Іосіф Міхайлавіч Сцепановіч: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма тлумачэння праўкі
Радок 1:
{{навуковец}}
'''Іосіф Міхайлавіч Сцепановіч''' (Язэп Стэпановіч, Я. Стапановіч, Jazep Stepanovič; нар. {{ДН|3|2|1955}}, [[вёска Лыцавічы]], [[Вілейскі раён]], [[Мінская вобласць]]) — беларускі навуковец у галіне геа[[батаніка|батанікі]] і экалогіі, педагог і грамадскі дзеяч. Доктар біялагічных навук (2001). Дацэнт (2009).
{{цёзкі2|Сцепановіч}}
'''Іосіф Міхайлавіч Сцепановіч''' (Язэп Стэпановіч, Я. Стапановіч, Jazep Stepanovič; нар. {{ДН|3|2|1955}}, [[вёска Лыцавічы]], [[Вілейскі раён]], [[Мінская вобласць]]) — беларускі навуковец у галіне геа[[батанікагеабатаніка|батанікігеабатанікі]] і [[экалогія|экалогіі]], педагог і [[грамадскі дзеяч]]. [[Доктар біялагічных навук]] (2001). Дацэнт (2009).
 
== Біяграфічныя звесткі ==
Нарадзіўся ў вёсцы Лыцавічы Вілейскага раёна [[Маладзечанская вобласць|Маладзечанскай вобласці]] (цяпер Вілейскі раён Мінскай вобласці) у сям'ісям’і Міхаіла Іосіфавіча Сцепановіча і Алены Мікалаеўны Сцепановіч (у дзявоцтве Роліч). Продкі па бацькавай лініі паходзяць з [[Вільнюс|Вільні]] (сучасная [[Літва]]), дзе ягоны прадзед Пётра Стэпановіч (Piotr Stepanowicz) працаваў рэдактарам у адной з друкарняў. Дзед Язэп арандаваў зямлю пад Вялейкай (паміж вёскамі Іванкі, Лыцавічы і Баравыя), дзе і наладзіў сталае жыхарства. Суседняя вёска Ролічы — месца жыцця і рольніцтва (адсюль, верагодна, паходжанне назвы паселішча) продкаў па матчынай лініі.

Скончыў Сырмежскую сярэднюю школу (Мядзельскі раён) з пахвальнай граматай (1972), у 1977 — [[Мінскі педагагічны інстытут|Мінскі дзяржаўны педагагічны інстытут]] імя А. М. Горкага, факультэт прыродазнаўства. Дырэктар Вілейскага раённага дома піянераў і школьнікаў (1977). З 1977 па 1979 служыў у шэрагах савецкай арміі (курсантам, камандзірам танка, старшыном роты). 3 1979 у Інстытуце эксперыментальнай батанікі (ІЭБ) імя В. Ф. Купрэвіча [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай АН Беларусі]]. Прайшоў прыступкі службовай лесвіцы ад лабаранта, інжынера да галоўнага навуковага супрацоўніка і загадчыка лабараторыі. Скончыў аспірантуру (1987) і дактарантуру (1998) пры [[ІЭБ НАН Беларусі]]. Падрыхтаваў і паспяхова абараніў кандыдацкую (1988) і доктарскую (2001) дысертацыі па спецыяльнасці 03.00.05 — батаніка. Доктарская дысертацыя «Сінтаксанамія й сіндынаміка лугавой расліннасці Беларусі» — першая ў галіне прыродазнаўчых навук на беларускай мове<ref>Беларуская мова — мова навукі (інтэрв'юінтэрв’ю Л. Мухінай) // «Права на волю». Бюл. Грамадскага аб'яднанняаб’яднання "Праваабарончы цэнтр «Вясна» (на бел., рас. і анг. мовах), № 10 (130), травень 2003 г. — С. 8.</ref> і з выкарыстаннем сучаснай нацыянальнай лацінкі (аўтарскі варыянт)<ref>Сцепановіч, І. М. Сінтаксанамія й сіндынаміка лугавой расліннасці Беларусі: дыс… докт. біял. навук : 03.00.05 / І. М. Сцепановіч. — Мінск, 1999. — 775 с.