Худаер Юсуфбекавіч Юсуфбекаў: Розніца паміж версіямі

|Навуковая сфера = [[раслінаводства]], [[інтрадукцыя раслін]], [[гара|горнае]] [[земляробства]], лугапашавай [[Сельская гаспадарка|гаспадарка]], [[біялогія]]<ref name="anrt"/><ref name="ua"/>{{sfn|ОлимовойОлимова|ШапошниковойШапошникова|1989|с=5–17}}{{sfn|Мансуров|Максумов|1992|с=63–64}}

'''''Худоер Юсуфбекович Юсуфбеков''''' ({{lang-tg|Худоёр Юсуфбекович Юсуфбеков}} [[10 снежня]] [[1928]], [[Вёска|кішлак Пиш]], [[Сельсавет|Дарморахт]], АОГБ, [[Таджыкская ССР|Таджыкская АССР]] - [[27 лістапада]] [[1990]], [[Душанбэ]], [[Таджыкская ССР]], [[СССР]]) - [[СССР|савецкі]] [[навуковец]], арганізатар навукі на Паміры, спецыяліст у галіне раслінаводства, асваення аридных горных і высакагорных тэрыторый, луговедения, фитомелиорации, інтрадукцыі раслін і пашавага гаспадаркі, батанікі, палявой даследчык-практык, педагог вышэйшай школы, прафесар. Распрацаваў дыферэнцыраваную па [[Экалогія|эколага]]-[[Геаграфія|геаграфічным]] раёнах і вышынным паясам сістэму паляпшэння кармавых угоддзяў [[Памір]]а і [[Кыргызстан|Алайскі даліны]] (1968), ўкараніў сістэму аридного кормавытворчасці, прапанаваў метады вырошчвання карысных раслін ва ўмовах Паміра (1972), распрацаваў генеральны план рэканструкцыі Памірскі батанічнага саду (1970-1975 ), [[член-карэспандэнт]] АН Таджыцкай ССР (1968), [[доктар навук|доктар сельскагаспадарчых навук]] (1969), [[акадэмік|сапраўдны член - акадэмік]] [[Акадэмія навук|АН]] [[Таджыкская ССР|Таджыцкай ССР]] (1976), [[Грамадскі дзеяч|грамадскі]] і [[Грамадскі дзеяч|дзяржаўны дзеяч]], [[старшыня]] Рады па каардынацыі навуковай дзейнасці Аддзялення біялагічных навук АН Таджыцкай ССР, член Каардынацыйнага савета Аддзялення агульнай біялогіі [[АН СССР]] (1987-1990)<ref name="anrt">{{cite web |url=http://www.anrt.tj/ru/chleny-an-rt/personalnyj-sostav-s-1951-goda/dejstvitelnye-chleny-an-rt|title=Действительные члены (академики) АН Республики Таджикистан. Персональный состав с 1951 г.|trans-title=Правадзейныя члены (акадэмікі) АН Рэспублікі Таджыкістан. Персанальны склад з 1951 г.|website=Действительные члены АН Республики Таджикистан с 1951 г.|publisher=Anrt.tj|language=ru|access-date=2018-04-28|ref= }}</ref><ref name="ua">{{cite web |url=http://100v.com.ua/ru/Yusufbekov-Hudoer-Yusufbekovich-person|title=Знаменитые, великие, гениальные люди. Самое интересное о них! Юсуфбеков Худоер Юсуфбекович|date=2012-12-28|website=Знамениті, великі, геніальні люди. Найцікавіше про них!|publisher=Com.ua|location=написано на Украине|at= |language=ru|access-date=2018-04-28|ref= }}</ref>{{sfn|ОлимовойОлимова|ШапошниковойШапошникова|1989|с=5–17}}{{sfn|Мансуров|Максумов|1992|с=63–64}}{{sfn|Зуробек|Ҳакназар|1990|с=3}}{{sfn|Watanabe|Kreutzmann|2016|с=50–51}}.

Сваю навуковую дзейнасць X.Ю. Юсуфбеков пачаў у 1954 годзе ў Памірскі батанічным садзе на пасадзе малодшага навуковага супрацоўніка. Тут ён пад кіраўніцтвам А.В. Гурскага вёў даследаванні па замацаванню і асваенню пяшчаных і галечных масіваў у Ишкашимском раёне, а таксама працу па развіцці калекцыйных і вытворчых гадавальнікаў Памірскі батанічнага саду. У 1956 году X.Ю. Юсуфбеков заклаў першыя досведы па залужэння пустынных пашы на [[Памір|Заходнім Паміры]]<ref name="anrt" /><ref name="ua"/>{{sfn|ОлимовойОлимова|ШапошниковойШапошникова|1989|с=5, 8–9}}{{sfn|Зуробек|Ҳакназар|1990|с=3}}{{sfn|ОлимовойОлимова|ШапошниковойШапошникова|1989|с=5, 8–9}}{{sfn|Мансуров|Максумов|1992|с=63}}.

У гэтыя гады ім былі сфармуляваны і эксперыментальна даказаны метады стварэння высокапрадукцыйных кармавых угоддзяў шляхам рознага рэжыму паліву падсявання травы без парушэння натуральнай расліннасці. Вынікі гэтых даследаванняў, укаранёных у калгаснае вытворчасць Шугнанского і Ишкашимского раёнаў ГБАО на вялікіх плошчах, з'явіліся асновай кандыдацкай дысертацыі, абароненай у 1961 годзе<ref name="anrt" />{{sfn|ОлимовойОлимова|ШапошниковойШапошникова|1989|с=5–17}}{{sfn|Зуробек|Ҳакназар|1990|с=3}}{{sfn|Мансуров|Максумов|1992|с=63}}{{sfn|ОлимовойОлимова|ШапошниковойШапошникова|1989|с=5}}.

