Гравітацыйная лінза: Розніца паміж версіямі

[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др аўтаматычны перанос катэгорыі
др стыль, арфаграфія, пунктуацыя
Радок 1:
[[Файл:Gravitational lens-full.jpg|300px|міні|справа]]
 
'''Гравітацыйная лінза''' - — масіўнае цела ([[планета]], [[зорка]]) або сістэма цел ([[галактыка]], скопішча галактык, скопішча [[Цёмная матэрыя|цёмнай матэрыі]]), якая перакрыўляццазмяняе сваім [[Гравітацыйнае поле|гравітацыйным полем]] кірунак распаўсюджвання [[Электрамагнітнае выпраменьванне|электрамагнітнага выпраменьвання]], падобна да таго, як перакрыўляцьзмяняе светлавынапрамак праменьсветлавога прамяня звычайная [[лінза]].
 
Як правіла, гравітацыйныя лінзы, здольныя істотна сказіць малюнаквыяву фонавага аб'ектааб’екта, уяўляюць сабой досыць вялікія засяроджванняскопішчы масы: галактыкі і сукупнасці галактык. Больш кампактныя аб'ектыаб’екты, напрыклад, зоркі, таксама адхіляюць прамяні святла, аднак на гэтактакія малыя [[Вугал|вуглы]], што зафіксаваць такое адхіленне не ўяўляецца магчымым. У гэтым выпадку можна толькі заўважыць кароткачасовае павелічэнне яркасці аб'ектааб’екта-лінзы ў той момант, калі лінза пройдзе паміж [[Планета Зямля|Зямлёй]] і фонавым аб'ектамаб’ектам. Калі аб'ектаб’ект-лінза яркі, то заўважыць такое змяненне нерэальна. Калі ж аб'ектаб’ект-лінза не яркі ці ж не бачны зусім, то такая кароткачасовая ўспышка цалкам можа назірацца. Падзеі такога тыпу называюцца '''мікралінзаваннем'''. Цікавасць тут звязана не з самім працэсам лінзавання, а з тым, што ён дазваляе выявіць масіўныя і не бачныя ніякім іншым спосабам шчыльнасціскопішчы матэрыі.
 
Яшчэ адным напрамкам даследаванняў мікралінзавання стала ідэя выкарыстання [[каўстыка|каўстык]] для атрымання [[Інфармацыя|інфармацыі]] як абпра самімсам аб'екцеаб’ект-лінзелінзу, так і пра тую крыніцу, чыю святло яна факусуефакусіруе. Пераважная большасць падзей мікралінзавання цалкам ўпісваеццаупісваецца ў здагадку, што абодва целы сферычнай формы. Аднак у 2-3 % усіх выпадкаў назіраецца складаная крывая яркасці, з дадатковымі кароткімі пікамі, якая сведчыць аб фарміраванні каўстык ўу лінзаваных малюнкахвыявах<ref>Гл. напрыклад M. Dominik, Mon.Not.Roy.Astron.Soc. 353 (2004) 69 ([http://arxiv.org/pdf/astro-ph/0309581 astro-ph/0309581])</ref>. Такая сітуацыя можа мець месца, калі лінза мае няправільную форму, напрыклад, калі лінза складаецца з двух або больш цёмных масіўных цел. Назіранне такіх падзей безумоўна цікава для вывучэння прыроды цёмных кампактных аб'ектаўаб’ектаў. Прыкладам паспяховага вызначэння параметраў падвойнай лінзы з дапамогай вывучэння каўстык можа служыць выпадак мікралінзавання OGLE-2002-BLG-069<ref>[http://www.arxiv.org/abs/astro-ph/0502018 astro-ph/0502018]</ref>. Акрамя таго, маюцца прапановы па выкарыстанні каўстычнага мікралінзавання для высвятлення геаметрычнай формы крыніцы, альбо для вывучэння профілю [[Яркасць|яркасці]] працяглага фонавага аб'ектааб’екта, і ў прыватнасці для вывучэння [[Атмасфера|атмасфер]] зорак-гігантаў.
 
