Гусарыя: Розніца паміж версіямі
| [недагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
афармленне, арфаграфія, дапаўненне з крыніца — be-tarask:Гусарыя |
стылявыя змены |
||
Радок 109:
== Тактыка ==
=== Падрыхтоўка ===
[[Выява:Rolka Sztokholmska 2.jpg|thumb|200px|Уезд вясельнай працэсіі [[Жыгімонт III|Жыгімонта III]] у [[Кракаў]] (1605).]]
[[Выява:Kłuszyn 1610.JPG|thumb|200px|Атака гусарыі ў бітве пад Клушынам (1610), побач з леапардавымі накідкамі на карціне і накідкі-''кілімы''.]]
Абавязак падрыхтоўкі байцоў роты асабіста ўскладаўся на [[Гусарыя#Склад і шыхт харугвы|ротмістра]].
Найбольш важным навыкам гусара было дасканала валоданне пікай і ўпэўненае кіраванне канём, бо на практыцы вершніку часта прыходзілася на поўным скаку кіраваць аднымі нагамі. Гэтыя ўменні адточваліся адмысловымі практыкаваннямі, як: скок у сядло (не кранаючыся пры гэтым сядзельнай лукі); разварот пасля галопу ў акрэсленым крузе малога дыяметра; узняцце з зямлі пікай шапкі ці перахват пікай пярсцёнка, усталяванага на козлах або падвешанага на шнурку. Папулярнымі на пачатку [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзя былі гусарскія турніры, падобныя да сярэднявечных рыцарскіх.
Вельмі эфектна і вельмі небяспечна гусары адпрацоўвалі імітацыю атакі — лоб у лоб трымаючы дзіды наперавес, дзве сценкі вершнікаў несліся насустрач: пры гэтым кожны гусар павінен быў трапіць у прамежак у процілеглым шыхце між суседнімі коннікамі, нікога пры гэтым не параніўшы выцягнутай пікай і пільнаваць, каб не параніцца самому<ref name=NS-22>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 22 {{ref-ru}}</ref>. === Склад і шыхт харугвы ===▼
Гусарыя была арганізавана ў харугвы (роты) па 100—200 коней, а на полі бою харугвы аб'ядноўваліся ў ''гуфы ''— атрады, блізкія па колькасць да палкоў (да 400 коней).▼
Харугва складалася з початаў — найменшай вайсковай адзінкі ў кавалерыі Рэчы Паспалітай. Почат складаўся з чаляднікаў і таварыша, уласна ўладальніка гэтага почату, які за ўласныя сродкі купляў коней, увесь рыштунак і зброю. Выключэннем была толькі вядомая гусарская піка, якую абавязаны быў купляць ротмістр. З-за дарагоўлі коней, зброі і рыштунку, ротмістр нярэдка купляў для таварышаў адсутныя элементы, так яму нярэдка прыходзілася браць на сабе купоўлю дарагіх шкур.▼
Чэлядзь у сваю чаргу дзяліліся на чэлядзь почтавую і чэлядзь вольную ({{Мова-pl|luźna czeladź}}). Почтавая чэлядзь разам з таварышамі прымала ўдзел у бітвах — таварышы займалі месцы ў першым шэрагу парадкаў атакі, а почтавая чэлядзь займала месца ззаду за сваім таварышам. Вольная чэлядзь займалася абозам і гаспадаркай, арганізоўвала побыт падчас паходу<ref>''Сікора Р.'' З історії польських крилатих гусарів. — Київ: Дух і літера, 2012. C. 10.{{ref-uk}}</ref>.▼
У рэгістры гусарскай роты кракаўскага ваяводы вялікага гетмана Стэфана Патоцкага на перыяд з 1 красавіка і да канца чэрвеня [[1658]] значацца<ref name=NS-10>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 10 {{ref-ru}}</ref>: Світа пана ротмістра — 24 кані, світа пана паручніка — 6 коней, світа пана харунжага — 4 кані, далей ідуць таварышы, пералічаныя пайменна, 48 з якіх са світай у 3 кані і 2 са світай у 2 кані.▼
