Позняя Антычнасць: Розніца паміж версіямі

[[Файл:Diptych_Barberini_Louvre_OA9063_whole.jpg|міні|250px|[[Дыпціх Барберыні]]  — [[Візантыя|позневізантыйская]] [[разьба]] па [[Слановая косць|слановай косці]] з імперскага [[дыпціх]] з імператарскай майстэрні ў [[Горад Канстанцінопаль|Канстанцінопалі]] І паловы VI ст., часы дынастый [[Дынастыя Львоў|Львоў]] і [[Дынастыя Юстыніяна|Юстыніяна]] (захоўваецца ў [[Луўр|Луўры]]ы)]]

[[Файл:Aya_sofya.jpg|250px|міні|Адно з самых вядомых збудаванняў позняй антычнасці  — [[Сафійскі сабор, Канстанцінопаль|Сабор Святой Сафіі]] ў сённяшнім [[Горад Стамбул|Стамбуле]] (пабудаваны з [[532]] па [[Юстыніян I|Юстыніяна]]). [[Мінарэт|Мінарэты]]ы былі дададзеныя толькі пасля [[Аблога Канстанцінопаля, 1453|заваявання Канстанцінопаля туркамі ў 1453 годзе]].]]

'''Позняя Антычнасць'''  — [[Перыядызацыя гісторыі|перыядызацыя]], якую выкарыстоўваюць гісторыкі як мацерыковай частцы [[Еўропа|Еўропы]], так і [[Міжземнае мора|міжземнаморскага]] свету для апісання часу пераходу ад [[Антычнасць|антычнасці]] да [[Сярэдневякоўе|Сярэднявечча]]. Тэрмін упершыню з'явіўся на нямецкай мове ў 1853 годзе ў выглядзе выраза «эпоха позняй антычнасці» ({{Lang-de|spätantike Zeit}}spätantike Zeit) у актыве гісторыка культуры [[Якаб Буркгарт|Якаба Буркгарта]]. У канцы [[19 стагоддзе|XIX стагоддзя]] аўстрыйскі мастацтвазнавец [[Алаіз Рыгль]] прыняў сучасную форму «позняя антычнасць» ({{Lang-de|Spätantike}}Spätantike), пасля чаго тэрмін набыў папулярнасць сярод нямецкамоўных гісторыкаў у пачатку [[20 стагоддзе|XX]] стагоддзя<ref>A. Giardana, "Esplosione di tardoantico, " ''Studi storici'' 40 (1999).</ref>, а таксама замацаваўся ў навуковым абароце дзякуючы сацыялагічным даследаванням [[Макс Вебер|Макса Вебера]]<ref>Max Weber, ''Soziologie — Weltgeschichtliche Analysen — Politik'', Stuttgart 1968, S. 58 (zuerst erschienen 1909); Jacob Burckhardt, ''Die Zeit Konstantins des Großen'', Leipzig 1853, S. 313. Vgl. Alexander Demandt, ''Die Spätantike''. 2. Aufl. München 2007, S. XVII und 587f.</ref>. У англійскую мову трапіў як літаральны пераклад з нямецкага збольшага дзякуючы працам брытанскага гісторыка [[Пітэр Браўн|Пітэра Браўна]], у прыватнасці яго выведцы «Свет позняй антычнасці» (1971).

Дакладныя межы гэтага перыяду з'яўляецца прадметам дыскусій, да прыкладу, ужо згаданы Пітэр Браўн прапанаваў часовы прамежак ад II па VIII стагоддзе нашай эры. У цэлым гэта можна разглядаць як перыяд ад канца [[Крызіс Рымскай імперыі III стагоддзя|крызісу трэцяга стагоддзя]] [[Рымская імперыя|Рымскай імперыі]] (~235-284  гг.) да рэарганізацыі [[Візантыя|Усходняй Рымскай імперыі]] [[Іраклій I|Іракліям]] і [[Арабскія заваяванні|арабскімі заваяваннямі]] ў сярэдзіне VII стагоддзя або якога-небудзь моманту раней, калі браць пад увагу Усход.

