Энвер-паша: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Створана перакладам старонкі "Энвер-паша"
 
вычытка, шаблон
Радок 1:
{{Ваенны дзеяч
'''Ісмаіл Энвер''', вядомы таксама як '''Энвер-паша''' або (першапачаткова) '''Энвер-бі''' ({{Lang-ota|اسماعیل انور پاشا}}اسماعیل انور پاشا&#x200E;, {{Lang-tr|Enver Paşa}}Enver Paşa; [[22 лістапада]] [[1881]] — {{Датасмерці|4|8|1922}}) — [[Асманская імперыя|асманскі]] ваенны і палітычны дзеяч. Ваенны міністр [[Асманская імперыя|Асманскай Імперыі]] падчас [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]]. Адзін з ваенных афіцэраў [[Турцыя|Турцыі]], рэфармаваў архаічную і слабую імперыю ў сучасную Турцыю<ref>Encyclopedia of Wars, Charles Phillips and Alan Axelrod, 2003, p.1327</ref>. Адзін з кіраўнікоў басмачаскага руху; ідэолаг і практык [[панцюркізм|панцюркізма]], ваенны. Актыўны ўдзельнік Младатурэцкай рэвалюцыі [[1908|1908 года]], адзін з лідэраў младатурэцкай партыі «Яднанне і прагрэс». [[Ваеннае злачынства|Ваенны злачынец]]<ref>[http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.237/current_category.50/affirmation_detail.html Вердикт («Kararname») турецкого военного трибунала, 1919] Published in the Official Gazette of Turkey (Takvimi Vekayi), no. 3604 (supplement), July 22, 1919. The transcript was translated into English by Haigazn K. Kazarian and published in the Armenian Review, Vol 24 (1971, 4), pp. 19-26.</ref><ref>Priscilla Mary Roberts, World War One, ABC-CLIO, 2006, p. 642: ''«In July 1919 a Turkish military tribunal found him guilty in absentia of '''war crimes (the massacre of Armenians)''' and sentenced him to death.»''</ref><ref>Samuel Totten, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs. Dictionary of Genocide: A-L, ABC-CLIO, 2008, p. 118: ''«Like Enver and Talaat, Djemal''' was wanted for war crimes''' by the Allies at the time of the Turkish capitulation in 1918, and for his own safety he fled to a number of different havens, ending up in Afghanistan via Russia.»''</ref>, адзін з удзельнікаў і [[Ідэалогія|ідэолагаў]] [[Генацыд армян|генацыду армян]] у [[1915|1915 годзе]]<ref>Israel W. Charny. Encyclopedia of genocide, A-H, p. 213"''Ismail Enver Pasha (1881—1922) was an instigator of the Armenian Genocide.''«</ref><ref>Richard G. Hovannisian. The Armenian genocide in perspective, p. 33</ref>.
|поўнае імя = Энвер-паша
|арыгінал імя = {{Lang-ota|ا}}اسماعیل انور پاشا, {{Lang-tr|Enver Paşa}}
|дата нараджэння =
|месца нараджэння =
|дата смерці =
|месца смерці =
|Перыяд жыцця =
|выява =
|подпіс =
|мянушка =
|псеўданім =
|прыналежнасць =
|гады службы =
|званне =
|род войскаў =
|камандаваў =
|частка =
|бітвы =
|узнагароды = {{{!}}
{{!}} {{Жалезны крыж 1-га класа}} {{!!}} {{Жалезны крыж 2-га класа}}
{{!}}}
|Commons =
|Rodovid =
|сувязі =
|у адстаўцы =
|роспіс =
}}
'''ІсмаілІсмаі́л ЭнверЭнве́р''', вядомы таксама як '''ЭнверЭнве́р-пашапаша́''' або (першапачаткова) '''Энвер-бі''' ({{Lang-ota|اسماعیل انور پاشاا}}اسماعیل انور پاشا&#x200E;, {{Lang-tr|Enver Paşa}}Enver Paşa; [[22 лістапада]] [[1881]] — {{Датасмерці|4|8|1922}}) — [[Асманская імперыя|асманскі]] ваенны і палітычны дзеяч. Ваенны міністр [[Асманская імперыя|Асманскай Імперыі]] падчас [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]]. Адзін з ваенных афіцэраў [[Турцыя|Турцыі]], рэфармаваў архаічную і слабую імперыю ў сучасную Турцыю<ref>Encyclopedia of Wars, Charles Phillips and Alan Axelrod, 2003, p.1327</ref>. Адзін з кіраўнікоў басмачаскага руху; ідэолаг і практык [[панцюркізм|панцюркізма]], ваенны. Актыўны ўдзельнік Младатурэцкай рэвалюцыі [[1908|1908 года]], адзін з лідэраў младатурэцкай партыі «Яднанне і прагрэс». [[Ваеннае злачынства|Ваенны злачынец]]<ref>[http://www.armenian-genocide.org/Affirmation.237/current_category.50/affirmation_detail.html Вердикт («Kararname») турецкого военного трибунала, 1919] Published in the Official Gazette of Turkey (Takvimi Vekayi), no. 3604 (supplement), July 22, 1919. The transcript was translated into English by Haigazn K. Kazarian and published in the Armenian Review, Vol 24 (1971, 4), pp. 19-26.</ref><ref>Priscilla Mary Roberts, World War One, ABC-CLIO, 2006, p. 642: ''«In July 1919 a Turkish military tribunal found him guilty in absentia of '''war crimes (the massacre of Armenians)''' and sentenced him to death.»''</ref><ref>Samuel Totten, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs. Dictionary of Genocide: A-L, ABC-CLIO, 2008, p. 118: ''«Like Enver and Talaat, Djemal''' was wanted for war crimes''' by the Allies at the time of the Turkish capitulation in 1918, and for his own safety he fled to a number of different havens, ending up in Afghanistan via Russia.»''</ref>, адзін з удзельнікаў і [[Ідэалогія|ідэолагаў]] [[Генацыд армян|генацыду армян]] у [[1915|1915 годзе]]<ref>Israel W. Charny. Encyclopedia of genocide, A-H, p. 213"''Ismail Enver Pasha (1881—1922) was an instigator of the Armenian Genocide.''«</ref><ref>Richard G. Hovannisian. The Armenian genocide in perspective, p. 33</ref>.
 
