Вікіпедыя

Кітайская мова: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
др →‎Спасылкі: дапаўненне
Няма тлумачэння праўкі
Радок 24:
|ISO3=zho і інш.
}}
'''Кітайская мова''' (中文, джунвэнь, або 汉语, ханьюй)  — [[мова]] ці моўная галіна [[сіна-тыбецкія мовы|сіна-тыбецкай]] [[генетычная класіфікацыя моў|моўнай сям'ісям’і]], якая складаецца з некалькіх [[разнавіднасці мовы|разнавіднасцей]], у рознай ступені [[узаемазразумеласць|узаемазразумелых]]<ref name="david crystal">
* David Crystal, ''The Cambridge Encyclopedia of Language'' (Cambridge: Cambridge University Press, 1987), p. 312. «The mutual unintelligibility of the varieties is the main ground for referring to them as separate languages.»
* Charles N. Li, Sandra A. Thompson. ''Mandarin Chinese: A Functional Reference Grammar'' (1989), p 2. «The Chinese language family is genetically classified as an independent branch of the Sino-Tibetan language family.»
* Jerry Norman. ''Chinese'' (1988), p.1. «The modern Chinese dialects are really more like a family of languages».
* John DeFrancis. ''The Chinese Language: Fact and Fantasy'' (1984), p.56. «To call Chinese a single language composed of dialects with varying degrees of difference is to mislead by minimizing disparities that according to Chao are as great as those between English and Dutch. To call Chinese a family of languages is to suggest extralinguistic differences that in fact do not exist and to overlook the unique linguistic situation that exists in China.»</ref><ref>Китайский язык // БРЭ. Т.14. М.,2009.</ref>. Яна з'яўляеццаз’яўляецца афіцыйнай мовай [[Кітай|КНР]], [[Тайвань|Тайваня]] і [[Сінгапур]]а. Кітайская  — самая распаўсюджаная сучасная мова. На ёй гавораць звыш 1  млрд чалавек<ref name=ethnologue>[http://www.ethnologue.com/ethno_docs/distribution.asp?by=size Summary by language size]{{ref-en}} // Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International.</ref>. Прыблізна для 900  млн з іх роднай з'яўляеццаз’яўляецца [[Паўночнакітайская мова|паўночнакітайскі дыялект]], які лёг у аснову літаратурнага стандарта [[путунхуа]].
 
Кітайская мова служыць адной з 6 афіцыйных і рабочых моў [[ААН]]. Гістарычна гэта мова народнасці [[Кітайцы|хань]], якая пераважае ў нацыянальным складзе КНР (больш за 90  % насельніцтва краіны). Акрамя таго, дзясяткі мільёнаў кітайцаў, якія захоўваюць сваю мову, жывуць практычна ва ўсіх краінах Паўднёваўсходняй Азіі (на Сінгапуры складаючы больш за 75  % насельніцтва); значная кітайская дыяспара рассеяна па ўсім свеце.
 
Кітайская мова ўяўляе сабой сукупнасць даволі розных [[дыялект]]аў, і таму разглядаецца многімі [[мовазнавец|мовазнаўцамі]] як самастойная [[моўная сістэматыка#верхнія ўзроўні сістэматыкі|моўная галіна]], якая складаецца з асобных, хоць і роднасных паміж сабой, моўных і/або дыялектных груп<ref name="david crystal" />.
 
== Пісьменства ==
Сістэма іерагліфічнага пісьма складаная і цяжкая для засваення. Колькасць асобных знакаў у кітайскай пісьменнасці ўжо даўно складае дзесяткі тысяч. Адзін з першых слоўнікаў кітайскіх іерогліфаў «Шовэнь цзецзы», складзены ў 93 г. н.э., змяшчаў 9353 іерогліфа. У слоўніку «Кансі Цзыдзянь», складзеным у пачатку 18 ст. пры імператары Кансі, мы ўжо знаходзім больш за 49. тыс. знакаў. Зараз ў сістэме кітайскай пісьменнасці налічваецца больш 60 тыс. іерогліфаў.
 
Веданне 8-10 тысяч іерогліфаў кажа ўжо аб высокай іерагліфічнай падрыхтоўцы кітайца. Сучасныя кітайскія школы дамагаюцца засваення школьнікамі 4-5 тыс. іерогліфаў. Веданне 6-7 тысяч часта ўжывальных іерогліфаў цалкам дастаткова для чытання газет, часопісаў, папулярнай грамадска-палітычнай і мастацкай літаратуры<ref>[http://belarusian.cri.cn/396/2015/04/29/2s28578.htm Асаблівасці кітайскай іерагліфікі]</ref>.
 
