|
=== Развіццё ===
[[выява:{{Біяфота|XN Priocnemis sp.jpg|thumbright|ш=250|Кветкі цёрна, якія апыляе [[Дарожныя восы|дарожная аса]] з роду {{bt-bellat||Priocnemis}}]]|color=lightgreen}}
{{нп3|Фанерафіты|Фанерафіт|pl|Fanerofity}}. Цвіце вельмі багата, але кароткі час, у красавіку і маі (далей на поўдзень у сакавіку{{r|kvetena}}), перад з'яўленнемз’яўленнем лісця. Кветкі духмяныя і выдзяляюць [[Нектар, цукрысты сок|нектар]]. Прыцягваюць розных насякомых-апыляльнікаў, доля якіх у [[апыленне|апылення]] вельмі важная (сітуацыя з абмежаваным доступам насякомых да кветак аказвае значны ўплыў на колькасць завязей і пладоў)<ref name=jacobs>{{Кніга|аўтар=Jacobs JH, Clark SJ, Denholm I, Goulson D, Stoate C, Osborne JL|загаловак=Pollination biology of fruit-bearing hedgerow plants and the role of flower-visiting insects in fruit-set|часопіс=Ann Bot.|нумар=104 (7)|старонкі=1397-1404|мова=en|data=2009|pmid=19770165}}</ref>. Плады спеюць у верасні<ref name=grochowski>{{кніга|аўтар=Wiesław Grochowski|загаловак=Uboczna produkcja leśna|выдаўніцтва=Państwowe Wydawnictwo Naukowe|месца=Warszawa|год=1990|isbn=83-01-09535-0}}</ref> і доўга застаюцца на галінах<ref name=bugala>{{кніга|аўтар=Bugała Władysław |загаловак=Drzewa i krzewy dla terenów zieleni |год=1991 |старонкі=344 |выдаўніцтва=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |месца=Warszawa |isbn = 83-09-00013-8}}</ref>.
=== Хімічны састаў ===
Плады цёрну ў свежым стане ўтрымліваюць да 30,1 % {{нп3|Сухая маса|сухой масы|pl|Sucha masa}} (у самой мякаці ўтрымліваецца да 83 % вады{{r|ziemianski}}), 8,7-9,3 % [[Вугляводы|вугляводаў]] ([[глюкоза]] і [[фруктоза]], 0,73 % [[Пекцінавыя рэчывы|пекціну]]), 2,5-2,6 % [[Арганічныя кіслоты|арганічных кіслот]] (у тым ліку [[Яблычная кіслата|яблычнай]]<ref name="ДПЯ"/>), 2,4 % [[Харчовыя валокны|харчовых валокнаў]], 1,5 % [[Бялкі|бялку]], 1,0-1,3 % {{нп3|Мінеральныя солі|мінеральных солей|uk|Мінеральні солі}}{{r|grochowski}}{{r|ziemianski}}, акрамя гэтага {{нп3|флаваноіды||ru|Флавоноиды}} ([[антацыяны]]<ref name=lamer>{{кніга|аўтар=Eliza Lamer-Zarawska, Barbara Kowal-Gierczak, Jan Niedwerok|загаловак=Fitoterapia i leki roślinne|выдаўніцтва=Wydawnictwo Lekarskie PZWL|месца=Warszawa|год=2007|старонкі=67|isbn=978-83-200-3401-1}}</ref> і {{нп3|кемферол|||Kaempferol}}<ref name=volak>{{кніга|аўтар=Jan Volák, Jiří Stodola|загаловак=Rośliny lecznicze|выдаўніцтва=Polska Oficyna Wydawnicza BGW|месца=Warszawa|год=1983|старонкі=244|isbn=83-7066-389-3}}</ref>), [[дубільныя рэчывы]]<ref name="ДПЯ"/> (1,7 %<ref name=gumowska>{{кніга|аўтар=Irena Gumowska|загаловак=Kuchnia pod chmurką|выдаўніцтва=Wydawnictwo PTTK Kraj|месца=Warszawa|data=1988|старонкі=50}}</ref>) і [[Стэрыны|стэролы]]<ref name=antkowiak>{{кніга|аўтар=Lidia Antkowiak|загаловак=Rośliny lecznicze|выдаўніцтва=Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu|месца=Poznań|год=1998|старонкі=122|isbn=83-7160-146-8}}</ref>, а таксама выражаныя ў мг на 100 гр: 32 [[Кальцый|кальцыю]], 25 [[фосфар]]у, 1,9 [[жалеза]]<ref name=ziemianski>{{кніга|аўтар=Michał Ziemiański|загаловак=Słownik towaroznawczy artykułów żywnościowych|выдаўніцтва=Wydawnictwo Przemysłu Lekkiego i Spożywczego |месца=Warszawa|год=1957 |старонкі=488-489}}</ref>.