</ref>. Стажаваўся ў Батанічным інстытуце імя В. Л. Камарова АН СССР (г. Ленінград, 1986 і 1987) і Батанічным інстытуце Чэшскай акадэміі навук (Пругоніца ля Прагі, 1998). Прайшоў стацыянарныя ландшафтна-экалагічныя курсы пры Батанічным інстытуце і Батанічным садзе Грайфсвальдскага ўніверсітэта імя Э. М. Арндта (Нямеччына, 1998)<ref>http://botany-institute.bas-net.by/about-institute/istoriya-belarusskoj-botaniki-v-licax/doktora-nauk/stepanovich-i-m/</ref>. З 2005 — [[прафесар]] кафедры агульнай біялогіі [[Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя Максіма Танка|Беларускага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта]]<ref>http://www.bspu.unibel.by/index.php?option=com_content&view=article&id=2165%3Astepanovich&catid=211&Itemid=745</ref>, па сумяшчальніцтве — вядучы навуковы супрацоўнік ІЭБ НАН Беларусі. З 2015 — штатны супрацоўнік ІЭБ. Жанаты з Аленай Феакцістаўнай Сцепановіч (у дзявоцтве Жукава) (1960  г. нар., Мінск), мае сына Аляксандра і дачку Лідзію<ref>Каб быць беларусам (інтэрв'юінтэрв’ю Л. Баршчэўскай) // «Наша слова», №  13 (225), 29 сакавіка 1995  г.  — С. 2, 7.</ref>.
 
== Навуковая і педагагічная дзейнасць ==
Удзельнічаў у распрацоўцы і выкананні больш за 50 планавых бюджэтных і дамоўных тэмаў, навуковых праектаў, у т. л. міжнародных і конкурсных, у прыватнасці, праектаў «Сінтаксанамія расліннасці Беларусі» (1994—1995), падтрыманага Міжнародным навуковым фондам (ISF); «Распрацоўка планаў кіравання нізіннымі мезатрофнымі балотамі Беларусі з мэтай захавання біялагічнай разнастайнасці» (1999—2001); «Прыродныя каштоўнасці даліны ракі Буг: стан, пагрозы, захаванне» (1999—2000); пан'еўрапейскагапан’еўрапейскага праекта «Ключавыя батанічныя тэрыторыі Беларусі» (2003—2005); «Вярховыя балоты Беларусі» (2004—2005) з удзелам валанцёраў з розных краін свету. З'яўляўсяЗ’яўляўся навуковым кіраўніком і адказным выканаўцам дзяржбюджэтных навуковых заданняў: «Вывучыць асноўныя заканамернасці фармавання, дынаміку і кірункі зменаў біяразнастайнасці расліннага покрыва Беларусі, абумоўленыя антрапагеннымі ўздзеяннямі» і "Геабатанічная структура і ацэнка сучаснага стану расліннасці Нацыянальнага парка «Нарачанскі» Дзяржаўнай праграмы фундаментальных даследаванняў «Біялагічныя рэсурсы» (2001—2005); «Падрыхтаваць навуковае (ландшафтна-заабатанічнае і эколага-фітацэнатычнае) абгрунтаванне стварэння біясфернага рэзервата ў Гродзенскай вобласці ў раёне Аўгустоўскай пушчы» (2004); «Здзяйсненне комплексу мераў па захаванні біялагічнай разнастайнасці расліннага свету ў рэкрэацыйнай зоне Нацыянальнага парка „Нарачанскі“ з аптымізацыяй структуры і складу зялёных насадаў» Дзяржаўнай праграмы экалагічнага аздараўлення воз. Нарач на 2005—2008 гг. ды інш. З 1995 г. удзельнічае ў стварэнні і ўдасканаленні Нацыянальнай сістэмы маніторынгу навакольнага асяроддзя ў Рэспубліцы Беларусь (блок «Маніторынг расліннага свету»). Рапрацаваў аўтаномны раздзел і з 2000 узначальвае маніторынг лугавой і лугава-балотнай расліннасці Беларусі. Навуковы кіраўнік і адказны выканавец задання «Правядзенне маніторынгу лугавой і лугава-балотнай расліннасці» (2006—2010) Дзяржаўнай праграмы забеспячэння функцыявання і развіцця НСМНА ў Рэспубліцы Беларусь на 2011—2015 гг. і задання «Сінтаксанамічная структура і сазалагічная ацэнка расліннасці Беларусі» Дзяржаўнай праграмы навуковых даследаванняў «Хімічныя тэхналогіі і матэрыялы, прыродна-рэсурсны патэнцыял» на 2013—2015 гг. Удзельнічае ў выкананні шэрагу іншых праектаў-заданняў, у т. л. міжнародных, супрацоўнічае з замежнымі навукоўцамі ў стварэнні Еўрапейскай сінтаксанамічнай базы дадзеных (Чэхія, Брно) і Міжнароднай БД парушаных балот (Нямеччына).
 
