Вікіпедыя: Розніца паміж версіямі

'''Вікіпедыя''' — шматмоўная, свабодная [[інтэрнэт]]-[[энцыклапедыя]], якая ствараецца ў супрацоўніцтве ахвотнікаў і каардынуецца [[некамерцыйная арганізацыя|некамерцыйнай арганізацыяй]] [[Вікімедыя|Фондам Вікімедыя]], якая знаходзіцца ў [[Горад Сент-Пітэрсберг, Фларыда|Санкт-Пітэрсбергу]], [[Штат Фларыда|Фларыда]]. На сённешні дзень з’яўляецца найболей папулярных інтэрнэт-даведнікам у свеце. Па аб’ёму звестак Вікіпедыя  — найболей поўная энцыклапедыя з усіх, якія ствараліся за ўсю гісторыю чалавецтва. Яе агульная вага па стане на 22 лютага 2017  г. налічвала 43 781 592 артыкулаў.

Самым вялікім з моўных раздзелаў энцыклапедыі з'яўляеццаз’яўляецца [[Англійская Вікіпедыя|англійскі]], на жнівенькастрычнік 20142017 г.года ён налічваў больш за 5,342,7025 млн артыкулаў (для параўнання — вядомая «Брытанская Энцыклапедыя» у 15-м выданні налічвае 120 тысяч артыкулаў, трэцяя рэдакцыя «[[Вялікая савецкая энцыклапедыя|Вялікай Савецкай Энцыклапедыі]]» — каля 100 тысяч). Другая па велічыні Вікіпедыя — [[Кебуанская Вікіпедыя|кебуанская]], налічвае больш за 4,045,4225 мільёнаў артыкулаў. Беларуская Вікіпедыя мае 126,863больш за 146.000 артыкулаў і займае па гэтаму крытэрыю 5046-е месца з усіх 295 моўных раздзелаў, уваходзячы, такім чынам, у 20 % найболей вялікіх.

Усяго ў Вікіпедыі існуе каля 295 моўных раздзелаў, у розных [[мова|моўных]] выданнях. Больш за мільён артыкулаў утрымліваюць [[Нідэрландская Вікіпедыя|нідэрландская]], [[Нямецкая Вікіпедыя|нямецкая]], [[Французская Вікіпедыя|французская]], [[Руская Вікіпедыя|руская]], [[Італьянская Вікіпедыя|італьянская]], [[Іспанская Вікіпедыя|іспанская]], [[В'етнамская Вікіпедыя|в'етнамскаяв’етнамская]] і [[Польская Вікіпедыя|польская]] вікіпедыі. Паводле лічыльніка ''Hitwise'', на цяперашні час Вікіпедыя — найбольш папулярная старонка ў Інтэрнэце.

Праект з'яўляеццаз’яўляецца некамерцыйным і развіваецца на сродкі спонсараў, якія ў асноўным з'яўляюццаз’яўляюцца простымі ўдзельнікамі Вікіпедыі. Арганізатар — амерыканскі фонд Wikimedia Foundation Inc.

Назва ўтворана ад англійскага слова ”вікі”«вікі» (якое запазычана з [[Гавайская мова|гавайскай мовы]], у якойдзе мае значэнне ”хутка”«хутка») і [[Англійская мова|англійскага]] слова ”«[[энцыклапедыя]]”», якое, у сваю чаргу, утворана ад [[Старажытнагрэчаская мова|грэчаскіх]] ”ἐγκύκλιος”«ἐγκύκλιος» і ”παιδεία”«παιδεία» (”кола«кола ведаў”ведаў»).

Стваральнікі Вікіпедыі - — [[Джымі Вэйлз|Джымі Вэйлс]] і [[Лары Сэнгер]].

