Куба: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Artificial123 (размовы | уклад)
дрНяма тлумачэння праўкі
Няма тлумачэння праўкі
Радок 30:
|Этнахаронім = [[Кубінцы]]
|Месца па насельніцтву =
|Насельніцтва = 11.241147.161407<ref>https://www.cia.gov/library/publications/resources/the-world-factbook/geos/cu.html</ref>
|Год ацэнкі = 20102017
|Насельніцтва па перапісу = 11.238239.317224<ref>http://www.one.cu/publicaciones/cepde/estudiosydatos/anual/4_tabla_2.pdf</ref>
|Год перапісу = 20142015
|Шчыльнасць насельніцтва = 102,3
|Месца па шчыльнасці = 106
Радок 60:
<!-- |Без гімна=* -->
}}
'''Куба''' ({{lang-es|Cuba}})  — [[астраўная дзяржава]] ў паўночнай частцы [[Карыбскае мора|Карыбскага мора]]. З 1959 года Кубу нярэдка называюць «Востравам Свабоды»
 
Тэрыторыя краіны — 110,86 тыс. км². Сталіца — [[Гавана]] (2,2 млн чал.). Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне — 14 правінцый і 169 муніцыпій, адна з якіх — [[Хувентуд]] — цэнтральнага падначалення. Насельніцтва — 11,2315 млн чал. (20042017); гарадское — 75,7 %; 73 % — белыя, 15 % — мулаты, 11 % — негры. Сярэдняя працягласць жыцця — 76 гадоў. Афіцыйная мова — іспанская. Рэлігія — каталіцызм (65 % насельніцтва каталікі), пратэстанцтва (меней 4,5 %), афра-кубінскія культы.
 
Нацыянальныя святы: 1 студзеня — Дзень вызвалення (1959); 1 мая — Міжнародны дзень працоўных; 26 ліпеня — Дзень нацыянальнага паўстання (1953); 10 кастрычніка — Дзень пачатку барацьбы за незалежнасць Кубы ад Іспаніі (1868); 25 снежня — Каляды (святкаванне адноўлена з 1997).
 
Куба — член [[ААН]], Руху недалучэння (з верасня 2006 Куба — старшыня Руху недалучэння на наступныя 3 гады), Асацыяцыі карыбскіх дзяржаў, Лацінаамерыканскай эканамічнай сістэмы, Лацінаамерыканскай асацыяцыі інтэграцыі, з'яўляеццаз’яўляецца назіральнікам у Карыбскай супольнасці, удзельнічае ў Ібераамерыканскім форуме.
 
== Этымалогия ==
Назва «Куба» вергаддней за ўсё паходзіць з мёртвых моваў індзейцаў таіна. Дакладны сэнс назвы невядомы, ёсць пункт гледжання, што яна можа быць вытворнай ад слоў cubao, «месца, дзе ўрадлівая зямля багатая»<ref>http://www.alfredcarrada.org/notes8.html</ref>, альбо coabana, «цудоўнае месца». Ёсць таксама гіпотэза, што Хрыстафор Калумб назваў востраў у гонар паселішча Куба ў раёне Бежа ў [[Партугалія|Партугаліі]].
 
