Беларусь у Першай сусветнай вайне: Розніца паміж версіямі

На расійска-нямецкім фронце вайна пачалася баямі ва Усходняй Прусіі, Польшчы, Галіцыі. Літоўска-беларускія губерні, якія знаходзіліся паблізу тэатра ваенных дзеянняў, былі аб'яўлены на ваенным становішчы. Забараняліся [[забастоўкі]], [[сход]]ы, [[шэсце|шэсці]], [[маніфестацыя|маніфестацыі]], уводзілася [[ваенная цэнзура]]. Тэрыторыя Беларусі апынулася ў складзе Дзвінскай і Мінскай ваенных акруг, і ў адпаведнасці з указам Мікалая II ад 20 ліпеня 1914 г. уся мясцовая цывільная адміністрацыя мусіла падпарадкоўвацца іх начальнікам<ref>Авербах, О. И. Законодательные акты, вызванные войною 1914 года с Германиею, АВстро-Венгриею и Турциею: законы, манифесты, рескрипты, указы, положения Совета Министров, Военного и Адмиралтейств-Советов, распоряжения и постановления министров и др.: [в 5 т.]. [Т. 1] / О. И. Авербах. — Вильна: Типография А. Г. Сыркина, 1915. — С. 15 — 16; Якупов, Н. М. Борьба за армию в 1917 году: (Деятельность большевиков в прифронтовых округах). — М.: Мысль, 1975. — 294 с. — С. 21 — 22.</ref>. У Баранавічах размясцілася Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага вялікага князя Мікалая Мікалаевіча. 29 ліпеня паводле яго загаду начальнікам ваенных акруг была разаслана дырэктыва «аказваць ваеннай сілай самае энергічнае садзеянне цывільным уладам, каб поўным яднаннем на месцах ваеннага і цывільнага начальства выкараніць адразу ўсялякую спробу да смуты»<ref>Беркевич, А. Б. Крестьянство и всеобщая мобилизация в июле 1914 г. // Исторические записки. — 1947. — Т. 23. — С. 11.</ref>.

З пачатку [[1915]] г. асноўныя сілы Германіі знаходзіліся на Усходнім фронце. У выніку нямецкага наступлення расійскія войскі ў чэрвені [[1915]] г. пакінулі [[Галіцыя|Галіцыю]], страціўшы каля 600 тыс.000 палоннымі, забітымі, і параненымі. Захапіўшы Галіцыю, Германія сканцэнтравала галоўныя сілы на польскім тэатры ваенных дзеянняў.

Расійскія войскі, церпячы паражэнне за паражэннем у [[Польшча|Польшчы]], у ліпені [[1915]] г. здалі Варшаву. Фронт імкліва набліжаўся да Беларусі. У жніўні 1915 г. пачалосяпачаўся нямецкаенямецкі наступленненаступ ўу напрамкукірунку [[Коўна]]-[[Вільня]]-[[Мінск]]. У пачатку верасня 1915 г. расійская армія пакінула [[Вільня|Вільню]], [[Гродна]], [[Ліда|Ліду]], [[Брэст]] і іншыя гарады [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]]. [[Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага]] была пераведзена з [[Баранавічы|Баранавіч]] у [[Магілёў]]. У кастрычніку [[1915]] г. фронт стабілізаваўся на лініі [[Дзвінск]]-[[Паставы]]-Баранавічы-[[Пінск]]. Значная частка тэрыторыі Беларусі апынулася пад германскай акупацыяй.

Ваенныя паражэнніпаразы расійскай арміі ў кампаніі [[1915]] г., няўдачы баявых дзеянняў у 1916 г., велізарныя людскія страты выклікалі нездаволенасць салдатжаўнераў. У [[войска]]х успыхнулі хваляванні, звязаныя з дрэнным забеспячэннем [[прадукты харчавання|прадуктамі харчавання]] і абмундзіраваннем, недахопам [[зброя|зброі]] і [[боепрыпасы|боепрыпасаў]]. Усяго ў Беларусі ў перыяд вайны адбыліся 62 значныя хваляванні салдатжаўнераў. РаслоПавялічвалася [[дэзерцірства]]. Цэлыя ваенныявайсковыя часцічасткі і злучэнні адмаўляліся ісці ў наступленне. Узмацнілася антыўрадавая агітацыя сярод [[салдаты|салдатжаўнераў]].