Вікіпедыя спачатку была складовай часткай пісанай экспертамі [[Нупедыя|Нупедыі]] (з [[15 студзеня]] [[2001]]). Першапачаткова кожны новы артыкул перад публікацыяй праходзіў складаную шматступенную працэдуру рэдагавання. Аднак рост аб'ёмуаб’ёму энцыклапедыі прымусіў стваральнікаў шукаць прасцейшы метад публікацыі.

Нупедыя была створана 9 сакавіка 2000  г. як уласнасць [[Bomis, Inc]]., кампаніі, якая валодала [[Вэб-партал|вэб-парталам]]. Асноўнымі фігурамі былі Джымі Вэйлс, [[CEO Bomis]] і Лары Сэнгер, галоўны рэдактар Нупедыі, а затым і Вікіпедыі. Нупедыя, спачатку ліцэнзаваная у адпаведнасці са сваёй [[Ліцэнзія|ліцэнзіяй]] [[Nupedia Open Content License]], потым перайшла на GNU Free Documentation License.

Джымі Вэйлсу звычайна прыпісваюць вызначэнне мэты стварэння [[Энцыклапедыя|энцыклапедыі]], якую могуць рэдагаваць звычайныя чытачы. Сэнгеру ж прыпісваюць контр-інтуітыўную стратэгію выкарыстання вікі дзеля дасягнення гэтай мэты. 10 студзеня 2001  г. Лары Сэнгер у спісе рассылкі «Нупедыі» прапанаваў ужыць [[Канцэпцыя|канцэпцыю]] «[[вікі]]» дзеля самой «Нупедыі», каб паскорыць яе развіццё. Гэта прывяло да стварэння вэб-сайту Вікіпедыі, якая спачатку была задумана дзеля папярэдняй працы матэрыялаў, якія потым былі б размешчаныя ў Нупедыі.

Вікіпедыя была афіцыйна адкрыта 15 студзеня 2001 года як адзінкавы [[Англійская мова|англамоўны]] раздзел на www.wikipedia.com с анансаваная Сэнгерам ў спісе рассылкі «Нупедыі». Палітыка ”нейтральнага«нейтральнага пункту гледжання”гледжання» у Вікіпедыі была ўведзена ў першыя месяцы і была аналагічныя ранняй палітыцы нейтральнасці ў ”Нупедыі”«Нупедыі». У іншых адносінах спачатку існавала адносна няшмат правіл, і Вікіпедыі кіравалася незалежна ад «Нупедыі».

Вікіпедыя атрымала ранніх удзельнікаў з «Нупедыі». Яна вырасла прыкладна на 20 000 артыкулаў і на 18 [[Мова|моў]] на канец [[2001]] года. На канец [[2002]] года яна дасягнула 26 моўных раздзелаў, 46 на канец [[2003]] года і 161 на канец [[2004]] года. ”Нупедыя”«Нупедыя» і Вікіпедыя суіснавалі, пакуль [[Сервер, апаратнае забеспячэнне|сэрверы]] ”Нупедыі”«Нупедыі» не былі назаўсёды адключаныя ў 2003 годзе (тэкст ”Нупедыі”«Нупедыі» быў уключаны ў Вікіпедыю). [[Англійская Вікіпедыя]] мінула адзнаку ў 2  млн. артыкулаў 9 верасня 2007 года, што зрабіла яе найвялікшай энцыклапедыяй усіх часоў, якая зацямніла нават энцыклапедыю Юнлэ, якая ўтрымлівала статус найвялікшай цягам 600 год.