== Гісторыя ==
 
У даеўрапейскі час [[Вялікія Антыльскія астравы]] засялялі плямёны індзёйцаў таіна. Першым з еўрапейцаў, якія апынуліся тут, быў Калумб, які высадзіўся на ўсходзе архіпелага ў кастрычніку 1492 года. У 1511 годзе Дыега Веласкес дэ Куэльяр падпарадкаваў карэннае насельніцтва астравоў, пабудаваў форт Баракоа і стаў першым іспанскім губернатарам Кубы. Да 1514 года было заснавана сем паселішчаў. У 1515 годзе Куэльяр перанёс штаб-кватэру ў Сант'ягаСант’яга-дэ-Куба, які стаў першай сталіцай Кубы. Каланізацыя праходзіла ва ўмовах барацьбы з карэнным насельніцтвам вострава — індзейцамі таіна, якія складалі 75 % насельніцтва. Калумб дакладваў аб мільённым забітым індзейцу. Насельніцтва Кубы ў XV стагоддзі складала каля 1 800 000 чалавек.
* У 1823 годзе было задушана першае паўстанне за атрыманне незалежнасці ад Іспаніі.
* У 1868 годзе пачалася Дзесяцігадовая вайна за незалежнасць Кубы; паўстанцы падтрымліваліся ЗША. Ваенныя дзеянні дасягнулі вышэйшай кропкі ў 1872-18731872—1873 гадах, але затым паўстанцы вялі ваенныя дзеянні толькі ва ўсходніх правінцыях, Камагуэй і Ар'ентеАр’енте. У 1878 годзе было падпісана мірнае пагадненне, якое адмяніла найбольш непрыемныя для жыхароў вострава заканадаўчыя акты.
* У 1895 годзе на Кубе высадзіўся атрад кубінскіх патрыётаў пад кіраўніцтвам Хасэ Марці. Гэта падзея стала адпраўной кропкай новай вайны з іспанцамі, падчас якой кубінцы дамагліся кантролю амаль над усёй тэрыторыяй вострава, выключаючы буйныя гарады.
* У 1898 годзе ЗША пачалі вайну з Іспаніяй, у якой атрымалі перамогу. Куба становіцца залежнай ад ЗША. У канстытуцыі было агаворана права ЗША ўвесці войскі на тэрыторыю краіны. Гэты пункт быў адменены ў 1934 годзе.
Радок 78 ⟶ 81:
* 10 сакавіка 1952 года Фульхенсіа Батыста ажыццявіў дзяржаўны пераварот і ўсталяваў асабістую дыктатуру.
* 26 ліпеня 1953 года група рэвалюцыянераў на чале з Фідэлем Кастра паспрабавала захапіць казармы Манкада. Спроба аказалася няўдалай, і ўдзельнікі штурму патрапілі ў турмы, але гэта падзея стала адпраўной кропкай Кубінскай рэвалюцыі. Адразу ж за гэтымі падзеямі рушылі ўслед палітычныя рэпрэсіі. У 1955 годзе рэвалюцыянеры былі амніставаныя. 2 снежня 1956 года новая група рэвалюцыянераў высадзілася з яхты «Гранма» на ўсходзе вострава і пачала ваенныя дзеянні супраць урада Батысты.
* 1 студзеня 1959 года дыктатар Батыста збег з Кубы. У той момант паўстанцкія сілы занялі горад Санта-Клара ў цэнтры вострава і кантралявалі вялікія ўчасткі мясцовасці на ўсходзе, хоць сталіцы непасрэдная небяспека не пагражала і ў распараджэнні Батысты заставаліся значныя вайсковыя сілы. Ва ўмовах вакууму ўлады, які ўзнік у выніку уцёкаў Батысты, 8 студзеня калона паўстанцаў ўступіла ў Гавану, дзе была сустрэтая народнай радасцю.
 
У выніку перамогі рэвалюцыі ўлада на Кубе атрымала ўрад «левай» арыентацыі на чале з Фідэлем Кастра, які затым схіліўся на шлях будаўніцтва сацыялізму. Кіруючай і адзінай дазволенай партыяй краіны з'яўляеццаз’яўляецца Камуністычная партыя Кубы. Урад Фідэля Кастра правёў аграрную рэформу, нацыяналізацыю прамысловых актываў, разгарнуў шырокія сацыяльныя пераўтварэнні. Гэта выклікала незадаволенасць часткі насельніцтва і адбылася масавая эміграцыя, галоўным чынам у ЗША, дзе стварылася буйная дыяспара апанентаў Кастра і яго палітыкі. Эміграцыі таксама спрыяў прыняты ў 1966 годзе Кангрэсам ЗША «Кубінскі Акт», які гарантуе пастаяннае жыхарства любому кубінцаў, які прыбыў у ЗША легальна ці нелегальна.
 