На Захадзе канчатковая кропка была раней, з пачаткам [[Ранняе Сярэднявечча|Ранняга Сярэднявечча]], якое, як правіла, адносяць да VI стагоддзя, або раней, калі глядзець на заходніх рубяжах імперыі.

[[Рымская імперыя]] пацярпела значныя сацыяльныя, культурныя і арганізацыйныя змены, пачынаючы ад праўлення [[Дыяклетыян|Дыяклетыяна]]а, які завёў звычай падзелу імперыі на Усходнюю і [[Заходняя Рымская імперыя|Заходнюю]] палову, дзе кіравалі розныя імператары. Пачынаючы з [[Канстанцін I Вялікі|Канстанціна Вялікага]], у імперыі праходзіла [[Хрысціянства|хрысціянізацыя]] і была заснавана новая сталіца [[Горад Канстанцінопаль|Канстанцінопаль]]. [[Вялікае перасяленне народаў|Міграцыі]] [[Германцы|германскіх]] плямёнаў ад канца IV стагоддзя неаднаразова парушалі межы падуладных Рымскай імперыі зямель, кульмінацыяй чаго ў 476 годзе стала канчатковае [[падзенне Заходняй Рымскай імперыі]], якой на змену прыйшлі так званыя [[варварскія каралеўствы]]. Атрыманы культурны сплаў [[Старажытная Грэцыя|грэка]]-[[Старажытны Рым|рымскіх]], германскіх і хрысціянскіх традыцый заклаў асновы наступнай [[Еўрапейская культура Новага часу|культуры Еўропы]].

Агульны спад колькасці насельніцтва, тэхналагічных ведаў і ўзроўняў жыцця ў Еўропе ў гэты перыяд стаў для пісьменнікаў ад эпохі [[Адраджэнне|Адраджэння]] да нядаўніх часоў ''архетыповым прыкладам грамадскага распаду''. У выніку гэтага заняпаду і, у прыватнасці, адноснай нешматлікасці гістарычных запісаў з Еўропы, у перыяд паміж падзеннем імперыі і Сярэднявеччам стаў вядомым як [[Цёмныя стагоддзі еўрапейскай гісторыі|Цёмнае сярэднявечча]]  — тэрмін, які ў большасці бягучых перыядызацый заменена на «познюю антычнасць».

У мастацтве і літаратуры той эпохі пад уплывам навеяных хрысціянствам формаў і тым утварыўся ўласны характэрны стыль, у якім адбіліся таксама ўсходнія ўплывы. Акрамя таго, Позняя Антычнасць прайшла пад знакам рэфармавання арміі і адміністрацыі Дыяклетыянам і Канстанцінам, умацаванне становішча свяшчэннага імператара, завершанага пры Юстыніяне, перасяленне народаў і з прычыны гэтага  — пераўтварэнні, у канчатковым выніку, заходняй часткі Рымскай імперыі ў той германа-раманскі свет, якім пазначана еўрапейскае сярэднявечча.

* Perry Anderson, ''Passages from Antiquity to Feudalism'', NLB, London, 1974.

* Peter Brown, ''The World of Late Antiquity: from Marcus Aurelius to Muhammad (AD 150-750150—750)'', Thames & Hudson, 1989, ISBN 0-393-95803-5

* Peter Brown, ''The Rise of Western Christendom: Triumph and Diversity 200-1000200—1000 AD'', Blackwell, 2003, ISBN 0-631-22138-7

* Henning Börm, ''Westrom. Von Honorius Justinian bis'', Kohlhammer, 2013  г., ISBN 978-3-17-023276-1.

* Averil Cameron, ''Later The Roman Empire: AD 284-430284—430'', Harvard University Press, 1993, ISBN 0-674-51194-8

* Averil Cameron, ''The Mediterranean World in Late Antiquity AD 395-700395—700'', Routledge, 2011, ISBN 0-415-01421-2