|
|сталіца=[[Горад Цхінвалі|Цхінвалі]]
|прадстаўнік=[[Аланбек Булацэў]]
|кіраўнік дзяржавыпалітычнага ўтварэння=[[Эдуард Какойты]]
|плошча=3 900
|насельніцтва=каля 70 тыс.
|}}
'''Рэспубліка Паўднёвая Асеція''' ([[Асецінская мова|асец.]] Республикæ Хуссар Ирыстон) — частковапалітычнае прызнанаяўтварэнне дзяржавана ўтэрыторыі паўночна-заходняй[[Грузія|Грузіі]], частцышто знаходзіцца пад ваеннаю апёкаю [[КаўказРасія|расійскага]]у ўраду. Мяжуе на поўначы з [[Расія|Расіяй]], зад іншыхураду бакоўякой -атрымлівае згуманітарную [[Грузія|Грузіяй]],дапамогу. выхадуВыхаду да Сусветнага акіяну не мае. Незалежнасць абвешчаная [[20 верасня]] [[1990]] Саветам народных дэпутатаў Паўднёваасецінскай аўтаномнай вобласці Грузіі.
Пасля [[14 жніўня]] [[1992]] года ў рэгіён увайшло расійскае войска з міратворчым мандатам ад [[СНД]].
З часу адновы незалежнасці Грузіі ў [[1991]] годзе яе ўрад патрабаваў вываду расійскага войска з краіны, аднак з [[14 жніўня]] [[1992]] года расійскае войска знаходзіцца ў Паўднёвай Асеціі паводле міратворчага мандату ад [[СНД]].
Сталіца – горад [[Цхінвал]] (грузінскі варыянт – Цхінвалі). Фактычную незалежнасць здабыла пасля грузіна-паўднёваасяцінскага канфлікту [[1992]] года, аднак да жніўня [[2008]] года [[Грузія]]й кантраляваліся значныя часткі Паўднёвай Асеціі – Ленінгорскі раён, сёлы з пераважна грузінскім насельніцтвам у іншых раёнах. У выніку канфлікту ў жніўні 2008 года РПА усталявала поўны кантроль над сваёй тэрыторыяй.
Фактычную незалежнасць Паўднёвая Асеція здабыла пасля грузіна-паўднёваасяцінскага канфлікту [[1992]] года. Пасля [[Вайна ў Паўднёвай Асеціі, 2008|вайны]] ў жніўні [[2008]] года пад уладаю паўстанцкага ўраду Паўднёвай Асеціі апынуліся Ленінгорскі раён, сёлы з пераважна грузінскім насельніцтвам у іншых раёнах былой Паўднёваасецінскай аўтаноміі Грузіі, што дагэтуль знаходзіліся пад уладаю грузінскага ўраду.
З краін-членаў [[ААН]] прызнаная толькі [[Расія]]й і [[Нікарагуа]] пасля [[Вайна ў Паўднёвай Асеціі, 2008|вайны]] ў жніўні 2008 года. ▼
▲З краін-членаў [[ААН]] прызнаная толькі [[Расія]]й і [[Нікарагуа]] пасля [[Вайна ў Паўднёвай Асеціі, 2008|вайны ]] ў жніўні 2008 года.
== Фізіка-геаграфічны агляд == ▼
▲== Фізіка-геаграфічны агляд ==
У Паўднёвай Асеціі вылучаюцца 3 вышынныя паясяпаясы: перадгорны (да 1000 м) сярэднягорны (1000-2000 м) і высакагорны (вышэй 2000 м). Вялікую частку тэрыторыі Паўднёвай Асеціі займаюць горы – адгор'і Галоўнага Каўказскага хрыбта. Вышэйшая кропка – гара Халаца (3941 м). 89,3% тэрыторыі размешчаныя на вышыні больш за 1000 м над у.м. Па тэрыторыі працягваюцца Рачынскі, Ліхскі (Сурамскі), Кударойскі, Гудзіскі, Харульскі, Ламіскі хрыбты; на паўночным усходзе размешчанае Кельскае нагор'е. Асноўныя перавалы праз Галоўны хрыбет: Роцкі, Зякарскі, Дзедаіскі. Поўдзень Паўднёвай Асеціі займае перадгорная частка Карталінскай раўніны.