== Кітайскія дыялектныя групы ==
{{асноўны артыкул|Спіс кітайскіх дыялектаў}}
[[Файл:Map of sinitic languages full-zh.svg|thumb|center|600px|Карта дыялектных груп кітайскай мовы]]
У кітайскай мове вылучаецца 7 дыялектных груп<ref name="БЭт8">Кітайская мова // Беларуская энцыклапедыя. Т. 8. С. 311.</ref>: [[паўночнакітайская мова|паўночная]] (北, самая шматлікая  — звыш 800  млн носьбітаў), [[у, мова|у]] (吴), [[сян]] (湘), [[гань]] (赣), [[Хакка, мова|хакка]] (客家), [[Кантонскі дыялект|юэ]] (粤), [[Міньскія мовы|мінь]] (闽). Дыялекты адрозніваюцца фанетыкай, лексікай, часткова граматыкай, хоць асновы іх граматыкі і слоўнікавага складу адзіныя. Сродкам зносін носьбітаў розных дыялектаў служыць нарматыўная кітайская мова, якая ў Кітаі называецца [[путунхуа]] (普通话), у Сінгапуры хуаюй (华语), на Тайвані  — [[гаюй]] (國語, спрошч. 国语), паміж імі існуюць вельмі нязначныя адрозненні ў фанетыцы, на пісьме ў путунхуа і хуаюй выкарыстоўваюцца спрошчаныя іерогліфы, а ў гаюй  — традыцыйнае (поўнае) напісанне іерогліфаў. Пры крайняй неабходнасці можна паразумецца, напісаўшы іерогліфы на паперы або намаляваўшы іх рукой у паветры. Літаратурная мова абапіраецца на паўночныя дыялекты. Фанетычная норма  — [[Горад Пекін|пекінскае]] вымаўленне (аднак у эпоху [[Тан, дынастыя|дынастыі Тан]], калі была створана большасць класічных кітайскіх тэкстаў, норма была блізкая хутчэй да цяперашняй дыялектнай групы хакка).
 
=== Дыялекты ці мовы ===
На думку некаторых заходніх мовазнаўцаў, кітайская  — гэта не адзіная мова, а сямейства моў, а тое, што традыцыяналісты называюць дыялектамі кітайскай, на самай справе  — розныя мовы<ref name="econ">[http://www.economist.com/blogs/johnson/2011/12/chinese «What is the Chinese language?» The Economist, Dec 13th 2011]</ref>.
 
== Гісторыя ==
Найстарэйшым корпусам пісьмовых дакументаў, якія фіксуюць існаванне кітайскай мовы, з'яўляюццаз’яўляюцца {{нп4|Цзягувэнь|гадальныя надпісы|ru|Цзягувэнь}} на касцях ахвярных жывёл і панцырах чарапах (XIV—XI стагоддзі да н. э.). Яны сведчаць аб існаванні сфарміраванай моўнай сістэмы ўжо ў перыяд [[дынастыя Шан|Шан-Інь]]. Аднак іх адкрыццё адносіцца да пачатку XX ст. Вывучэнне ж працягваецца па сёння і яшчэ далёкае ад завяршэння.
 
Асноўным элементам, які змацаваў кітайскую моўную традыцыю, стала афіцыйная пісьмовая мова ''[[вэньянь]]''. Дамінаванне адзінай пісьмовай сістэмы стала ўнікальнай з'явайз’явай, якая дапускала існаванне разнастайных дыялектаў, якія некаторы час развіваліся ў рамках незалежных дзяржаў. (Гл. {{нп4|старажытнакітайская мова||ru|Древнекитайский язык}})
 
Па палітычных прычынах, дамінуючае значэнне ў кітайскай мове набылі паўночныя дыялекты, якія адрозніваліся большаю аднастайнасцю ў параўнанні з паўднёвымі. На іх аснове сфарміравалася «мова чыноўнікаў», ''[[гуаньхуа]]'', якая стала афіцыйнай мовы імперыі. Разам з ёю развівалася таксама т. зв. {{нп4|байхуа|''байхуа''|ru|Байхуа}}  — размоўная мова простага люду.
 
Кардынальным паваротам у гісторыі кітайскай культуры стала пісьмовае выкарыстанне гутарковай мовы; лічыцца, што першынство ў гэтым належыць {{нп4|Цзінь Шэнтань|Цзінь Шэнтаню|en|Jin Shengtan}} ({{кітайская|金聖歎|金圣叹}}, 1610?—1661). Рух за дэмакратызацыю граматнасці ў пачатку XX ст. азнаменаваў сабой рэвалюцыйны пераход на байхуа, як асноўную мову пісьмовых зносін, і пачатак уніфікацыі кітайскіх дыялектаў.
Радок 61 ⟶ 66:
 
== Літаратура ==
* ''Солнцев В. М.'' [http://tapemark.narod.ru/les/225b.html Китайский язык] // Лингвистический энциклопедический словарь.  — {{М.}}: «Советская энциклопедия», 1990.  — С. 225—226.
* Кітайская мова // {{кніга|загаловак=Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі|адказны=Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш|месца=Мн.|выдавецтва=БелЭн|год=1999|том=8|старонкі=311|старонак=576|isbn=985-11-0144-3 (Т. 8)|тыраж=10&nbsp;000}}
* {{кніга
Радок 83 ⟶ 88:
|тыраж = 3000
}}
* Духовная культура Китая: энциклопедия в 5 т. М., 2006  — Т. 3. Литература. Язык и письменность. 2008. 727 с.
* Завьялова О. И.  Большой мир китайского языка. М.: Восточная литература, 2010. 287 c. ISBN 978-5-02-03-6434-9.
 
; Практычная літаратура
Узята з "https://be.wikipedia.org/wiki/Кітайская_мова"