Спачылаючыся на наяўнасць камерцыйнай рэкламы і відавочны англацэнтрызм Вікіпедыі, карыстальнікі [[Іспанская Вікіпедыя|іспанскай Вікіпедыі]] вылучыліся з агульнага праекту дзеля стварэння Enciclopedia Libre у лютым 2002 года. Пазней у тым жа годзе абвясціў, што Вікіпедыя болей не будзе ўтрымліваць [[Рэклама|рэкламу]], і яе вэб-сайт быў перамешчаны на wikipedia.org. Некаторыя іншыя праекты вылучыліся з Вікіпедыі з рэдакцыйных прычын. [[Wikinfo]], напрыклад, не патрабуе нейтральнага пункту гледжання і дазваляе арыгінальныя даследванні. Новыя праекты, якія натхніла Вікіпедыя, - — [[Citizendium]], [[Scholarpedia]], [[Conservapedia]] и [[Google Knol]], - — былі пачатыя ў адказ на ўсведамленне абмежаванасцяў Вікіпедыі (палітыка ў вобласці рэцэнзірвання, арыгінальных артыкулаў і камерцыйнай рэкламы).

Фонд Вікімедыа (англ. Wikimedia Foundation) быў створаны з Вікіпедыі і ”Нупедыі”«Нупедыі» 20 чэрвеня 2003 года. У [[2015]] годзе Вікіпедыя атрымала [[Прэмія Эразма|Прэмію Эразма]].

Супольнасць Вікіпедыі - — гэта:

* удзельнікі Вікіпедыі (чатычы, якія зрабілі хаця б адну праўку), якія ў сваю чаргу падзяляюцца на ананімных удзельнікаў і ўдзельнікаў, якія маюць уліковы запіс. Ананімныя ўдзельнікі не могуць правіць абароненыя артыкулы Вікіпедыі.

Супольнасць удзельнікаў Вікіпедыі - — [[Іерархія|іерархічная]] па [[Структура|структуры]]. Удзельнікі з добрай рэпутацыяй могуць балатавацца на адзін з многіх узроўняў дабраахвотнага кіравання. Ніжэйшая прывілеяваная ”пасада” -«пасада» — [[Адміністратар Вікіпедыі|адміністратар]] (могуць выдаляць старонкі, блакаваць артыкулы ад правак у выпадку вандалізма ці рэдактарскіх спрэчак і блакіроўкі ўдзельнікаў).

Нягледзячы на назву, адміністратары не маюць ніякіх асабістых прывілеяў у працэсе прыняцця рашэнняў, і ім забаронена ўжываць свае паўнамоцтвы дзеля ўрэгулявання спрэчак. Роля адміністратараў часта апісваецца як ”уборка”«уборка» і з большасці абмежавана ўнясеннем правак, што маюць эфект у маштабах усяго праекту (і таму забароненых для звычайных рэдактараў, каб мінімізаваць парушэнні), а таксама блакіроўка карыстальнікаў, каб пазбегнуць разбуральных правак, такіх як [[вандалізм]].

Паколькі Вікіпедыя развіваецца на базе нетрадыцыйнай мадэлі складання энцыклапедыі, пытанне ”Хто«Хто піша Вікіпедыю”Вікіпедыю» стала тым, якія найболей часта задаюць у межах праекту, часам са спасылкай на іншыя праекты [[Веб 2.0]], такія як [[Digg]], [[News Corporation|News2]], [[Хабрахабр]]. [[Джымі Вэйлз]] аднойчы сцвярджаў, што толькі ”супольнасць...«супольнасць… адданы гурт з некалькіх соцен дабраахвотнікаў”дабраахвотнікаў» робіць асноўны ўнёсак у Вікіпедыю і што гэты праект з’яўляецца, па сутнасці, ”вельмі«вельмі падобным на любую традыцыйную арганізацыю”арганізацыю». Пазней гэта аспрэчыў [[Аарон Шварц]], які адзначыў, што шэраг прагледжаных артыкулаў мелі вялікія часткі зместу, якія ўнеслі ўдзельнікі з малой колькасцю правак<ref>

</ref>.