У часы [[Ян Сабескі|Яна Сабескага]] ў другой палове [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзя гусарская харугва шыхтавалася наступным чынам: у тры шэрагі, у першым ставіліся найбольш загартаваныя гусары — [[Таварыш, войска|таварышы]]. У астатніх шэрагах ставілася т.зв. [[Пахолік|пачтовыя]]<ref group="заўв.">''Па'''<big>ч</big>'''товыя'' — ({{lang-pl|pochtowi}})) ад польскага ''pochet'' — у літаральным сэнсе спіс, іншае значэнне пачот, світа.</ref><ref name="Vasiliew" /> (ці, іншыя назвы,: пачот, світа, пахолкі, пахолікі, шэраговыя, шэранговыя) — звычайныя гусары. Асобна выдзялаліся:▼
*
* [[Харунжы]] ({{lang-pl|Chorąży}}) — сцяганосец, павінен быў трымаць і зберагаць штандар харугвы. У выпадку страты штандару ротмістр альбо гетман мелі права вынесці харунжаму смяротны вырак. Пад штандарам збіраліся ''таварышы'' і світа, калі шэрагі былі рассеяныя. Манеўры харунжага паўтаралі ўсе салдаты з харугвы.▼
* [[Ротмістр]] ({{lang-pl|Rotmistrz}}) — звычайна размяшчаўся з боку ад харугвы, каб быць гатовым весці яе ў наступленне. З пачаткам атакі займаў месца ў тыле: не прымаў непасрэднага ўдзелу ў бітве, назіраючы за яе ходам зводдалі. Ротмістр меў уласную світу, таксама разам з ім былі трубачы.▼
* [[Паручнік]] ({{lang-pl|Porucznik}}) — станавіўся з уласнай світай па іншы бок харугвы, каб сачыць за выкананнем загадаў ротмістра. Калі сам кіраваў харугвай, яго абавязкі выконваў намеснік.▼
*
Акрамя вышэйпералічаных, на полі бою разам з харугваю абавязкова прысутнічалі ротныя музыкі — барабаншчыкі і некалькі трубачоў<ref name=NS-7>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 7 {{ref-ru}}</ref>, і ўзброеныя слугі, якія падносілі гусарам новыя дзіды замест зламаных, а ў выпадку патрэбы самі маглі ўступіць у бой<ref name=NS-26>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 26 {{ref-ru}}</ref>.▼
=== Атака ===▼
=== Каманды ===▼
Пры атацы паводле гетманскага ўказа ад [[1704]] года ротмістр падаваў наступныя каманды<ref group="заўв.">Спіс каманд утрымліваецца ў «гетманскім дэкрэце» ад 1704 года, выдадзеным, відаць, гетманам Іеранімам Любамірскім.</ref><ref name=NS-27>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 27 {{ref-ru}}</ref>:▼
* Замоўкнуць! ({{lang-pl|Uciszcie się!}});▼
* Насунуць шапкі! ({{lang-pl|Naciśnijcie czapki!}}) — каманда падавалася салдатам без шлемаў. Лічылася ганьбай страціць шапку пад час бою;▼
* Сціснуць калена з каленам! ({{lang-pl|Ściśnijcie kolano z kolanem!}});▼
* Шаблі на цемлакі! ({{lang-pl|Szable na temblaki!}}) — пры атацы дзідамі;▼
* Шаблі ў руку! ({{lang-pl|Szable w ręku!}}) — пры атацы шаблямі;▼
* Далей! ({{lang-pl|Dalej!}}) — харугва пераходзіла на лёгкі ''трушок'', праходзячы палову адлегласці да саперніка;▼
* Злажыць пікі! ({{lang-pl|Złóżcie kopie!}}) — пры атацы пікамі, непасрэдна перад таранным ударам. Па гэтай камандзе пікі апускаліся гарызантальна на ўзровень конскай галавы, харугва пераходзіла ў поўны ''галоп''.▼
▲=== Атака ===
Для атакі [[харугва]] гусар шыхтавалася ў тры і больш шэрагаў. Першыя шэрагі складалі самыя вопытныя і добра ўзброеныя [[Гусарыя#склад і шыхт харугвы|таварышы]], а заднія — іх [[Гусарыя#склад і шыхт харугвы|пачтовыя]], якія развівалі поспех у выпадку прарыву варожага шыхту.