Адразу ж з рэвалюцыяй 1959 года пачаліся палітычныя рэпрэсіі, у першую чаргу скіраваныя супраць дзеячаў зрынутага рэжыму дыктатара Батысты і агентаў ЦРУ.
Радок 86 ⟶ 89:
З пачатку 1960-х гадоў па пачатак 1990-х Куба была саюзнікам СССР, які аказваў ёй значную фінансавую, эканамічную і палітычную падтрымку, дзейна падтрымлівала марксісцкіх паўстанцаў і марксісцкія ўрада Лацінскай Амерыкі (Пуэрта-Рыка, Гватэмалы, Сальвадора, Нікарагуа, Панамы, Балівіі, Перу, Бразіліі, Аргенціны, Чылі), Афрыкі (Эфіопія, Ангола) і Азіі, а таксама праводзіла палітыку аказання дапамогі гуманітарнага профілю розным краінам свету. У канцы 1980-х за мяжой у рамках ваенных і гуманітарных місій знаходзілася больш за 70 тыс. кубінцаў.
Кастра адмоўна паставіўся да палітыкі Перабудовы ў СССР і нават забараніў распаўсюд на Кубе шэрагу савецкіх выданняў («Маскоўскія навіны», «Новы час» і інш.) і ў той жа час падтрымаў галоўнага апанента Гарбачова — Ельцына. Паводле ўспамінаў Ельцына, Кастра выказваў яму сімпатыю і ў гады апалы, і пазней, пасля яго прыходу да ўлады, нягледзячы на відавочны антысацыялістычны характар рэформаў у Расіі.
Пасля распаду СССР эканамічнае становішча Кубы істотна пагоршылася (у 1990-19931990—1993 гады ВУП зменшыўся на 33 %<ref>Brundenius, Claes. Revolutionary Cuba at 50: Growth with Equity revisited Latin American Perspectives Vol. 36 No. 2 March 2009 pp.31-48</ref>), і аналітыкі прадказвалі хуткае падзенне ўрада Кастра, аднак да 1994 году сітуацыя ў асноўным стабілізавалася, і эканамічны стан краіны міжнароднымі арганізацыямі ў сапраўдны момант ацэньваецца як цалкам здавальняючы.
 
19 лютага 2008 года праз газету «Гранма» Фідэль Кастра абвясціў пра сыход у адстаўку з пасады прэзідэнта Дзяржсавета і галоўнакамандуючага кубінскімі войскамі. «Маім дарагім суграмадзянам, якія аказалі мне каласальную гонар абраць мяне членам Парламента, у якім будуць прыняты важнейшыя для лёсу рэвалюцыі рашэнні, я паведамляю, што не намерваюся і не дам сваёй згоды на тое, каб заняць пасаду старшыні Дзяржсавета і Галоўнакамандуючага», — гаворыцца ў звароце<ref name="gra">{{cite news|url=http://www.rian.ru/world/20080219/99565174.html|publisher=РИА Новости|title=Фидель Кастро уходит в отставку с поста руководителя Кубы|date=19 февраля 2009|accessdate=2009-10-18}}</ref>.
 
На дадзены момант прэзідэнтам Дзяржсавета з'яўляеццаз’яўляецца Рауль Кастра<ref>[http://finam.info/news/kastro-poobeshal-uyti-na-pensiyu-v-2018-godu/ Кастро пообещал уйти на пенсию в 2018 году. Финам 25.02.2013]</ref>.
 
== Дзяржаўны лад ==
Радок 117 ⟶ 120:
# горад [[Гавана]]
# правіцыя [[Правінцыя Матансас|Матансас]]
# правіцыя [[Правінцыя Сьенфуэгас|С'енфуэгасС’енфуэгас]]
# правінцыя [[Правінцыя Вілья-Клара|Вілья-Клара]]
# правінцыя [[правінцыя Санкты-Спірытус|Санкты-Спірытус]]
Радок 125 ⟶ 128:
# правінцыя [[Гранма]]
# правінцыя [[правінцыя Ольгін|Ольгін]] (адм. цэнтр — [[Горад Ольгін|Ольгін]])
# правінцыя [[правінцыя Сант'яга-дэ-Куба|Сант'ягаСант’яга-дэ-Куба]]
# правінцыя [[правінцыя Гуантанама|Гуантанама]]
 
Радок 132 ⟶ 135:
 
== Эканоміка ==
Аб'ёмАб’ём знешняга гандлю ў 2006 па ацэнках склаў 12,5 млрд дол. ЗША. Асноўныя гандлёвыя партнёры — Венесуэла, Канада, Кітай, Іспанія, Нідэрланды.
 
У краіне працягвае часткова дзейнічаць размеркавальна-карткавая сістэма. Застаюцца вострымі праблемы беспрацоўя (афіцыйная — 2,6 %, схаваная — каля 10 % эканамічна актыўнага насельніцтва), забеспячэнні насельніцтва прадметамі першай неабходнасці.
 