[[22 кастрычніка]] [[1916]] г. адбылося паўстанне салдат, [[казакі|казакоў]] і [[матросы|матросаў]] на размеркавальным пункце ў [[Гомель|Гомелі]]. Паўстанне ўспыхнула ў сувязі з арыштам аднаго з казакоў. На яго абарону выступілі каля 4 тыс. салдат і матросаў, якія абяззброілі каравул гаўптвахты і вызвалілі з-пад арышту больш за 800 чалавек. 26 кастрычніка салдаты-паўстанцы разагналі паліцэйскі атрад, які займаўся вобыскаміператрусамі. Паўстанцы былі жорстка пакараны. Да [[суд]]а было прыцягнута 16 чалавек. З іх 9 было расстраляна, а астатнія адпраўлены на катаргу і ў арыштанцкія роты. Але спыніць працэс разлажэння [[армія|арміі]] ўжо было нельга, яна паступова станавілася небаяздольнай.

Аднак утварыць канфедэрацыю не ўдалося. Германскі ўрад не быў зацікаўлены ў такой дзяржаве. АкупіраваўшыАкупаваўшы Вільню, германскае камандаванне абвясціла аб тым, што беларускія землі будуць падпарадкоўвацца «[[Польская Карона|Польскай Кароне]]». У сувязі з гэтым польскія памешчыкі, ксяндзы, карыстаючыся падтрымкай акупантаў, пачалі настойліва ажыццяўляць [[паланізацыя|паланізацыю]] беларускага насельніцтва. На акупіраванай беларускай тэрыторыі была створана шырокая сетка польскіх школ, розных згуртаванняў польскай «злучнасці». Гвалтоўная паланізацыя выклікала абурэнне мясцовага насельніцтва. Пачаліся спрэчкі паміж [[палякі|палякамі]] і [[беларусы|беларусамі]]. Гэта і прывяло да адмаўлення ідэі ўтварэння канфедэратыўнай дзяржавы. Больш таго, у самім беларускім нацыянальным руху адбыўся раскол. Група беларускіх дзеячаў на чале з В. Ластоўскім заснавала тайную арганізацыю «[[Сувязь незалежнасці і непадзельнасці Беларусі]]», якая ставіла сабе за мэту ўтварыцьстварэнне незалежнуюнезалежнай БеларусьБеларусі уў яе этнаграфічных межах.

Германія, стараючыся ўмацаваць сваю ўладу на акупіраванайакупаванай тэрыторыі, ажыццявіла адпаведныя захады, каб, па-першае, не даць магчымасці стварыць тут самастойную дзяржаву, а па-другое, прадухіліць поўнае польскае засілле на гэтых землях. У пачатку [[1916]] г. германскі фельдмаршал [[Паўль фон Гіндэнбург|Гіндэнбург]] у загадзе аб школах акупіраванагаакупаванага краякраю абвясціў [[беларуская мова|беларускую мову]] раўнапраўнай з [[польская мова|польскай]], [[літоўская мова|літоўскай]] і [[ідыш|яўрэйскайгабрэйскай]] мовамі. Нягледзячы на супрацьдзеянне польскіх памешчыкаў і ксяндзоў, беларускі нацыянальны рух значна ажывіўся. На акупіраванай тэрыторыі былі адчынены беларускія школы, створаны выдавецтвы. Пачалося выданне на беларускай мове газет, часопісаў. Стала выходзіць газета «[[Гоман]]». У Вільні былі створаны «[[Беларускі клуб]]», згуртаванне «[[Золак]]», «[[Навуковае таварыства]]», «[[Беларускі вучыцельскі саюз]]» і інш. Кіраваў усёй гэтай работайпрацай створаны ў [[1915]] г. у Вільні [[Беларускі народны камітэт]], які ўзначальваў [[А. Луцкевіч]]. У красавіку [[1916]] г. камітэт прыняў удзел у рабоце канферэнцыі народаў Расіі, якая адбылася ў [[Стакгольм]]е, а таксама ў міжнароднай канферэнцыі ў [[Горад Лазана|Лазане]] ў чэрвені [[1916]] г. Дэлегацыя беларусаў звярнулася да ўсіх цывілізаваных людзей свету з просьбай дапамагчы беларускаму народу свабодна развіваць свае «інтэлектуальныя, маральныя і эканамічныя сілы», стаць гаспадаром на сваёй уласнай зямлі.