Навуковыя працы па сінтаксанаміі, экалогіі, мапаграфаванні, ахове раслінных супольніцтваў, іх рацыянальным выкарыстанні і антрапагенным ўздзеянні, прадукцыйнасці надземнай фітамасы, біяхімічным і біягеахімічным складзе травастану і глебаў і інш. Склаў першы прадромус (папярэдні пералік сінтаксонаў) расліннасці Беларусі. Распрацаваў тэхналогію, методыку і разгарнуў сетку маніторынгу лугавой і лугава-балотнай расліннасці краіны. У спісе друкаваных працаў больш за 220 адзінак, з іх 198 навуковых, у т. л. 11 манаграфій, 10 брашураў, 8 мапаў расліннасці, 150 артыкулаў. У практыку народнай гаспадаркі зроблена блізу 50 укараненняў. Суаўтар інфармацыйнага рэсурсу «База дадзеных маніторынгу лугавой і лугава-балотнай расліннасці» (2010, рэгістрацыйнае пасведчанне № 1341001039) і кампутарнай праграмы PROFIL (2015, Нацыянальны цэнтр інтэлектуальнай уласнасці, рэг. пасв. № 782). У навуковых даследаваннях асноўную ўвагу канцэнтруе на развязанні цэнтральнай праблемы геабатанікі і фітацэналогіі — класіфікацыі расліннасці. У гэтым кірунку прапанаваны і паспяхова апрабаваны інтэграваны падыход у сінтаксанамічных даследаваннях, які заключаецца ў выкарыстанні ў паслядоўнай таблічнай апрацоўцы геабатанічных апісанняў па метадзе Й. Браўн-Бланке і вылучэнні сінтаксонаў як фларыстычных, так і іншых  паказнікаў расліннасці (прадукцыйнасці, фізіянамічнасці), а таксама эдафатопу (аграхімічных і грануламетрычных паказнікаў, увільгатнення глебы). У выніку распрацавана ўніверсальная сістэма сінтаксонаў лугавой, лугава-балотнай, прыбярэжна-воднай і пусткавай расліннасці Беларусі. Атрыманая класіфікацыя мае фундаментальнае і прыкладное значэнні, супастаўляльная з міжнароднай. Яна неабходна для ацэнкі біяразнастайнасці расліннага покрыва, а яе вышэйшыя сінтаксоны (класы, парадкі, звязы) трансфармавальныя ў гаспадарчыя тыпалагічныя адзінкі. Распрацаваны палажэнні пра ўстойлівасць і асноўную фітацэнатычную ролю дамінантаў-эдыфікатараў і пра ландшафтную стэнатопнасць — эўрытопнасць раслінных супольніцтваў, што спрыяе пазнанню ландшафтнай прымеркаванасці расліннасці. Акрамя таго, першым пачата вывучэнне ўплыву тэхнагенных палютантаў (цяжкіх металаў) на травяністую расліннасць, раскрыты шэраг залежнасцяў прадукцыйнасці і біяхімічнага складу травастану ад экалагічных і іншых прыродных і антрапагенных умоў фармавання. Гэтыя звесткі вельмі каштоўныя пры распрацоўцы мерапрыемстваў па ахове і рацыянальным выкарыстанні прыродных рэсурсаў. У дадзеным кірунку распрацавана канцэпцыя аховы і рацыянальнага выкарыстання прыроднай лугавой расліннасці Беларусі, у т. л. гаспадарчая тыпалогія фітасупольніцтваў, дзяржаўная сетка лугаахоўных тэрыторый, разгорнуты маніторынгавыя, сіндынамічныя і сінфітасазалагічныя даследаванні.