Радок 137 ⟶ 163:
Пасля таго, як шыхт быў прарваны, гусары секлі і гналі ворага. Аднак у момант пералому бітвы статут патрабаваў асцярожнасці і абачлівасці, забараняючы самачынныя атакі. Асабліва гэта тычылася баёў з [[Татары|татарамі]] і [[Казакі|казакамі]], якія часта практыкавалі прытворнае адступленне. Таго, хто ў ходзе бою кідаўся на здабычу, статут прадпісваў забіваць на месцы<ref>''Солдатенко А.'' Польская гусария 1500—1776 гг. — СПб.: Орел, № 3, — 1993. С. 29. {{ref-ru}}</ref>.
▲=== Каманды ===
▲Пры атацы паводле гетманскага ўказа ад [[1704]] года ротмістр падаваў наступныя каманды<ref group="заўв.">Спіс каманд утрымліваецца ў «гетманскім дэкрэце» ад 1704 года, выдадзеным, відаць, гетманам Іеранімам Любамірскім.</ref><ref name=NS-27>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 27 {{ref-ru}}</ref>:
▲* Замоўкнуць! ({{lang-pl|Uciszcie się!}});
▲* Насунуць шапкі! ({{lang-pl|Naciśnijcie czapki!}}) — каманда падавалася салдатам без шлемаў. Лічылася ганьбай страціць шапку пад час бою;
▲* Сціснуць калена з каленам! ({{lang-pl|Ściśnijcie kolano z kolanem!}});
▲* Шаблі на цемлакі! ({{lang-pl|Szable na temblaki!}}) — пры атацы дзідамі;
▲* Шаблі ў руку! ({{lang-pl|Szable w ręku!}}) — пры атацы шаблямі;
▲* Далей! ({{lang-pl|Dalej!}}) — харугва пераходзіла на лёгкі ''трушок'', праходзячы палову адлегласці да саперніка;
▲* Злажыць пікі! ({{lang-pl|Złóżcie kopie!}}) — пры атацы пікамі, непасрэдна перад таранным ударам. Па гэтай камандзе пікі апускаліся гарызантальна на ўзровень конскай галавы, харугва пераходзіла ў поўны ''галоп''.
== Узбраенне ==
Радок 262 ⟶ 277:
</poem>}}}}
▲== Склад і шыхт харугвы ==
▲Гусарыя была арганізавана ў харугвы (роты) па 100—200 коней, а на полі бою харугвы аб'ядноўваліся ў ''гуфы ''— атрады, блізкія па колькасць да палкоў (да 400 коней).
▲Харугва складалася з початаў — найменшай вайсковай адзінкі ў кавалерыі Рэчы Паспалітай. Почат складаўся з чаляднікаў і таварыша, уласна ўладальніка гэтага почату, які за ўласныя сродкі купляў коней, увесь рыштунак і зброю. Выключэннем была толькі вядомая гусарская піка, якую абавязаны быў купляць ротмістр. З-за дарагоўлі коней, зброі і рыштунку, ротмістр нярэдка купляў для таварышаў адсутныя элементы, так яму нярэдка прыходзілася браць на сабе купоўлю дарагіх шкур.
▲Чэлядзь у сваю чаргу дзяліліся на чэлядзь почтавую і чэлядзь вольную ({{Мова-pl|luźna czeladź}}). Почтавая чэлядзь разам з таварышамі прымала ўдзел у бітвах — таварышы займалі месцы ў першым шэрагу парадкаў атакі, а почтавая чэлядзь займала месца ззаду за сваім таварышам. Вольная чэлядзь займалася абозам і гаспадаркай, арганізоўвала побыт падчас паходу<ref>''Сікора Р.'' З історії польських крилатих гусарів. — Київ: Дух і літера, 2012. C. 10.{{ref-uk}}</ref>.
