Худаер Юсуфбекавіч Юсуфбекаў: Розніца паміж версіямі

|Месца працы = Памірскі батанічны сад, Інстытут батанікі АН Таджыкскай ССР, Памірская біялагічная станцыя, Памірскі біялагічны інстытут, Таджыкскі сельскагаспадарчы інстытут, АН Таджыкскай ССР<ref name="anrt" />

Распрацаваў дыферэнцыраваную па [[Экалогія|эколага]]-[[Геаграфія|геаграфічным]] раёнах і вышынных паясах сістэму паляпшэння кармавых угоддзяў [[Памір]]а і Алайскай даліны (1968), укараніў сістэму арыднай кормавытворчасці, прапанаваў метады вырошчвання карысных раслін ва ўмовах Паміра (1972), распрацаваў генеральны план рэканструкцыі Памірскага батанічнага саду (1970—1975), [[член-карэспандэнт]] АН Таджыкскай ССР (1968), [[доктар навук|доктар сельскагаспадарчых навук]] (1969), [[акадэмік]] [[Акадэмія навук|АН]] [[Таджыкская ССР|Таджыкскай ССР]] (1976), [[грамадскі дзеяч]], [[старшыня]] Савета па каардынацыі навуковай дзейнасці Аддзялення біялагічных навук АН Таджыкскай ССР, член Каардынацыйнага савета Аддзялення агульнай біялогіі [[АН СССР]] (1987—1990)<ref name="anrt">{{cite web |url=http://www.anrt.tj/ru/chleny-an-rt/personalnyj-sostav-s-1951-goda/dejstvitelnye-chleny-an-rt|title=Действительные члены (академики) АН Республики Таджикистан. Персональный состав с 1951 г.|trans-title=Правадзейныя члены (акадэмікі) АН Рэспублікі Таджыкістан. Персанальны склад з 1951 г.|website=Действительные члены АН Республики Таджикистан с 1951 г.|publisher=Anrt.tj|language=ru|access-date=2018-04-28|ref= }}</ref><ref name="ua">{{cite web |url=http://100v.com.ua/ru/Yusufbekov-Hudoer-Yusufbekovich-person|title=Знаменитые, великие, гениальные люди. Самое интересное о них! Юсуфбеков Худоер Юсуфбекович|date=2012-12-28|website=Знамениті, великі, геніальні люди. Найцікавіше про них!|publisher=Com.ua|location=написано на Украине|at= |language=ru|access-date=2018-04-28|ref= }}</ref>{{sfn|Олимова|, Шапошникова|1989|сp=5–8, 11}}{{sfn|Зуробек|Ҳакназар|1990|сp=3}}{{sfn|Мансуров|, Максумов|1992|сp=63–64}}.

Навуковую дзейнасць пачаў у 1954 годзе ў Памірскім батанічным садзе на пасадзе малодшага навуковага супрацоўніка. Тут ён пад кіраўніцтвам А. В. Гурскага вёў даследаванні па замацаванню і асваенню пяшчаных і галечных масіваў у Ішкашымскім раёне, а таксама працу па развіцці калекцыйных і вытворчых гадавальнікаў Памірскага батанічнага саду. У 1956 годзе X.Ю. Юсуфбекаў пачаў першыя эксперыменты па залужэнні пустыннай пашы на [[Памір|Заходнім Паміры]]<ref name="anrt" /><ref name="ua" />{{sfn|Олимова|, Шапошникова|1989|сp=5, 8–9}}{{sfn|Зуробек|Ҳакназар|1990|сp=3}}{{sfn|Мансуров|, Максумов|1992|сp=63}}.

У гэтыя гады ён сфармуляваў і эксперыментальна даказаў метады стварэння высокапрадукцыйных кармавых угоддзяў шляхам рознага рэжыму паліву падсявання травы без парушэння натуральнай расліннасці. Вынікі гэтых даследаванняў, якія былі ўкаранёныя ў калгаснай вытворчасці Шугнанскага і Ішкашымскага раёнаў [[Горна-Бадахшанская аўтаномная вобласць|Горна-Бадахшанскай аўтаномнай вобласці]] на вялікіх плошчах, з’явіліся асновай кандыдацкай дысертацыі, абароненай у 1961 годзе<ref name="anrt" />{{sfn|Олимова|, Шапошникова|1989|сp=5, 9}}{{sfn|Зуробек|Ҳакназар|1990|сp=3}}{{sfn|Мансуров|, Максумов|1992|сp=63}}.