Маюцца радовішчы і праявы свінцу, цынку, медзі, ртуці, нікелю, мыш'яку, тальку, барыту, мармуру, габру, туфу (больш 2 млн. м<sup>3</sup>), іншых будматэрыялаў.
У залежнасці ад вертыкальнай занальнасці змяняецца тып глебавага покрыва, ад чарназёмных і перагнойна-карбанатных глеб прадгорнай зоны да горана-лугавых глеб высакагор'я. Амаль 1/2 тэрыторыі Паўднёвай Асеціі займаюць лясы: шырокалісцевыя (дуб, бук, граб) у ніжнім поясе і іглічныя (елка, месцамі піхта, хвоя) – у верхнім. Вышэй іглічных лясоў размяшчаюцца субальпійскія і альпійскія лугі. У лясах водзяцца воўк, мядзведзь, рысь, лісіца, сустракаюцца кабан, барсук, казуля.
==Урад==
== Дзяржаўны лад ==
Рэспубліка Паўднёвая Асеція – унітарнаяунітарнае дзяржавапалітычнае ўтварэнне. Дзеючая Канстытуцыя прынятая [[8 красавіка]] [[2000]] года на ўсенароднымна рэферэндуме, што адбыўся ва ўмовах выгнання большасці насельніцтва тэрыторыі. Яна змяніла Канстытуцыю [[1993]] года, у выніку чаго Паўднёвая Асеція стала прэзідэнцкай рэспублікай. Глава дзяржавыпаўстанцаў – прэзідэнт, які абіраецца на 5 гадоў усеагульным прамым тайным галасаваннем. У цяперашні час прэзідэнтам з'яўляецца [[Эдуард Какойты]], які ў [[2001]] годзе перамог на выбарах дзейнічаўшага прэзідэнта і перавыбраны ў [[2006]] годзе; прэм'ер-міністр з кастрычніка 2008 – [[Асланбек Булацэў]]. Заканадаўчая ўлада – Парламент Паўднёвай Асеціі – складаецца з 33 дэпутатаў, абіраных на 5 гадоў па шматмандатна-тэрытарыяльнай выбарчай сістэме.
Буйнейшая палітычная партыя – «Адзінства», якая карыстаецца падтрымкай улад. Іншыя партыі, напрыклад, «Фыдыбаста» («Айчына»), Нацыянал-дэмакратычная партыя і інш. малалікія і істотнай ролі не адыгрываюць. У сярэдзіне-канцы 1990-х гадоў сур'ёзную палітычную сілу ўяўляла Камуністычная партыя Паўднёвай Асеціі, якая падтрымлівала першага прэзідэнта Паўднёвай Асеціі – Людвіга Чыбірова.
* [[Знаурскі раён]] (адміністрацыйны цэнтр: пасёлак [[Знаур]]),
* [[Ленінгорскі раён]] (адміністрацыйны цэнтр: пасёлак [[Ленінгор]])
* [[Цхінвальскі раён]] (органы ўлады размяшчаюцца ў горадзе [[Горад Цхінвалі|Цхінвалі]]),
* [[Горад Цхінвалі]]
З [[1989]] па [[2008]] год насельніцтва Паўднёвай Асеціі скарацілася з 99 да 72 тысяч чалавек. На 2008 год (да жнівеньскага канфлікту) па прыблізных адзнаках насельніцтва Асеціі складалі асяціны (64,3 %), грузіны (25,0 %), рускія (2,8 %), армяне (1,21 %), яўрэі (0,9%) і іншыя. Пасля жніўня [[2008]] года Паўднёвую Асецію пакінула вялікую колькасць грузін, аднак дакладную лічбу пакуль вызначыць не ўяўляецца магчымым.
Большасць насельніцтва – [[праваслаўе|праваслаўныя]]{{крыніца?}}, статут Аланскай епархіі, якая ахоплівае тэрыторыю РПАрэспублікі, застаецца неўрэгуляваным, бо яна адмаўляецца ад падначалення [[Грузінская праваслаўна царква|Грузінскай праваслаўнай царквы,]]. Руская[[Маскоўскі жа царквапатрыярхат]] з прычыны кананічна-прававых перашкод адмаўляецца ад улучэння АланскайАланской епархіі ў свой склад.