<ref name="anrt" /><ref name="ua"/>{{sfn|Зуробек|Ҳакназар|1990|с=3}}{{sfn|Мансуров|Максумов|1992|с=63}}{{sfn|ОлимовойОлимова|ШапошниковойШапошникова|1989|с=5–6, 9–10}}.

І ў 1969 годзе ўсе біялагічныя навуковыя ўстановы Паміра (Памірскі біялагічная станцыя на Усходнім Паміры 3860 м над узроўнем мора, Памірскі батанічны сад блізу горада Хорог 2320 м над узроўнем мора і Ишкашимский апорны пункт 2600 м над узроўнем мора) X. Ю. Юсуфбековым былі аб'яднаны у Памірскі біялагічны інстытут, першым дырэктарам, якога ён і стаў (сёння ПБИ носіць імя свайго заснавальніка і практычна – стваральніка (з 1992)<ref name="adlia">{{cite web |url=http://www.adlia.tj/show_doc.fwx?Rgn=13866|title=Постановление Кабинета Министров Республики Таджикистан от 5 марта 1992 г. №54 "О присвоении Памирскому биологическому институту Академии наук Республики Таджикистан имени академика Худоера Юсуфбекова"|date=|website=Министерство юстиции Республики Таджикистан, USAID, Всемирный банк, ГИУП «КОНУНИЯТ»|publisher=Adlia.tj|language=ru}}</ref>)<ref name="anrt" /><ref name="ua" />{{sfn|Мансуров|Максумов|1992|с=63–64}}{{sfn|Зуробек|Ҳакназар|1990|с=3}}{{sfn|Watanabe|Kreutzmann|2016|с=50–51}}<ref name="adlia"/><ref name="unesco" >{{cite web |url=http://unesdoc.unesco.org/images/0005/000504/050495fo.pdf|title=ÉNIGMES BOTANIQUES DE L'ASIE CENTRALE Des savants soviétiques étudient les paradoxales richesses du Pamir|trans-title=BOTANICAL ENIGMA OF CENTRAL ASIA Soviet scholars study the paradoxical riches of the Pamirs|website=The UNESCO Courier|publisher=Unesdoc.unesco.org|location=написано во Франции|at=|language=fr|access-date=2018-04-16|quote=Institut biologique du Pamir, dirigé par Khudoyor Yusufbekov, savant réputé = Памірскі біялагічны інстытут на чале з вядомым вучоным Худоером Юсуфбековым|ref= }} [[Le Courrier]] Novembre 1974 pp. 27—31</ref>{{sfn|ОлимовойОлимова|ШапошниковойШапошникова|1989|с=6, 11–14}}.

Знаходзячыся на гэтай працы X. Ю. Юсуфбеков па-ранейшаму ажыццяўляў навуковае кіраўніцтва тэматыкай даследаванняў Памірскі батанічнага саду і лабараторыі высакагорнага пладаводства, кіраваў працай аспірантаў<ref name="anrt" />{{sfn|Зуробек|Ҳакназар|1990|с=3}}{{sfn|Мансуров|Максумов|1992|с=64}}{{sfn|ОлимовойОлимова|ШапошниковойШапошникова|1989|с=7, 14–15}}.

У 1989 г. удастоены званне Лаўрэата Дзяржаўнай прэміі імя Абуали ібн Сіна ў галіне навукі<ref name="anrt" />{{sfn|Зуробек|Ҳакназар|1990|с=3}}<ref name="adlia" />{{sfn|Мансуров|Максумов|1992|с=64}}{{sfn|ОлимовойОлимова|ШапошниковойШапошникова|1989|с=7, 15}}.

* Прысуджана Дзяржаўная прэмія Таджыцкай ССР імя [[Авіцэна|Абуалi ібн Сіна]] і прысвоена званне лаўрэатаў прэміі імя [[Авіцэна|АБУАЛИ iбн-Сіна]] за цыкл прац «Паляпшэнне пашы і сенажацей Паміра і Алайскі даліны і раслінаводчай засваенне горных тэрыторый Паміра» (1989) <ref name="anrt" />{{sfn|Мансуров|Максумов|1992|с=63–64}}{{sfn|Зуробек|Ҳакназар|1990|с=3}}{{sfn|ОлимовойОлимова|ШапошниковойШапошникова|1989|с=5–7, 16–17, 38–39}}.

* {{cite book |year=1989|editor1-last=Олимовой|editor1-first=М. Д.|editor1-link=|editor2-last=Шапошниковой|editor2-first=Н. Н.|title= Худоер Юсуфбекович Юсуфбеков: [Ученый в обл. растениеводства] |script-title= |trans-title=Худоер Юсуфбекович Юсуфбеков: [Вучоны ў галіне раслінаводства]|url=https://search.rsl.ru/ru/search#q=title:(худоер%20юсуфбеков)|type= |series= |language=ru|volume= |issue= |others= |edition=А. А. Коннов|location=[[Душанбэ]]|publisher=Дониш|page=52|pages=|doi=|isbn=|accessdate=2018-04-28|quote=|ref=harv}Олимова, Шапошникова}