Утрыманне [[Аскарбінавая кіслата|вітаміну С]] каля 12-19 мг%<ref name=grochowski2>{{кніга|аўтар=Wiesław Grochowski|загаловак=Jadalne owoce leśne |выдаўніцтва=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne|месца=Warszawa|год=1986|isbn=83-09-00021-9}}</ref>. Энергетычная каштоўнасць 100 г — 54 ккал{{r|ziemianski}}. З-за высокага ўтрымання кіслаты і [[Дубільныя рэчывы|дубільных рэчывоў]] плады могуць мець такі даўкі смак, што ў свежым стане будуць амаль неядомыя. Пасля [[Даспельванне|прамаражвання]] пладоў, колькасць кіслот і дубільных рэчываў у іх значна памяншаецца, а [[глюкоза]] часткова раскладваецца ў [[Фруктоза|фруктозу]], што робіць іх больш салодкімі{{r|grochowski}}{{r|grochowski2}}. Ядры таксама ўключаюць значныя колькасці [[Алеі|алеяў]]{{r|grochowski2}}. Кара і карані ўтрымліваюць [[дубільныя рэчывы]] i {{нп3|Камфара|камфарны алей|ru|Камфора}}{{r|reicholf}}, а кара на старых парастках — [[таніны]]<ref name=future>{{cite web|url=http://www.pfaf.org/user/Plant.aspx?LatinName=Prunus%20spinosa|title=Prunus spinosa – L.|work=Plants For A Future|lang=en|accessdate=2011-07-05}}</ref>.
=== Таксічныя ўласцівасці ===
{{Біяфота|Терн КР03.JPG|right|ш=250|Ягады цёрна|color=lightgreen}}
Насенне ўтрымлівае цыянагенныя гліказіды — {{нп3|амігдалін||ru|Амигдалин}}<ref name=hrynkiewicz>{{кніга|аўтар=Hrynkiewicz-Sudnik Jerzy, Sękowski Bolesław, Wilczkiewicz Mieczysław |загаловак=Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych |месца=Warszawa |год=2001 |выдаўніцтва=Wydawnictwo Naukowe PWN |старонкі=350–351 |isbn = 83-01-13434-8}}</ref>, {{нп3|пруназін||ru|Пруназин}}<ref name=wyk>{{кніга|аўтар=van Wyk Ben-Erik, Wink Michael |загаловак=Rośliny lecznicze świata |год=2008 |выдаўніцтва=MedPharm Polska |месца=Wrocław |strony=257 |isbn = 83-60466-51-3}}</ref> і {{нп3|самбунігрын||pl|Sambunigryna}}<ref name=kumaras>{{кніга|аўтар=Y. Kumarasamya, P. J. Cox, M. Jaspars, L. Nahar, S. D. Sarker|загаловак=Cyanogenic glycosids from Prunus spinosa (Rosaceae) |часопіс=Biochemical Systematics and Ecology|нумар=31, 9|старонкі=1063-1065 |мова=en|url=http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0305197803000632 |doi=10.1016/S0305-1978(03)00063-2}}</ref>. У невялікіх колькасцях гліказіды прысутнічаюць таксама ў кветках{{r|volak}}. У выніку ферментнага [[гідроліз]]у з іх утвараецца моцна таксічная [[сінільная кіслата]] з {{нп3|бензойны альдэгід|бензойным альдэгідам|ru|Бензойный альдегид}}, які мае характэрны пах марцыпанаў{{r|wyk}}.