У 1962 годзе X. Ю. Юсуфбекаў быў прызначаны дырэктарам Памірскай біялагічнай станцыі<ref group="Заўвкам.">У 1936 г. Сярэднеазіяцкі дзяржаўны ўніверсітэт арганізаваў ва ўрочышчы Чэчэкты каля Мургаба Памірскую біялагічную станцыю — першае ў свеце высакагорнае біёлага-сельскагаспадарчае навуковую ўстанову, якая сканцэнтравала асноўныя сілы батанікаў-даследчыкаў Паміра.</ref> і разгарнуў эксперыментальную работу па паляпшэнні пашы і сенажацей ва ўсіх раёнах Горна-Бадахшанскай аўтаномнай вобласці, а таксама Алайскай даліны [[Кіргізская ССР|Кіргізскай ССР]].

<ref name="anrt" /><ref name="ua" />{{sfn|Олимова|, Шапошникова|1989|сp=5–6, 9–10}}{{sfn|Зуробек|Ҳакназар|1990|сp=3}}{{sfn|Мансуров|, Максумов|1992|сp=63}}.

У 1969 годзе ўсе біялагічныя навуковыя ўстановы Паміра (Памірская біялагічная станцыя на Усходнім Паміры 3860 м над узроўнем мора, Памірскі батанічны сад каля горада Харог 2320 м над узроўнем мора і Ішкашымскі апорны пункт 2600 м над узроўнем мора) былі аб’яднаны ў Памірскі біялагічны інстытут, першым дырэктарам, якога ён стаў Х. Ю. Юсуфбекаў (з 1992 года інстытут носіць імя свайго заснавальніка)<ref name="adlia">{{cite web |url=http://www.adlia.tj/show_doc.fwx?Rgn=13866|title=Постановление Кабинета Министров Республики Таджикистан от 5 марта 1992 г. №54 "О присвоении Памирскому биологическому институту Академии наук Республики Таджикистан имени академика Худоера Юсуфбекова"|date=|website=Министерство юстиции Республики Таджикистан, USAID, Всемирный банк, ГИУП «КОНУНИЯТ»|publisher=Adlia.tj|language=ru}}</ref><ref name="anrt" /><ref name="ua" />{{sfn|Олимова|, Шапошникова|1989|сp=11–14}}{{sfn|Kreutzmann|, Watanabe|2016|p=50–51}}.

У маі 1981 года X. Ю. Юсуфбекава перавялі на працу ў г. [[Душанбэ]] на пасаду рэктара Таджыкскага сельскагаспадарчага інстытута Галоўнага ўпраўлення сельскагаспадарчых вышэйшых навучальных устаноў Міністэрства сельскай гаспадаркі СССР<ref group="Заўвкам.">У [[СССР]] іх было 103 [[ВНУ]] (саюзнага падпарадкавання): http://enciklopediya-tehniki.ru/promyshlennost-na-s/selskohozyaystvennye-uchebnye-zavedeniya-v-sssr.html</ref>.

Знаходзячыся на гэтай працы X. Ю. Юсуфбекаў па-ранейшаму ажыццяўляў навуковае кіраўніцтва тэматыкай даследаванняў Памірскага батанічнага сада і лабараторыі высакагорнага пладаводства, кіраваў працай аспірантаў<ref name="anrt" />{{sfn|Олимова|, Шапошникова|1989|сp=7, 14–15}}{{sfn|Зуробек|Ҳакназар|1990|сp=3}}{{sfn|Мансуров|, Максумов|1992|сp=63}}.

У 1989 годзе ганараваны звання Лаўрэата Дзяржаўнай прэміі імя Абуалі ібн Сіна ў галіне навукі<ref name="anrt" />{{sfn|Олимова|, Шапошникова|1989|с=7, 15}}{{sfn|Зуробек|Ҳакназар|1990|сp=3}}{{sfn|Мансуров|, Максумов|1992|сp=63}}<ref name="adlia" />.