== Эканоміка ==
=== Прамысловасць ===
Асноўнымі галінамі прамысловасці Паўднёвай АсецйііАсеціі з'яўляюцца машынабудаванне, дрэваапрацоўка, горназдабыўная, вытворчасць будаўнічых матэрыялаў, лёгкая і харчовая прамысловасць. Да нападу Грузіі прамысловасць Паўднёвай Асеціі налічвала 22 невялікіх прадпрыемства, якія ў 2006 году вырабілі прадукцыі (без ПДВ) на 61,6 млн. расійскіх рублёў, што на 2,4% перавысіла ўзровень 2005 года. Найбуйныя прадпрыемствы – заводы «Электравібрамашына», «Эмальпровад», механічны завод, лесакамбінат, Багіацкі налівачны завод, Цхінвальскі завод піва і фруктовых вод, прадпрыемства «Югастальк». Дзейнічаюць прыватные сталярныя цэха. Але маштабы гаспадарчай дзейнасці ў рэспубліцы ў цэлым мізэрныя, і асноўнай крыніцай паступлення фінансавых сродкаў з'яўляецца расійская дапамога і гандаль (як законны, так і кантрабандны) з [[Расія]]йРасіяй і [[Грузія]]йГрузіяй.
Грашовая адзінка – расійскі рубель. У перспектыве – па меры нармалізацыі палітычнага і эканамічнага становішча варта чакаць развіццё турызму.
=== Сельская гаспадарка ===
У сельскай гаспадарцы дамінуе жывёлагадоўля, развіта зернегадоўлязерневая гаспадарка, садоўніцтва і вінаградарства. У [[2008]] годзе ўбіраемая плошча пасеваў пшаніцы вырасла ў параўнанні з 1990-мі гадамі больш, зачымся ў 10 разразоў - са 130 да 1,5 тыс. га, чаканы ўраджай – больш за 2,5 тыс.т. (ураджайнасць – больш за 16,7 цэнтнераў з гектара){{крыніца?}}.
=== Транспарт ===
Транспарт Паўднёвай Асеціі прадстаўлены пераважна аўтамабільным. Менавіта ім здзяйсняюцца зносіны з іншымі краінамі і рэгіёнамі. Асноўнай транспартнай артэрыяй з'яўляецца Транскаўказская аўтамагістраль, якая праходзіць праз [[Роцкі тунэль,]] пабудаваны ў [[1985]] годзе працягласцю 3660 метраў – адзіная дарога, што злучае напрост з [[Паўночная Асеція|Паўночнаю Асеціяй]] (Расія).
Чыгуначныя зносіны на адзінай у Паўднёвай Асеціі чыгуначнай галінцы Цхінвал–ГорыЦхінвалі–Горы былі адмененыяспыніліся ў [[1991]] годзе было спынена і з тых часоў не аднаўлялася. Трубаправодны транспарт прадстаўлены газаправодам з Грузіі Агара-ЦхінвалЦхінвалі. Агульная працягласць газавых сетак – 80 км, з іх газаправодаў сярэдняга ціску – 16 км, нізкага ціску – 54 км. Існуюць праекты будаўніцтва чыгуначнай лініі [[Уладзікаўказ]]-[[Цхінвал]]Цхінвалі і газаправоду з Расіі<ref>{{ref-ru}}[http://newsru.com/world/19jun2009/gazoprovod.html Запуск трубы с российским газом в Южной Осетии приурочили к началу "пятидневной войны"]</ref>.
== Адукацыя і навука ==
У Паўднёвай Асеціі маеццаМаецца каля 55 сярэдніх школ, 1 ВНУ – Паўднёва-АсяцінскіПаўднёваасяцінскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Аляксандра Цібілова і 1 даследчая ўстанова – [[Паўднёва-Асяцінскі навукова-даследчы інстытут]]. ▼
▲У Паўднёвай Асеціі маецца каля 55 сярэдніх школ, 1 ВНУ – Паўднёва-Асяцінскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Аляксандра Цібілова і 1 даследчая ўстанова – [[Паўднёва-Асяцінскі навукова-даследчы інстытут]].
{{зноскі}}
| 