== Біяграфія ==
Радок 16 ⟶ 44:
 
==== Праўленне младатурак ====
{{main|Младатурэцкая рэвалюцыя}}
[[Файл:Lieut.-Colonel_Tyrrell_and_Enver_Bey_after_1913_Ottoman_coup_d'état.png|злева|міні|Энвер-паша прымае замежных прадстаўнікоў пасля перавароту 1913 г.]]
У студзені [[1913]] года Энвер ажыццявіў дзяржаўны пераварот, які прывёў да звяржэння ўрада Кяміля-пашы. Пасля перавароту ўсталяваў ваенную дыктатуру «трох пашей» — разам з Талаат-пашой і Джемаль-пашой утварыў неафіцыйны [[трыумвірат]], які фактычна захапіў усю ўладу ў Турцыі. Заняўшы пост ваеннага міністра Энвер прасоўваў ідэалогію [[Панцюркізм|панцюркізмапанцюркізм]]а і [[Панісламізм|панісламізмапанісламізм]]а. Быў прыхільнікам выкаранення хрысціянскага насельніцтва (у прыватнасці, [[Армяне|армян]] і [[Ліванцы|ліванцліванцаў]]<nowiki/>аў) на тэрыторыі [[Асманская імперыя|Атаманскай імперыі]].
 