 
Займаецца развязаннем навукова-тэрміналагічных праблем, а таксама пытанняў агульнага мовазнаўчага характару. У прыватнасці, вывучае семантычныя з'явыз’явы, магчымасці дыялектнай лексікі ў беларускай навуковай тэрміналогіі. Пры канцы 80-х распрацаваў сучасны варыянт беларускага лацінаграфічнага пісьма (абэцэды), апублікаваны ў газетах «Навіны Беларускай акадэміі» (№ 20, 1991 г.)<ref>Я. Стапановіч. Крок да эўрапэйскага супольніцтва // «Навіны Беларускай акадэміі», № 20, 31 мая 1991 г. — С. 5.</ref> і «Наша слова» (№ 9-11, 1995 г.)<ref>Я. Стапановіч. Не панацэя, але важны сродак уратаванння нашай мовы і нацыі // «Наша слова», № 9-11 (221—223), 1, 7 і 14 сакавіка 1995 г. — С. 5.</ref>. Некаторыя з ключавых прапаноў варыянту (напр., уніфікацыя паказу мяккасці зычных і інш.) знайшлі адлюстраванне ў афіцыйнай беларускай лацінцы, якая практыкуецца ў транспартнай сферы г. Менска і міжнародных тапанімічных базах звестак.
 
У галіне адукацыі распрацаваны беларускамоўныя курсы «Асновы экалогіі», «Асновы экалогіі і радыяцыйная бяспека», «Абарона насельніцтва і радыяцыйная бяспека», «Асновы экалогіі і энэргазберажэння», «Ахова навакольнага асяроддзя», «Асновы сучаснага прыродазнаўства», «Экалогія, радыяэкалогія і асновы энэргазберажэння» для студэнтаў небіялагічных спецыяльнасцяў дзённага, вячэрняга і завочнага аддзяленняў шэрагу факультэтаў БДзПУ, а таксама 3 электронныя Навучальна-метадычныя комплексы (у суаўтарстве). У апошнія гады распрацаваў курс «Экалогія Беларусі» па выбары студэнтаў факультэта прыродазнаўства. Кіруе педагагічнай і навучальнай практыкамі студэнтаў. Арганізатар, кіраўнік і ўдзельнік шматлікіх навукова-даследных экспедыцый. Кіруе навуковай працай аспірантаў, магістрантаў і дыпломнікаў. Пад кіраўніцтвам падрыхтаваны і абаронены кандыдацкая і 8 магістарскіх дысертацый. Адрэцэнзаваны больш за 60 падручнікаў і навучальных дапаможнікаў (школьных і для ВНУ) па біялогіі і экалогіі, 15 навукова-тэрміналагічных слоўнікаў, 6 манаграфій, дадзены паўтары сотні водгукаў і рэцэнзій на аўтарэфераты дысертацый, навуковыя артыкулы і праекты, зроблены дзясяткі экспертных заключэнняў. Разам з чальцом-карэспандэнтам НАН Беларусі Астапенем А. П., акадэмікамі Грыбам С. І. і Парфёнавым В. І. ад імя Рэспублікі Беларусь удзельнічаў у распрацоўцы міжнароднай Канвенцыі аб біялагічнай разнастайнасці, прынятай у Рыо-дэ-Жанейра ў 1992 г.<ref>http://minpriroda.by/ru/napravlenia/mejdunsotr/konvencia</ref>
Радок 31 ⟶ 35:
|isbn = 978-985-6992-37-0
|тыраж = 99