== Назіранні ==
 
[[Файл:Einstein cross.jpg|міні|злева|[[Крыж Эйнштэйна]] - — чатыры выявы далёкага [[квазар]]а апраўляюцьабрамляюць блізкую [[Галактыка|галактыку]], якая служыць у дадзеным выпадку гравітацыйнай лінзай]]
 
{{нарыхтоўка раздзела}}
Радок 17:
[[Файл:Gravitational lensing equation.png|300px|міні|Ураўненне гравітацыйнага лінзавання]]
 
Гравітацыйную лінзу можна разглядаць як звычайную лінзу, але толькі з каэфіцыентам праламленняпераламлення, які залежыць ад становішча. Тады агульнае ураўненнеўраўненне для ўсіх мадэляўмадэлей можна запісаць наступным чынам <ref name="zaharov">{{кніга
|аўтар = Захаров А.Ф.
|загаловак = Гравитационные линзы и микролинзы
Радок 26:
}}</ref>:
 
<math>\eta= \frac{D_s}{D_d}\xi-D_{ds}\hat{\alpha}(\xi),</math>
 
дзе η - — каардыната крыніцы, ξ - — адлегласць ад цэнтра лінзы да пунктупункта праламленняпераламлення (прыцэльны параметр) у плоскасці лінзы, D<sub>s</sub>, D<sub>d</sub> - — адлегласці ад назіральніка да крыніцы і лінзы адпаведна, D<sub>ds</sub> - — адлегласць паміж лінзай і крыніцай, α — - кутвугал адхілення, вылічаецца па формуле:
 
<math>\alpha=\frac{4G}{c}\int_{R^2}\frac{(\xi_i-\xi')\Sigma(\xi)}{|\xi_i-\xi'|^2},</math>
 
дзе Σ — - павярхоўнаяпаверхневая шчыльнасць, уздоўж якой "«слізгае"» прамень. Калі пазначыцьабазначыць характэрную даўжыню ў плоскасці лінзы за ξ<sub>0</sub>, а адпаведную ёй велічыню ў плоскасці крыніцы за η<sub>0</sub>=ξ<sub>0</sub>D<sub>s</sub>/D<sub>l</sub> і ўвесці адпаведныя безразмерныя вектары x=ξ/ξ<sub>0</sub> і y=η/η<sub>0</sub>, то ураўненнеўраўненне лінзы можна запісаць у наступным выглядзе:
 
<math>y=x-\bigtriangledown\psi(x)=\bigtriangledown\left(\frac{1}{2} x^2-\psi(x)\right).</math>
 
Тады, калі ўвесці функцыю, званай патэнцыялам Ферма <math>\phi(x,y)=\frac{(x-y)^2}{2}-\psi(x)</math>, т.зв. патэнцыял Ферма, можна запісаць ураўненне наступным чынам <ref name="zaharov"/>:
 
<math>\bigtriangledown\phi(x,y)=0.</math>
 
ЧасовуюЧасавую затрымку паміж выявамі таксама прынята запісваць праз патэнцыял Ферма <ref name="zaharov"/>:
 
<math>T(x,y)=\frac{1}{c}\xi^2_0\frac{D_s}{D_lD_{ls}}(1+z_l)|\phi(x_i, y)-\phi(x_j, y)|.</math>
 
Часам зручна выбраць маштаб ξ<sub>0</sub> = D<sub>l</sub>, тады '''x''' і '''y''' гэта вуглавое становішча малюнкавыявы і крыніцы адпаведна.
 
== Гл. таксама ==
 
* [[Крыж Эйнштэйна]]
 
Радок 53 ⟶ 52:
 
== Літаратура ==
 
* {{кніга
|аўтар = Захаров А.Ф.
Радок 65 ⟶ 63:
* [http://www.astronet.ru/db/msg/1162190 Гравитационная линза]
* [http://nature.web.ru/db/msg.html?mid=1157494 Научная сеть. Гравитационные линзы.]
* [http://nature.web.ru/db/msg.html?mid=1168497&s= ЧЕРЕПАЩУК А.  М.  Гравитационное микролинзирование и проблема скрытой массы.]
 
{{Галактыкі}}