Нягледзячы на шкоды, прычыненыя ў 2004 прыроднымі катаклізмамі, азначыліся прыкметы некаторага паляпшэння эканамічнай сітуацыі на востраве, што звязана з павелічэннем сусветных цэнаў на асноўныя тавары кубінскага экспарту і прыбыткаў ад турызму. Дадатная дынаміка працягвалася і ў 2006, рост ВУП у якім склаў 12,5 % (2005 — 11,8 %), а яго аб'емаб’ем перавысіў 38 млрд дол. у сталых цэнах. ВУП на душу насельніцтва з улікам рэальнай пакупніцкай здольнасці склаў 3900 дол. Інфляцыя ў 2006 нахадзілася на ўзроўні 4 %.
 
== Унутрыпалітычная сітуацыя ==
 
На Кубе захоўваецца сістэма, якая абапіраецца на адміністрацыйна-камандныя метады кіравання, партыйныя і сілавыя структуры. На V з'ездзез’ездзе кампартыі (кастрычнік 1997) быў пацверджаны цяперашні курс — «забеспячэнне выжывання рэвалюцыі» і працяг будаўніцтва «сацыялізму з кубінскай спецыфікай».
 
У выніку пагаршэння стану здароўя 31 ліпеня 2006 Ф. Кастра звярнуўся да кубінскага народа з заявай аб тым, што часова перадае абавязкі і паўнамоцтвы Першага сакратара ЦК Кампартыі Кубы, а таксама Старшыні Дзяржаўнага Савета і Савета Міністраў свайму брату Раўлю Кастра, што прадугледжана кубінскім заканадаўствам. Працэс выздараўлення Ф. Кастра ідзе павольна і непроста. Тым не менш унутрыпалітычная сітуацыя ў краіне пакуль застаецца стабільнай. У студзені 2008 Фідэль Кастра зноў абраны дэпутатам Нацыянальнай асамблеі, але 19 лютага 2008 заявіў, што не пагадзіцца зноў заняць пасады Старшыні Дзяржсавета і Савета нацыянальнай абароны пры новым фарміраванні гэтых органаў улады.
Радок 150 ⟶ 153:
Дыпламатычныя дачыненні ўрады ўстанавілі [[16 красавіка]] [[1992]] года. У [[2000]] годзе на Кубу прыязджаў [[Аляксандр Лукашэнка]]<ref>[http://www.mfa.gov.by/print/ru/press/news/2002-04-15-3.html Аб 10-годдзі ўстанаўлення дыпламатычных адносін паміж Беларуссю і Кубай]// Сайт Міністэрства замежных спраў Беларусі. [[15 красавіка]] [[2002]]</ref>.
 
У верасні 2006 праведзены візіт у Рэспубліку Куба Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь А. Р.  Лукашэнка для ўдзелу ў XIV саміце Руху недалучэння. У ходзе Саміту адбылася двухбаковая сустрэча [[Аляксандр Лукашэнка|А. Р.  Лукашэнка]] з выконваючым абавязкі Старшыні Дзяржаўнага Савета і Савета Міністраў Рэспублікі Куба [[Рауль Кастра|Раулем Кастра]].
 
20-24 красавіка 2006  г. ажыццёўлены афіцыйны візіт у Рэспубліку Куба урадавай дэлегацыі Рэспублікі Беларусь пад кіраўніцтвам Прэм'ерПрэм’ер-міністра [[Сяргей Сідорскі|Сідорскага С.С]]. Галоўнымі вынікамі візіту сталі сустрэча С. С.  Сідорскага са Старшынёй Дзяржаўнага Савета і Савета Міністраў Рэспублікі Куба [[Фідэль Кастра|Фідэлем Кастра]], а таксама замацаванне стратэгічнага партнёрства Беларусі з Кубай і дасягненне дамоўленасцей аб паглыбленні супрацоўніцтва ва ўсіх сферах, якія ўяўляюць узаемную цікавасць, перш за ўсё, у гандлёва-эканамічнай.
 
У лютым 2011 года Беларусь наведаў з афіцыйным візітам Міністр замежных спраў Кубы Бруна Радрыгес Парылья. У ходзе візіту адбыліся сустрэчы з Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь А. Р.  Лукашэнка, міністрам замежных спраў, Старшынёй Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь.
 
