Камедыя (п’еса): Розніца паміж версіямі

Хто ж вінаваты ва ўсіх няшчасцях і нягодах Дзёмкі? Рэчаіснасць, здаецца, дае яму даволі канкрэтны адказ. Перш за ўсё, вінаваты пан, які не лічыць сялян за людзей, называе іх «вужавай крывёю». Вінаваты карчмар-арандатар, які ашуквае і спойвае прыгонных. Але Дзёмка ўсё ж перакананы, што прычына ўсіх яго бядот — «першародны грэх» біблейскага Адама. Чорт, які выступае перад героем у абліччы паніча, тут жа абвяргае такія абвінавачанні: Адам проста не мог утрымацца ад спакусы, бо чалавек увогуле слабы і бязвольны па сваёй натуры, вось і ён, Дзёмка, наўрад ці зможа прамаўчаць хаця б з паўгадзіны. Заключаецца заклад на Дзёмкаву душу. У адпаведнасці з фальклорнымі традыцыямі чорт тройчы спакушае селяніна, а селянін тройчы парушае дадзенае слова. На першы погляд ва ўсіх выпадках, прынамсі фармальна, перамог чорт. Але па сутнасці ў маральных адносінах перамогу атрымаў Дзёмка. Ва ўсіх трох выпадках ён свядома парушаў маўчанне па сваёй высакароднасці, бескарысліва прыходзячы на дапамогу іншым. Сваімі гуманнымі паводзінамі Дзёмка нібы абвергнуў самога сябе, даказаў, што ні «першародны грэх», ні наканаванасць не маюць уплыву на чалавечы лёс. Усё, аказваецца, залежыць толькі ад чалавека, ад яго ўнутраных якасцяў. Такая чыста асветніцкая канцэпцыя «Камедыі» была палемічна скіравана супраць сярэднявечнай схаластыкі, якая даказвала прадвызначанасць усіх дзеянняў.