Сярод усіх слівовых, якія культывуюць у [[Цэнтральная Еўропа|Цэнтральнай Еўропе]], цёрн мае самае высокае ўтрыманне сінільнай кіслаты ў насенні, пачынаючы ад 3 да 6 %<ref name=mowszowicz>{{кніга|аўтар=Jakub Mowszowicz|загаловак=Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych|выдаўніцтва=Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne |месца=Warszawa| год=1982|старонкі=225|isbn=83-09-00660-8}}</ref>. Вядомыя выпадкі з'яўленняз’яўлення сімптомаў атручвання сінільнай кіслатой у [[Свойская свіння|свіней]], якія з'ядаліз’ядалі насенне цёрну{{r|mowszowicz}}. У выпадку спажывання чалавекам сінільная кіслата можа прывесці да смерці ў дозе 1 мг на 1 кг масы цела.
[[Смяротная доза|Смяротная доза (LD<sub>50</sub>)]], разлічаная для мышэй, гэта 3,7 мг/кг<ref name = Oxford>{{cite web|url=http://ptcl.chem.ox.ac.uk/MSDS/HY/hydrogen_cyanide.html|title=Safety data for hydrogen cyanide|author=Safety Officer in Physical Chemistry at Oxford University|date=2010|publisher=The Physical and Theoretical Chemistry Laboratory, Oxford University|język=en|data dostępu=2011-04-10}}</ref>. Смерць адбываецца ў выніку гіпаксіі з-за паралічу дыхання і энзіматычнага блоку<ref name=hanneberg>{{кніга|аўтар=Maria Hanneberg, Elżbieta Skrzydlewska|загаловак=Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami|выдаўніцтва=Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich|месца=Warszawa|год=1984|старонкі=119|isbn=83-200-0419-5}}</ref>{{r|future}}.
=== Генетыка ===
Цёрн — гэта [[Плоіднасць|тэтраплоід]] (2n=4x). Стандартны гаплаідальны лік [[храмасома|храмасом]] x=8, гаплаідальны лік храмасом n=16 (2n=32)<ref name=janick>{{кніга|аўтар=Jules Janick, Robert E. Paull|загаловак=The encyclopedia of fruit & nuts|выдаўніцтва=CABI|месца=Oxfordshire|data=2008|старонкі=698}}</ref>. Дыферэнцыянаванне {{нп3|Гаплатып|гаплатыпу|ru|Гаплотип}} значна болей у паўднёвай частцы арэала цёрну — што выразна паказвае на ўчасткі гэтага віду ў [[плейстацэн]]е<ref name=mohanty>{{кніга|аўтар=Mohanty A, Martín JP, Aguinagalde I|загаловак=Population genetic analysis of European Prunus spinosa (Rosaceae) using chloroplast DNA markers|часопіс=Am J Bot.|том=89 (8)|старонкі=1223-1228|мова=en|год=2002|pmid=21665722}}</ref>. Высокі {{нп3|Полімарфізм, генетыка|полімарфізм|pl|Polimorfizm (genetyka)}} {{нп3|Пластом|пластомнай ДНК|ru|Пластом}} у гэтага віду значна ўскладняе правядзенне з ім [[Філагенетыка|філагенетычных]] даследаванняў<ref name=mohanty2>{{кніга|аўтар=Mohanty A, Martín JP, Aguinagalde I|загаловак=Chloroplast DNA diversity within and among populations of the allotetraploid Prunus spinosa L. |часопіс=Theoretical and Applied Genetics|том=100, 8|старонкі=1304-1310|мова=en|data=1999|doi=10.1007/s001220051439|url=http://www.springerlink.com/content/33fncex9kmjv827b/}}</ref>.
== Экалогія ==
|