▲У рэгістры гусарскай роты кракаўскага ваяводы вялікага гетмана Стэфана Патоцкага на перыяд з 1 красавіка і да канца чэрвеня [[1658]] значацца<ref name=NS-10>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 10 {{ref-ru}}</ref>: Світа пана ротмістра — 24 кані, світа пана паручніка — 6 коней, світа пана харунжага — 4 кані, далей ідуць таварышы, пералічаныя пайменна, 48 з якіх са світай у 3 кані і 2 са світай у 2 кані.
▲У часы [[Ян Сабескі|Яна Сабескага]] ў другой палове [[17 стагоддзе|XVII]] стагоддзя гусарская харугва шыхтавалася наступным чынам: у тры шэрагі, у першым ставіліся найбольш загартаваныя гусары — [[Таварыш, войска|таварышы]]. У астатніх шэрагах ставілася т.зв. [[Пахолік|пачтовыя]]<ref group="заўв.">''Па'''<big>ч</big>'''товыя'' — ({{lang-pl|pochtowi}})) ад польскага ''pochet'' — у літаральным сэнсе спіс, іншае значэнне пачот, світа.</ref><ref name="Vasiliew" /> (ці, іншыя назвы,: пачот, світа, пахолкі, пахолікі, шэраговыя, шэранговыя) — звычайныя гусары. Асобна выдзялаліся:
▲* '''Флангавыя''' ({{lang-pl|Skrzydłowi}}) — з правага і левага бакоў ставілася два ''таварышы'' якія падтрымлівалі парадак шыхту. Пры патрэбе, яны змяшчаліся ў сярэдзіну, наводзілі парадак у апошніх шэрагах, або раз'язджаліся, размыкаючы кавалерыйскую лінію, што павінна было забяспечыць меншыя страты падчас абстрэлу харугвы. Усе ''таварышы'' з першага шэрагу раўнялі па флангавых сваіх коней.
▲* [[Харунжы]] ({{lang-pl|Chorąży}}) — сцяганосец, павінен быў трымаць і зберагаць штандар харугвы. У выпадку страты штандару ротмістр альбо гетман мелі права вынесці харунжаму смяротны вырак. Пад штандарам збіраліся ''таварышы'' і світа, калі шэрагі былі рассеяныя. Манеўры харунжага паўтаралі ўсе салдаты з харугвы.
▲* [[Ротмістр]] ({{lang-pl|Rotmistrz}}) — звычайна размяшчаўся з боку ад харугвы, каб быць гатовым весці яе ў наступленне. З пачаткам атакі займаў месца ў тыле: не прымаў непасрэднага ўдзелу ў бітве, назіраючы за яе ходам зводдалі. Ротмістр меў уласную світу, таксама разам з ім былі трубачы.
▲* [[Паручнік]] ({{lang-pl|Porucznik}}) — станавіўся з уласнай світай па іншы бок харугвы, каб сачыць за выкананнем загадаў ротмістра. Калі сам кіраваў харугвай, яго абавязкі выконваў намеснік.
▲* '''Заязджаючыя''' ({{lang-pl|Zajeżdżający}}) — два ''таварышы'', якія сачылі за парадкам з тылу харугвы. Калі хтосьці са світы, ці нават з таварышаў, рабіў спробу ўцячы, мелі права яго забіць, каб пазбегнуць панікі.
▲Акрамя вышэйпералічаных, на полі бою разам з харугваю абавязкова прысутнічалі ротныя музыкі — барабаншчыкі і некалькі трубачоў<ref name=NS-7>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 7 {{ref-ru}}</ref>, і ўзброеныя слугі, якія падносілі гусарам новыя дзіды замест зламаных, а ў выпадку патрэбы самі маглі ўступіць у бой<ref name=NS-26>''ред. Киселов'' В. И. [http://www.twirpx.com/file/373292/ Польские крылатые гусары 1576—1775] // — Артёмовск: военно-исторический альманах «Новый солдат», № 142, — 2002. С. 26 {{ref-ru}}</ref>.
== Пахавальны рытуал ==
| |||