Даследванне навукоўцаў з [[Дартмутскі коледж|Дартмутскага коледжа]], якое правялі ў [[2007]] годзе, паказала, што ананімы і тыя карыстальнікі, якія рэдка робяць унёсак у Вікіпедыю, з’яўляюцца не меней надзейнай крыніцай ведаў, як і тыя, што зарэгістраваны на сайце. Хаця некаторыя ўдзельнікі моцныя ў сваёй вобласці, Вікіпедыя патрабуе, каб нават іх унёсак быў падмацаваны крыніцамі, прыдатнымі дзеля праверкі. Гэтую перавагу [[Кансэнсус|кансэнсуса]] над наяўнасцю [[Адукацыя|адукацыі]] часта апісваюць як ”анты«анты-элітарнасць”элітарнасць»<ref name="SangerElitism" />.

У жніўні 2007  г. сайта, распрацаваны аспірантам па камп’ютарных навуках [[Вірджыд Грыфт|Вірджыдам Грыфтам]] і названы [[WikiScanner]], пачаў публічнае функцыянаванне. WikiScanner прасочвае крыніцы мільёнаў змен, што зроблены ў Вікіпедыі ананімнымі рэдактарамі, і паказвае, што многія з гэтых правак з [[Карпарацыя|карпарацый]] і [[Урад|ўрадавых]] устаноў - — у артыкулах, што звязаны з імі самімі або з іх працаю, з якіх яны стараюцца выдаліць крытыку<ref name="Seeing Corporate Fingerprints">

У 2003  г. у даследаванні аб Вікіпедыі як аб супольнасці [[студэнт]] [[Andrea Ciffolilli]] сцвярджаў, што нізкія аперацыйныя выдаткі на ўдзел у вікі ствараюць каталізатар дзеля сумеснага развіцця і што падыход ”творчага«творчага развіцця”развіцця» заахвочвае ўдзел. У сваёй кніге ”«[[Будучыня Інтэрнэта і як яго спыніць]]”» у [[2008]] годзе Jonathan Zittrain з [[Оксфардскі інстытут Інтэрнэта|Оксфардскага інстытута Інтэрнэта]] Berkman Center for Internet & Society [[Гарвардская школа права|Гарвардскай школы права]] спасылаюцца на Вікіпедыю як сацыялагічнае даследванне ў тым, як адкрытае супрацоўніцтва судзейнічала іннаватарству ў сеціве. У [[2007]] годзе даследчык Одэд Нов апублікаваў працу аб матывацыі, якой карыстаюцца [[вікіпедысты]]. Нов лічыць, што ўдзельнікі редагуюць Вікіпедыю, сыходзячы з наступных відаў матывацыі: абароннай (”калі«калі я праўлю Вікіпедыю, я адчуваю сябе меней самотна”самотна»), жаданне зрабіць унёсак у агульную справу (”мне«мне падаецца, важна дапамагаць іншым”іншым»), матывацыі кар’еры (”я«я магу атрымаць новыя кантакты, якія могуць дапамагчы мне ў маім бізнэсе і кар’еры”кар’еры»), сацыяльнай, пазнавальнай (”напісанне«напісанне Вікіпедыі дазваляе мне зірнуць на рэчы па-новаму”новаму»), жадання быць камусьці патрэбным (”калі«калі я праўлю Вікіпедыю, я адчуваю сябе запатрабаваным”запатрабаваным»), патрэба ў станоўчых эмоцыях (пісаць/рэдагаваць Вікіпедыю - — гэта весела), ідэялагічнай (”я«я лічу, што інфармацыя павінна быць бясплатнай”бясплатнай»)<ref>[http://faculty.poly.edu/~onov/Nov_What%20Motivates%20Wikipedians_CACM_print_version.pdf Nov O. What motivates wikipedians? //Communications of the ACM. — 2007. — Т. 50. — №. 11. — С. 60-64.]</ref>.

На 24 лютага 2016 года існуе 295 моўных раздзелаў Вікіпедыі з іх 58 утрымлівае болей за 100 000 артыкулаў (у тым ліку Беларуская Вікіпедыя), 247 - — болей за 1000 артыкулаў.