}}</ref>, а таксама старшыня секцыі біялагічнай і сельскагаспадарчай тэрміналогіі Тэрміналагічнай камісіі пры Міністэрстве адукацыі Рэспублікі Беларусь, сябар секцыі біялогіі экспертнай групы па доследнай праверцы школьных падручнікаў пры Мінадукацыі. Выбіраўся старшынём прафсаюзнай арганізацыі ІЭБ імя В. Ф. Купрэвіча НАН Беларусі і сябрам рэспубліканскага камітэта галіновага прафсаюза, старшынём Клуба грэка-каталіцкай інтэлігенцыі імя Кірылы Тураўскага<ref>http://www.svjazep.org/klub.htm</ref> і сябрам шэрагу нацыянальна-адраджэнцкіх арганізацый. Будучы старшынём прафкама правёў сходы калектыву Інстытута па вылучэнні кандыдатаў у дэпутаты ВС БССР (1990), на якіх перамогу атрымаў Зянон Пазьняк. Пасля адной з постчарнобыльскіх экспедыцый (1989) унёс прапанову пра стварэнне на Беларусі «Руху за выжыванне». Праект неўзабаве быў рэалізаваны ў выглядзе «Чарнобыльскага шляху», узначаленага прафесарам-фізікам Ю. Хадыкам. Напярэдадні прыняцця Вярхоўнай Радай БССР галоўных атрыбутаў дзяржавы: назвы краіны і сімвалаў (19 верасня 1991) арганізаваў самастойны пікет ля Дома Ўраду на пляцы Леніна з плакатам: ''«Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: гэрб Пагоня й бел-чырвона-белы сьцяг, — а таксама назоў краіны Літва, сталіцы — Менск!»''. Пасля другога рэферэндуму (1996) і зменаў у Асноўным законе Рэспублікі Беларусь разам з вядомымі беларускімі навукоўцамі-біёлагамі В. М. Іванчанкам, З. Я. Сяровай і С. І. Бельскай ініцыяваў стварэнне Грамадскага камітэту ў абарону Канстытуцыі (ГРАК). Жыццё змушала і на іншыя грамадскія ініцыятывы ды браць актыўны ўдзел у розных акцыях: распаўсюджванні ўлёткаў, зборах подпісаў, у т. л. за стварэнне Беларускага нацыянальнага ўніверсітэта і інш. Узначальваючы (з 1993 па сёння) Тэрміналагічную камісію ТБМ імя Ф. Скарыны, з дапамогай Міністэрства адукацыі, навукоўцаў і педагогаў арганізаваў і правёў першыя дзве нацыянальныя канферэнцыі «Праблемы беларускай навуковай тэрміналогіі» (1994, 1995), у якіх бралі ўдзел шматлікія замежныя даследнікі-славісты<ref>Праблемы беларускай навуковай тэрміналогіі: Матэрыялы Першай нацыянальнай канферэнцыі, Менск, 4-6 траўня 1994 г. / Адказны рэд. Зьміцер Санько. — Мн., 1995. — 340 с.</ref>;<ref>Я. Стапановіч. Беларуская мова — мова навукі. Другая Тэрміналагічная канферэнцыя: мэты дасягнутыя // «Наша слова», № 25, 21 чэрвеня 1995 г. — С. 6-7.</ref>. Мову лічыць першаасновай нацыянальнай еднасці і дзяржаўнасці. Гэта праблема стрыжнем гучала ў ягоным дакладзе на першым Усебеларускім сходзе інтэлігенцыі (2003)<ref>Я. Стэпановіч. Навукоўцы за Беларусь (Даклад на Ўсебеларускім сходзе інтэлігенцыі, 16 сакавіка 2003 г.) // «Новы час», № 4 (9), сакавік 2003 г. — С. 6.</ref>, на з'ездахз’ездах і радах ТБМ, гучыць ва ўсіх іншых выступах і публікацыях. Лічыць сістэму адукацыі асноўным спосабам захавання беларускай нацыі і дзяржавы<ref>Я. Стэпановіч. Мова — адукацыя — дзяржава // «Наша слова», № 7 (1106) 13 лютага 2013 г. — С. 2.</ref>.