24-25 чэрвеня 2012 года адбыўся афіцыйны візіт на Кубу Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь А. Р.  Лукашэнка, падчас якога адбыліся сустрэчы беларускага прэзідэнта і высокапастаўленых членаў урадавай дэлегацыі са Старшынёй Дзяржаўнага Савета і Савета Міністраў Кубы Раулем Кастра, яго першым намеснікам Хасэ Рамонам Мачадо Вентура, а таксама намеснікам Старшыні Савета Міністраў Рыкарда Кабрысасам і міністрам замежных спраў Бруна Радрыгесам Парылья.
 
== Сувязь ==
 
Пасля перамогі кубінскай рэвалюцыі, урадам Ф. Кастра было прынята рашэнне аб нацыяналізацыі радыёвяшчання, тэлефоннай і радыёсувязі. У далейшым, развіццё тэлекамунікацый апынулася абцяжарана ў сувязі з гандлёва-эканамічнай блакадай, усталяванай ЗША. Тым не менш, у 1960-19801960—1980 гады мела месца развіццё сістэм сувязі з боку СССР і сацыялістычных дзяржаў.
У перыяд пасля 1991 года сітуацыя ўскладнілася, але ўжо ў 1992 годзе Куба падключылася да камп'ютарнайкамп’ютарнай сеткі Usenet<ref>«''In 1992, CENIAI began uucp data transmission. About twice a week, they receive a dial-up call from Toronto for two-way transfer of mail and news. Their Canadian partner is Web, a part of the Association for Progressive Communications''»<br />Larry Press, Joel Snyder. [http://som.csudh.edu/cis/lpress/devnat/nations/cuba/cuba3.htm A Look at Cuban Networks]</ref>.
У 2003 годзе на востраве працавала 2 інтэрнэт-правайдэра. Нацыянальны дамен [[.cu]].
У чэрвені 2009 года Венесуэла вылучыла 70  млн долараў на пракладку па дне Карыбскага мора паміж Венесуэлай і пунктам Сібаней ў Сант'ягаСант’яга-дэ-Куба оптавалакновага кабеля ALBA-1. У лютым 2011 года пракладка кабеля агульнай працягласцю каля 1,6 тыс. км была завершана<ref>[http://ria.ru/world/20110209/332501947.html Оптоволоконный кабель Венесуэла-Куба достиг кубинского побережья] // РИА «Новости» от 9 февраля 2011</ref>. Кабель, эксплуатацыя якога прадугледжана на працягу 25 гадоў, мае выхад 640 гігабіт — у 3 тысячы разоў больш, чым існуючая на Кубе спадарожнікавая інтэрнэт-сувязь<ref>[http://ria.ru/world/20130124/919640698.html Тестовые испытания интернет-кабеля проходят на Кубе] // РИА «Новости» от 24 января 2013</ref>.
3 чэрвеня 2013 года ў краіне адкрыліся 118 інтэрнэт-кафэ<ref>[http://runews24.ru/technology/internet-cafe-in-cuba.html На Кубе 3 июня появились первые 118 интернет-кафе] // служба новостей "«RuNews24"» от 5 июня 2013</ref>.
На Кубе маецца адзіны аператар мабільнай сувязі — дзяржаўная кампанія ETECSA пад гандлёвай маркай Cubacel. Першапачаткова, мабільныя тэлефоны маглі мець толькі замежнікі, работнікі замежных фірмаў або кубінцы, якія займаюць ключавыя пасады ў дзяржаўным апараце. Пры гэтым, простыя кубінцы, якія жадаюць абзавесціся мабільным тэлефонам, абыходзілі забарону, афармляючы тэлефоны на імя замежных грамадзян<ref>[http://top.rbc.ru/society/28/03/2008/153673.shtml Власти Кубы разрешили гражданам покупать мобильные телефоны] // РБК от 28 марта 2008</ref>. 14 красавіка 2008 года кубінскім грамадзянам было дазволена свабоднае набыццё мабільных тэлефонаў, што стала прычынай масавага распаўсюджвання мабільнай сувязі.
На Кубе дзейнічае стандарт GSM 900, а ў некаторых раёнах Гаваны і курортным Варадэра — GSM 850<ref>[http://ria.ru/world/20081212/157046424.html?ria=d59c18uv2ngmfjqu19ht825etsa0o9cq Плата за подключение к мобильной связи на Кубе снизилась с $120 до $65] // РИА «Новости» от 12 декабря 2008</ref>.