</ref>. Нягледзячы на тое, што розныя моўныя раздзелы прытрымліваюцца глабальнай палітыкі, такой як нейтральны пункт гледжання, яны разыходзяцца па некаторых пытаннях палітыкі і практыкі, асабіста па пытанню, ці могуць выявы, якія не ліцэнзіруюцца па свабоднай ліцэнзіі, выкарыстацца ў адпаведнасці з патрабаваннямі добрасумленнага выкарыстання<ref>{{cite web

[[Файл:PercentWikipediasGraph.png|thumb|Працэнт усіх артыкулаў Вікіпедыі па-англійску (чырвоны) і 10 найбуйнейшых можных раздзелаў (сіні). На ліпень [[2008 год]]а менш за 23 % артыкулаў Вікіпедыі - — па-англійску]]

Джымі Вэйлз апісаў Вікіпедыю як ”намаганні«намаганні па стварэнні і распаўсюду вольнай энцыклапедыі самай высокай якасці дзеля кожнага чалавека на планеце на яго роднай мове”мове»<ref>[[Jimmy Wales]], «[http://lists.wikimedia.org/pipermail/wikipedia-l/2005-March/020469.html Wikipedia is an encyclopedia]», March 8, 2005, <nowiki><Wikipedia-l@wikimedia.org></nowiki></ref>. Нягледзячы на функцыянаванне кожнага моўнага раздзела болей ці меней самастойна, здзеснены намаганні для кантролю раздзелаў. Іх каардынуе часткова [[Мета-вікі]], часткова [[Фонд Вікімедыя|Фонд Вікімедыа]], які прысвечаны патрыманню ўсіх яго праектаў (Вікіпедыя і інш). Напрыклад, Мета-вікі прадстаўляе [[m:Statistics|важную статыстыку]] ўсіх моўных раздзелаў і падтрымлівае [[m:List of articles every Wikipedia should have|спіс артыкулаў, якія павінны быць ва ўсіх Вікіпедыях]]. Спіс датычыцца асноўнага зместу прадметаў: [[біяграфія]], [[гісторыя]], [[геаграфія]], [[грамадства]], [[культура]], [[навука]], [[тэхналогія]], [[матэматыка]]. Што датычыцца астатняга, то нярэдка дзеля артыкулаў, што шчыльна звязаныя з канкрэтнай мовай, няма копіі ў іншым раздзеле. Напрыклад, артыкулы аб малых гарадах [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]] могуць быць даступныя толькі на англійскай мове. Перакладныя артыкулы прадстаўляюць невялікую долю ў большасці раздзелаў, у прыватнасці з-за таго, што аўтаматызаваны пераклад артыкулаў не дазволены<ref>

Ахвотнікі Вікіпедыі намагаюцца праводзіць палітыку «нейтральнага погляду», у якім апублікаваныя меркаванні вядомых людзей, ці іх спісаныя погляды падсумоўваюцца без аніякіх спроб ацэнкі [[аб'ектыўнасць|аб'ектыўнайаб’ектыўнай]] праўды. З прычыны адкрытага характару энцыклапедыі, [[вандалізм]] і неаб'ектыўнасцьнеаб’ектыўнасць становяцца для Вікіпедыі значнай праблемай.

[[Файл:John Seigenthaler Sr. speaking.jpg|right|thumb|[[Сайгенталер, Джон|Джон Сайгенталер]] апісаў Вікіпедыю як ”некарэктны«некарэктны і безадказны даследчы інструмент”інструмент»<ref name="Seigenthaler">

Супольнасць Вікіпедыі таксама была апісана як ”падобная«падобная на [[культ]]”»<ref>