[[Файл:Энвер_паша_20_век_журнал_1916_39_сентябрь.jpg|міні|На фатаграфіі [[1914]] года]]
У [[1914]] годзе Энвер выступіў за ваенны саюз Турцыі з Германіяй і садзейнічаў уцягванню Турцыі ў [[Першая сусветная вайна|Першую сусветную вайну]]. Падчас вайны займаў вышэйшы ваенны пост намесніка галоўнакамандуючага (галоўнакамандуючым фармальна лічыўся султан).
 
Радок 27 ⟶ 56:
 
==== Сарыкамышская бітва ====
{{main|Сарыкамышская бітва}}
 
=== Генацыд на тэрыторыі Асманскай імперыі ===
Энвер-паша разам з Талаат-пашой і Джэмаль-пашой быў адным з галоўных арганізатараў [[Генацыд армян|генацыду армян]], генацыду грэкаў і [[Генацыд асірыйцаў|генацыду асірыйцаў]] у Асманскай імперыі падчас Першай сусветнай вайны<ref>[http://www.umd.umich.edu/dept/armenian/papazian/misplace.html ''Dennis R. Papazian'' "Misplaced Credulity: " Contemporary Turkish Attempts to Refute the Armenian Genocide]</ref>.
Радок 55 ⟶ 84:
Пасля кансультацый з мясцовымі ўладамі Бухары і з урадам [[Бухарская Народная Савецкая Рэспубліка|БНСР]] ён напісаў у Маскву ліст з патрабаваннямі павагі незалежнасці [[Бухарская Народная Савецкая Рэспубліка|БНСР]] і вываду войскаў Чырвонай Арміі з тэрыторыі Бухары. Ужо ў гэты час ён стаў выношваць планы пераходу на бок басмачэй, падзяліўшыся імі падчас таемных сустрэч з кіраўніком антысавецкага Туркестанскага нацыянальнага савета, башкірам Ахмед-закі Валідавым, які перасцерагаў яго ад прамой канфрантацыі з бальшавікамі.
 
Праз 23 дні пасля прыезду пад намерам паездкі на паляванне Энвер-паша выехаў за межы горада і здаўся басмачам. Адтуль ён паслаў ліст экс-эміру Бухары ў Афганістан аб сваім жаданні ваяваць на яго баку. Адначасова дамовіўшыся аб сустрэчы з чалавекам эміра, Ібрагім-бекам, адным з лідэрам басмацтва. Аднак сустрэлі басмачы Энвер-пашу зусім не як саюзніка. Як былыя бальшавікі, ён і яго людзі былі раззброеныя і тры месяцы знаходзіліся ў становішчы палонных. За гэты час ён зразумеў, што на самай справе адбываецца ў Туркестане, пераканаўся ў недружалюбнасці басмачэй, якія лічылі джадзідзізм млада-бухарцэў<ref>МладоМлада-бухарцы являлисьз'яўляліся прилежнымистараннымі ученикамивучнямі младомлада-туроктурак.</ref> нават большай пагрозай, чым непасрэдна рускіх бальшавікоў. Зняважаны і абрабаваны, Энвер-паша вымушаны быў знішчыць усе свае кнігі і фатаграфіі, баючыся кансерватызму сваіх турэмшчыкаў. Ібрагім-бек адпусціў пашу толькі пасля атрымання загаду ад экс-эміра падтрымаць зяця былога турэцкага султана<ref>[http://home.ku.edu.tr/~syilmaz/doc/08.pdf 75 лет Турции, стр. 56]</ref>.
 
=== Кіраўніцтва басмацкім рухам ===
Радок 62 ⟶ 91:
Энвер-паша з групай турэцкіх афіцэраў рушыў у Усходнюю Бухару, перагаворваючыся з лідэрамі басмацкіх атрадаў. Службу басмачам паша пачаў у атрадзе Ішон-Султана. Пасля гэтага ён разгарнуў актыўную дзейнасць па каардынацыі басмацкага руху, і быў прызнаны эмірам Сейід Алім-ханам галоўнакамандуючым усімі басмацкімі атрадамі Бухары і Хівы і часткі Туркестана.
 
