод Баніфацый адыйшоў са сваім войскам у горад Гіпон-Гірэй, дзе цягам 14 месяцаў, да ліпеня 431 года вытрымліваў аблогу. Затым ён сышоў, пакінуўшы горад аланам і вандалам. Гіпон-Рэгій стаў першай паўночна-афрыканскай рэзідэнцыяй Гейзерах.

Каля 432 года на тэрыторыі, за якую ішла барацьба у [[Паўночная Афрыка|Паўночнай Афрыцы]], уступіла [[Візантыя|Усходняя Рымская Імперыя]] пад камандваннем [[Флавій Аспар|Флавія Аспара]], вайскавода [[Аланы|аланскага]] паходжання. Абодва бакі спустошвалі багатыя правінцыі, але, відаць, пазбягалі вырашальнай бітвы. За перыяд да 435 года вандалы і аланы захапілі значную частку рымскай Паўночнай Афрыкі. Мір быў падпісаны ў 435 годзе ў [[Гіпон-Рэгій|Гіпон-Рэгіі]]. Імперыя пасля перамоў надала вандалам і аланам статус федэратаў. Паколькі тэкст дамовы да нас не дайшоў, можна толькі меркаваць, што Гейзерых, у сваю чаргу, абавязаўся пастаўляць востра неабходны [[Апенінскі паўвостраў|Італіі]] [[аліўкавы алей]] і зерне, а таксама абараняць межы ад [[Берберы|бербераў]].

=== Бітва за панаванне ў Міжземным моры ===

Аднак мір не быў працяглым. 19 кастрычніка 439 года Гейзерых нанес нечаканы ўдар, узяў і спустошыў вобласці, што засталіся ў рымлян ([[Праконсульская Афрыка]] і [[Бізацэны]]). Авалодаўшы карфагенскім флотам дзеля перавозкі зерня, ён ператварыў яго у ваенны флот. Такім чынам, ён стаў уладарыць на заходнім і цэнтральным [[Міжземнае мора|Міжземным моры]]. У 439 - 440439—440 гады вандальскі флот рабаваў узбярэжжы [[Сіцылія|Сіцыліі]] і Паўднёвай Італіі. Кантынгент [[Войска Заходняй Рымскай імперыі|заходне-рымскіх войскаў]] і [[Візантыйскі флот|усходне-рымскі флот]], закліканы [[Валентыніян III|Валентыянам ІІІ]] на дапамогу, дасягнулі, праўда, няшмат, але перашкодзілі вокамгненнаму захопу Сіцыліі. Аднак калі ў 442 годзе ўсходне-рымскі флот сышоў, Гейзерых заняў [[Сіцылія|Сіцылію]] і прымусіў заходне-рымскі ўрад падпісаць з ім новую дамову. Вандалы і аланы вызваліліся ад статусу федэратаў і былі прызнаны практычна незалежнымі. Дамова ўключала таксама пашырэнне межаў каралеўства Гейзерыха, якое ўвабрала ў сябе Трыпалітынію. Імперыя захавала абедзьве правінцыі [[Маўрытані, рымская правінцыя|Маўрытаніі]], [[Нумідыя|Нумідыйскую вобласць]] вакол [[Цытр|Цытра]]а і [[Ўсходняя Трыпалітанія, рымская правінцыя|Ўсходнюю Трыпалітанію]]. Сіцылія некаторы час таксама належыла [[Рымская імперыя|Рымскай Імперыі]].

У 442 годзе родаплямённая арыстакратыя вандалаў падняла паўстанне супраць улады Гейзэрыха, якая ўсё расла. Паўстанне было падаўлена, і ў далейшым родаплямённая арыстакратыя перастае выконваць важную ролю ў палітыцы каралеўства. Разам з тым павялічваецца значнасць служылай знаці, што залежыла ад караля. Не склікаўся болей і народны сход. Вайсковыя атрады вандалаў, сярод якіх важную ролю выконвала конніца, былі размешчаныя ўздоўж ваўднёвай мяжы і ў партах. Вайсковую службу неслі толькі [[вандалы]] і [[аланы]] - — акрамя [[Маўры|маўраў]] у дапаможных атрадах.

Калі ў [[Рым|Рыме]]е быў забіты імператар [[Валентыян ІІІ]], Гейзерых скарыстаўся гэтым, каб разарваць мірную дамову з імперыяй 422 года. Дадатковай падставай стала тое, што новы імператар [[Петроній Максім]] выдаў за свайго сына дачку Валентыяна, Еўдоксію, якую яшчэ ў 446 годзе заручылі з Хунерыхам, сынам Гейзерыха. Гейзерых сам узначаліў флот і ў апошнія дні траўня 455 года высадзіўся ў вусці Тыбра. У Рыме пачалася паніка, у час якой быў забіты Петроній Максім.