 
Чалец Навуковай рады і Рады па абароне дысертацый Д.01.38.01 пры ІЭБ імя В. Ф. Купрэвіча НАН Беларусі. Неаднаразова выступаў у якасці эксперта і афіцыйнага апанента пры абароне дысертацый па спецыяльнасцях 03.00.05 «Батаніка» і 03.00.16 «Экалогія». Браў удзел у працы прыймовых камісій у аспірантуру ў ІЭБ і на факультэце прыродазнаўства БДзПУ. Чалец рэдкалегій зборнікаў «Ботаника: Исследования», «Весці БДПУ» і «Вопросы естествознания», Рабочай групы НАН Беларусі па маніторынгу навакольнага асяроддзя.
 
Узнагароджаны грамадскім медалём Барыса Кіта «За асягненьні ў асветніцтве і навуцы» (2005)<ref>Пакліканне (інтэрв'юінтэрв’ю А. Анісім) // «Новы час», № 1 (42), студзень 2005 г. — С. 2.</ref>, Дыпломамі Таварыства беларускай школы (2007 і 2014), Дыпломам выпускнікоў факультэта прыродазнаўства БДзПУ ў намінацыі «Рэспект і павага» (2009) і інш. Занесены ў Кнігу гонару «Рупліўцы твае, Беларусь» (2005)<ref>http://pawet.net/ns/2005/05/%E2%84%96_5_(691).html</ref>.
 
== Выбраная бібліяграфія ==
Радок 44 ⟶ 48:
* Степанович, И. М. О сообществах Corynephoretum canescentis и Koelerietum glaucae в бассейне реки Вилии (БССР) / И. М. Степанович // Бот. журн. — 1988. — Т. 73, № 7. — С. 998—1011.
* Сцепановіч, І. М. Комплексны падыход да распрацоўкі сінтаксанаміі расліннасці Беларусі / І. М. Сцепановіч // Весці АН Беларусі. Сер. біял. навук. — 1994. — № 2. — С. 18-22.
* Сцепановіч, Я. М. Семантычныя з'явыз’явы ў беларускай біялагічнай тэрміналогіі / Я. М. Сцепановіч // Адукацыя і выхаванне. Біялогія: праблемы выкладання, 1996. — Вып. 2. — С. 39-51.
* Kozulin, A. Srednyaya Pripyat (Floodplein of Mid Pripyat River), Belarus / A. Kozulin and I. Stepanovich // Ph. Benstead, P. Jose, Ch. Joyce and M. Wade. European Wet Grassland: Guidelines for management and restoration. — London: RSPB, Sandy, 1999. — P. 65-68.
* Cцепановіч, І. М. Прадукцыйнасць надземнай фітамасы прыродных травяных згуртаванняў Беларусі / І. М. Сцепановіч, А. Ф. Сцепановіч // Природные ресурсы. — 2000. — № 2. — С. 5-9.