У лютым [[1922|1922 года]] года кіруемыя Энвер-пашай басмацкія войскі захапілі [[Душанбэ]], затым быў арганізаваны паход на Бухару. За кароткі час ён змог заняць практычна ўсю тэрыторыю Усходняй Бухары і значную частку захаду эмірата. Савецкія прадстаўнікі неаднаразова прапаноўвалі яму мір і прызнанне яго ўлады ў Усходняй Бухары, аднак Энвер-паша заняў непрымірымую пазіцыю і патрабаваў поўнага сыходу савецкіх войскаў з усяго [[Туркестан (рэгіён)|Туркестана]].
 
У маі [[1922|1922 года]] года Чырвоная Армія распачала наступленне, выкарыстаўшы ракі [[Алесь ДударАмудар'я|Амудар'ю]], [[Пяндж]] і [[Вахш]] для перакідання войскаў. Валодаючы вялікім аўтарытэтам Ібрагім-бек, які так і не прызнаў канчатковага вяршэнства Энвер-пашы, не прыйшоў яму на дапамогу. Энвер-паша пацярпеў некалькі цяжкіх паражэнняў, пакінуў Душанбэ. Пры спробе перадыслакацыі энверавых войскаў у Лакайскай даліне, — Ібрагім-бек нечакана напаў на атрады Энвер-пашы з двух бакоў, і нанёс яму значны ўрон.
 
Энвер-паша перамясціўся ў наваколлі Бальджуана, дзе быў высачаны Чырвонай Арміяй, і прайграў вялікую бітву.
 
=== Смерць ===
Энвер-паша быў забіты [[4 жніўня]] [[1922|1922 года]] ў баі з часткамі Чырвонай Арміі (8-я савецкая кавалерыйская брыгада) у кішлаку Чагана ў 25 км ад г. Бальджуана на тэрыторыі бухарскай дзяржавы (сёння тэрыторыя [[Таджыкістан|Таджыкістана]])<ref>{{Кніга|год=1981}}</ref>.кніга
|аўтар = Зевелев А. И., Поляков Ю. А., Чугунов А. И.
|загаловак = Басмачество: возникновение, сущность, крах
|спасылка = http://militera.lib.ru/research/zevelev_ai/03.html
|адказны = Гл. ред. восточной литературы
|месца = М.
|выдавецтва = Наука
|год = 1981
|старонкі =
|старонак = 244
}}</ref><ref name="Veller" />.</ref>.
 