Адкрытае рэдагаванне з’яўляецца асноўным аб’ектам крытыкі. Чытач не можа быць упэўнены, што артыкул, які ён чытае, не перажыў акт [[Вандалізм|вандалізму]]. Крытыкі сцвярджаюць, што рэдагаванне артыкулаў неэкспертамі парушае якасць [[Кантэнт|кантэнту]]. Паколькі ўдзельнікі звычайна перапісваюць ці рэдагуюць асобныя невялікія часткі артыкула, а не ўвесь яго цалкам, высока- і нізкаякасны матэрыял можа ісці ўперамешку ў межах аднаго артыкула. Гісторык [[Розэнцвейг, Рой|Рой Розэнцвейг]] адзначыў: ”У«У цэлым, напісанне з’яўляецца ”„[[Ахілесава пята|ахілесавай пятой]]”“ Вікіпедыі. Камітэты рэдка пішуць добра, і артыкулы часта маюць зменлівую якасць, што з’яўляецца вынікам звязвання сказаў і абзацаў, што напісаны розных людзьмі”людзьмі»<ref name=Rosenzweig>

Вікіпедыя можа цярпець ад вандалаў. [[Вандалізм]] - — шкодніцкае дадаванне, выдаленне ці змяненне зместу артыкула, здзесненае каб намерана скампраметыраваць дакладнасць і аўтарытэтнасць [[Энцыклапедыя|энцыклапедыі]].

</ref>. Напрыклад, у 2008 годзе Вікіпедыя адхіліла масавы анлайн-зварот супраць уключэння выявы прарока [[Магамет|Мухамеда]] ў [[Англійская Вікіпедыя|англійскі раздзел]], спаслаўшыся на сваю рэдакцыйную палітыку. Наяўнасць у Вікіпедыі матэрыялаў, ”нязручных”«нязручных» з палітычнага пункту гледжання стала нагодай заблавання часткі Вікіпедыі ў [[Кітай|КНР]] дзеля кітайскіх карыстальнікаў<ref name=Taylor>

</ref>.

</ref>. Каля 50 % трафіку пошукавых сістэм ў Вікіпедыю прыйшло з {{lang|en|Google}}<ref>

</ref><ref>[http://justifica.ru/articles/wiki-tolkovanie-dlya-obschego-ponimaniya/ Бобкова О. Wiki-толкование для общего понимания // ЭЖ-Юрист. 2011. N 43. С. 5].</ref>, а таксама ў працы розных [[Міністэрства|міністэрстваў]] і [[Ведамства|ведамстваў]]. Так, сайт [[Парламент Канады|Парламента Канады]] спасылаецца на артыкул аб [[Аднаполы шлюб|аднаполых шлюбах]] ў раздзеле ”Спасылкі«Спасылкі па тэме”тэме» ў спісе ”чытаць«чытаць далей”далей» {{lang|en|[[Civil Marriage Act]]}}<ref>[http://www.parl.gc.ca/LEGISINFO/index.asp?Session=13&query=4381&List=ot#2 C-38], LEGISINFO (March 28, 2005)</ref>. Тэзісы [[Энцыклапедыя|энцыклапедыі]] ўсё часцей выкарыстоўваюцца ў якасці крыніцы арганізацыямі, такімі як [[Федэральны суд ЗША]] і [[Сусветная арганізацыя інтэлектуальнай маёмасці]].

* ”«[[Ісціна згодная з Вікіпедыяй]]”» (2008) ({{lang-en|The Truth According to Wikipedia}}). [http://www.youtube.com/watch?v=WMSinyx_Ab0 Фільм] на [[YouTube]].

* ”«[[Ісціна ў лічбах]]”» (2010) ({{lang-en|Truth in Numbers? Everything, According to Wikipedia}}). Дакументальны фільм з удзелам [[Джымі Вэйлз|Джымі Вэйлза]]а, навукоўцаў, журналістаў, пісьменнікаў, палітыкаў, аўтараў Вікіпедыі. Феномен Вікіпедыі разглядваецца ў розных пунктаў гледжання, уключаючы дыяметральна супрацьлеглыя. [http://www.facebook.com/TruthInNumbers Сайт] фільма.