Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка: Розніца паміж версіямі

|герб =Emblem_of_the_Byelorussian_SSR_ Emblem of the Byelorussian SSR (1981-1991).svg

'''Белару́ская Саве́цкая Сацыялісты́чная Рэспу́бліка''' (скарочана '''БССР''') — саюзная рэспубліка [[СССР]], адна з 4 стваральніц Савецкага Саюза ў [[1922]]. [[19 верасня]] [[1991]] перайменавана ў [[Рэспубліка Беларусь|Рэспубліку Беларусь]].

Паводле рашэння [[IШостая з'ездПаўночна-Заходняя КПканферэнцыя РКП(б)Б|VI Паўночна-Заходняй канферэнцыі РКП(б)]] (30 — [[31 снежня]] [[1918]] годаг., [[Смаленск]]) БССР абвяшчалася ў межах [[Віцебская губернія|Віцебскай]], [[Гродзенская губернія|Гродзенскай]], [[Магілёўская губернія|Магілёўскай]] і [[Мінская губернія|Мінскай]] губерняў, беларускіх паветаў [[Віленская губернія|Віленскай]] і [[Ковенская губернія|Ковенскай]] губерняў, заходніх паветаў [[Смаленская губернія|Смаленскай губерні]]. [[Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі]] ў ноч з 1 на [[2 студзеня]] [[1919]] г. абнародаваў Маніфест аб абвяшчэнні ССРБ. [[8 студзеня]] [[1919]] годаг. Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі і Цэнтральнае Бюро КП(б)Б пераехалі са [[Смаленск]]а ў [[Мінск]]. [[I Усебеларускі з'езд Саветаў|Першы Усебеларускі з’езд Саветаў]] (2 — [[3 лютага]] [[1919]] годаг., [[Мінск]]) адобрыў утварэнне БССР, зацвердзіў [[Канстытуцыя Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусь|Канстытуцыю Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусь 1919 годаг.]], выбраў [[Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР|Цэнтральны Выканаўчы Камітэт БССР (ЦВК БССР)]], прыняў пастанову аб аб'яднанні Беларусі і Літвы (гл. [[Літбел]]).

У складаных умовах грамадзянскай вайны і ваеннай інтэрвенцыі ўрад БССР праводзіў работу па ўмацаванні савецкай улады, мабілізацыі сіл на барацьбу з яе праціўнікамі і іншаземнымі захопнікамі, ажыццяўленні першых сацыялістычных пераўтварэнняў. БССР у гэты перыяд знаходзілася ў цяжкім эканамічным і ваенна-палітычным становішчы, большая частка яе тэрыторыі была акупіравана нямецкімі, потым польскімі інтервентамі. Летам [[1920]] годаг. на вызваленай Чырвонай Арміяй тэрыторыі Беларусі адноўлена савецкая ўлада. [[31 ліпеня]] [[1920]] годаг. на сходзе прадстаўнікоў Кампартыі Літвы і Беларусі, савецкіх і прафсаюзных арганізацый Мінска і Мінскай губерні прынята [[Дэкларацыя аб абвяшчэнні незалежнасці Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь]].

Захопленая польскімі войскамі ў выніку [[Савецка-польская вайна, 1919-1921|савецка-польскай вайны 1920]] заходняя частка Беларусі паводле [[Рыжскі мірны дагавор 1921|Рыжскага мірнага дагавора 1921 г.]] адышла да [[Польшча|Польшчы]]. Тэрыторыя ўзноўленнай БССР складалася з 6 паветаў [[Мінская губернія|Мінскай губерні]] з насельніцтвам 1544 000 чалавек. [[Другі Усебеларускі з'езд Саветаў рабочых, сялянскіх, батрацкіх і чырвонаармейскіх дэпутатаў|II Усебеларускі з’езд Саветаў]] прыняў (13 — [[17 снежня]] [[1920]] г.) прыняў дадаткі да Канстытуцыі 1919 г., дзе абвясціў вышэйшым органам улады рэспублікі з'езд Саветаў, а паміж з'ездамі — [[Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР|ЦВК БССР]], выканаўчым органам — [[Савет Народных Камісараў БССР]] (СНК БССР). Пасля заканчэння вайны Беларусь перажыла глыбокі сацыяльна-эканамічны крызіс. Большая частка прадпрыемстваў была знішчана, астатнія з-за адсутнасці паліва і сыравіны працавалі з перабоямі. Былі разбураны сельская гаспадарка, транспарт. Усё гэта цяжка адбівалася на становішчы працоўных, выклікала іх незадаволенасць палітыкай «ваеннага камунізму». Пераход ад ажыццяўлення ў БССР новай эканамічнай палітыкі (НЭПа) прынёс станоўчыя вынікі. [[Харчразвёрстка]] была заменена [[Харчпадатак|харчпадаткам]], дапускалася дзейнасць прыватнага капіталу, праводзілася рэарганізацыя сістэмы кіравання прамысловасцю, вырашаліся пытанні аплаты працы, фінансавай палітыкі. Пераломным у развіцці прамысловасці стаў [[1923]]—[[1924]] гг. гаспадарчы год, калі пачалі хутка расці вытворчасць, колькасць адноўленых і ўведзеных у эксплуатацыю прадпрыемстваў. У [[1924]]—[[1928]] гг. аб'ём прамысловай прадукцыі вырас у 2,3 раза. Адначасова павялічылася колькасць прыватных прадпрыемстваў. Расла зарплата рабочых і служачых. У сельскай гаспадарцы праводзілася работа па землеўпарадкаванні, развіці хутарызацыі, арэнды, кааператыўнага руху і іншае. Каля 1/3 беднякоў і батракоў, якія атрымалі зямлю, сталі сераднякамі. На пачатак кастрычніка [[1925]] г. у БССР было 1084 кааператыўныя таварыствы (аб'ядноўвалі 161 000 членаў). Важнае значэнне для ўмацавання эканамічнага патэнцыялу рэспублікі мела вяртанне ёй са складу [[РСФСР]] у [[1924]] і [[1926]] гг. этнаграфічна роднасных усходніх тэрыторый. Рабіліся захады па ажыўленні Саветаў, умацаванні іх сувязяў з масамі працоўных, павілечэнні колькасці членаў [[Камуністычная партыя Беларусі|Камуністычнай партыі Беларусі]] (КПБ). У 1920-я г. праводзілася палітыка [[Беларусізацыя|беларусізацыі]] грамадска-палітычнага і культурнага жыцця рэспублікі. Значныя поспехі былі дасягнуты на ніве нацыянальна-культурнага адраджэння. Ліквідоўвалася непісьменнасць, была праведзена рэформа школьнай сістэмы, большасць школ пераводзілася на беларускую мову навучання, яны забяспечваліся неабходнымі кадрамі і падручнікамі. Развіваліся літаратура і мастацтва, навука. У [[1920]]—[[1922]] гг. адкрыты [[Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт]], [[Інстытут беларускай культуры]] (у [[1928]] г. пераўтвораны ў [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Акадэмію навук Беларусі]]) і іншае. У ходзе сацыялістычнай індустрыялізацыі (курс на яе абвешчаны ў [[СССР]] у снежні [[1925]] г.) на Беларусі за гады даваенных пяцігодак увайшло ў строй больш за 1000 прамысловых прадпрыемстваў, у тым ліку каля 400 буйных. У 140 прадукцыя прамысловасці ўсіх абласцей БССР перавысіла ўзровень [[1913]] г. у 23 разы.