[[Народны камісарыят унутраных спраў СССР|Чэкіст]] Георгій Агабекаў у сваіх мемуарах апісвае аперацыю па выяўленні месцазнаходжання Энвер-пашы (Агабекаў з напарнікам пад выглядам гандляроў укараніліся ў мясцовае насельніцтва і з дапамогай подкупу высветлілі дыслакацыю штаба Энвер-пашы) і цытуе рапарт камандзіра коннага дывізіёна, атакаваўшага штаб Энвер-пашы: «Штаб басмачэй на чале з Энвер-пашой кінуўся ў горы, але наткнуўшыся на эскадрон, які быў пасланы ў абход, прыняў бой. У выніку бою штаб праціўніка знішчаны. Паспелі выратавацца толькі трое. 28 трупаў засталіся на месцы бою. Сярод іх апазнаны і Энвер-паша. Ударам шашкі ў яго адсечаная галава і частка тулава. Побач з ім быў знойдзены Каран»<ref>''[//ru.wikipedia.org/wiki/%D0%90%D0%B3%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%93%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B9_%D0%A1%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87 Георгий Агабеков]'' [http://lib.ru/MEMUARY/AGABEKOW/ch_za_rabotoj.txt ЧК за работой] Глава VI. Убийство Энвер-паши — Приложение к журналу «Отечественные архивы». Выпуск 1. Москва — 1992. Ассоциация «КНИГА • ПРОСВЕЩЕНИЕ • МИЛОСЕРДИЕ», ББК 67.99(2) 116.2 Л63</ref>.
Радок 79 ⟶ 118:
== Адзнакі і каментарыі ==
[[Файл:Enverpasa1.jpg|справа|міні]]
[[Категория:Википедия:Статьи,Да требующиегэтага конкретизации]]</sup>{{кому|}}часу даволі цяжка разабрацца ва ўсіх тонкасцях палітыкі Энвер-пашы, які лавіраваў паміж эмірам, басмачамі, Чырвонай Арміяй, і па чарзе ўступаўшым у саюзы і канфлікты то з тымі, то з іншымі сіламі, аднак пры ўсім пры гэтым ён стараўся праводзіць сваю лінію, спрабуючы стварыць у Сярэдняй Азіі панцюркскую дзяржаву. У прыватнасці, ён карыстаўся тытулам «Галоўнакамандуючага Узброенымі сіламі ісламу і намесніка эміра Бухарскага». На асабістай пячатцы Энвера-пашы быў выгравіраваны надпіс: «Вярхоўны Галоўнакамандуючы войскамі Ісламу, зяць Халіфа і намеснік Магамета».
Да гэтага часу даволі цяжка разабрацца<sup class="" style="white-space: nowrap">&#x5B;''<span style="" title="Википедия:Избегайте неопределённых выражений">каму?</span>''&#x5D;
[[Категория:Википедия:Статьи, требующие конкретизации]]</sup>{{кому|}} ва ўсіх тонкасцях палітыкі Энвер-пашы, які лавіраваў паміж эмірам, басмачамі, Чырвонай Арміяй, і па чарзе ўступаўшым у саюзы і канфлікты то з тымі, то з іншымі сіламі, аднак пры ўсім пры гэтым ён стараўся праводзіць сваю лінію, спрабуючы стварыць у Сярэдняй Азіі панцюркскую дзяржаву. У прыватнасці, ён карыстаўся тытулам «Галоўнакамандуючага Узброенымі сіламі ісламу і намесніка эміра Бухарскага». На асабістай пячатцы Энвера-пашы быў выгравіраваны надпіс: «Вярхоўны Галоўнакамандуючы войскамі Ісламу, зяць Халіфа і намеснік Магамета».
 
У адзін час Энвер выпускаў пракламацыі, у якіх абвяшчаў сябе сейідам, што значыць нашчадкам [[Прарок|прарока]] [[Магамет|Мухамеда]]. Маюцца, аднак, рэальныя звесткі пра тое, што продак Энвера па мужчынскай лініі быў [[Гага звычайная|гагаузам]] [[Праваслаўная царква Малдовы|праваслаўнага]] веравызнання, служыў крымскім ханам, прыняў [[іслам]], ажаніўся на адной з прыдворных у Бахчысараі, а пасля заваявання [[Крым|Крыму]] Расіяй перасяліўся ў [[Дунайскія княствы|Дунайскае княства]]. Так што ніякага дачынення да нашчадкаў прарока Энвер не меў. Ён толькі выкарыстаў самазванна свой тэзіс для ўласнага ўзвелічэння<ref>[http://dlib.eastview.com/browse/doc/6590967 Автор: Д. И. Вдовиченко Исторические портреты. ЭНВЕР-ПАША]</ref>.
Радок 86 ⟶ 124:
 
== Фотагалерэя ==
<center class="">
<gallery /perrow=3 widths="170px" heights="200px">
Файл:ENPER PASHA WARMINISTER.jpg
Файл:ENVER BEY.jpg
Файл:Enver Bey.jpg
Файл:Enver Pasha visiting the Dome of the Rock.jpg|Энвер-паша наведвае Купал Скалы
Файл:Ismail Enver Pascha.jpg
Enver pasha ww1.jpg|Энвер-паша на германскай паштоўцы часоў вайны
</gallery>
</center>
 
{{зноскі}}
== Заўвагі ==
{{примечания}}
 
== Спасылкі ==