* Дзяржаўная прэмія Таджыцкай ССР імя [[Авіцэна|Абуалi ібн Сіна]] і званне лаўрэата прэміі імя [[Авіцэна|Абуалi iбн-Сіна]] за цыкл прац «Паляпшэнне пашы і сенажацей Паміра і Алайскай даліны і раслінаводчае засваенне горных тэрыторый Паміра» (1989)<ref name="anrt" />{{sfn|Мансуров|, Максумов|1992|сp=64}}{{sfn|Зуробек|Ҳакназар|1990|сp=3}}{{sfn|Олимова|, Шапошникова|1989|сp=5–7, 16–17, 38–39}}.

Акмір Агаханянц (1927—2002), адзін з найбуйнейшых у свеце [[Геабатаніка|геабатанікаў]], [[Доктар навук|доктар геаграфічных навук]], [[Член-карэспандэнт|член-карэспандэнт]] [[Міжнароднага геаграфічнага саюза]], [[прафесар]] [[Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя Максіма Танка|Беларускага дзяржаўнага педагагічнага універсітэта]], паплечнік і сучаснік Х. Ю. Юсуфбекава: {{пачатак цытаты}}''«Вклад Худоера в развитии науки на Памире переоценить невозможно. Без него [[Памір|Памирская]] наука до сих пор была бы в импортно-зачаточном состоянии» 30.08.92.'' <br />''«Близится грустная годовщина со дня смерти академика Худоера Юсуфбекова, организатора, практически — создателя [[Памір|Памирского]] биологического института (ПБИ). Мне нет необходимости характеризовать Х. Юсуфбекова, как ученого и организатора науки. Его жизнь и деятельность протекали на моих глазах, а итоги деятельности на лицо — сам институт, как важнейшая научная структура на [[Памір|Памире]], написанные им книги, внедренная система аридного кормопроизводства, ученики.''<br />''Худоер Юсуфбеков, памирец<ref group="Заўвкам.">У навуковым свеце даследчыкаў Паміра называюць „памірац“.</ref>, занимает особое место в истории изучении [[Памір|Памира]]. Им следует гордится, и я горжусь многолетней дружбой с ним. В [[Расія|России]], [[Беларусь|Беларуси]] и других [[Саюз Суверэнных Дзяржаў|суверенных республиках]] очень высоко ценят вклад Худоера Юсуфбекова в науку» [[Мінск]], 26.09.1991''{{канец цытаты}}

{{заўвагі|2|group=Заўвкам.}}

* {{cite book кніга|year=1989|editor1-lastаўтар=Олимова|editor1-first= М. Д.|editor1-link=|editor2-last=, Шапошникова|editor2-first= Н. Н.|titleзагаловак=Худаер ХудоерЮсуфбекавіч Юсуфбекович ЮсуфбековЮсуфбекаў: [УченыйУченые в обл. растениеводства] |script-title= |trans-titleарыгінал=Худоер Юсуфбекович Юсуфбеков: [ВучоныУченый ўв галінеобл. раслінаводстварастениеводства]|urlспасылка=https://search.rsl.ru/ru/search#q=title:(худоер%20юсуфбеков)|typeмесца= |series= |language=ru|volume= |issue= |others= |edition=А. А. Коннов|location=[[Душанбэ]]|publisherвыдавецтва=Дониш|pageгод=521989|pages= |doiallpages=52|isbn=|accessdate=2018-04-28|quote=|ref=Олимова, Шапошникова}}

* {{cite journalкніга|last1аўтар=Мансуров|first1= Х. Х.|last2=, Максумов|first2= А. Н.|dateзагаловак=1992Памяці навукоўца|titleарыгінал=Памяти ученого|trans-title= Памяці навукоўца|urlспасылка=http://www.zin.ru/library/catfj/SPECHTML/page33/list.html|language=ru|journal=”Известия”. АН Республики Таджикистан. Отделение биологических наук|год=1992|volume=2 |issue=126 |pages=63—64|doi= |access-date=2018-0407-2822|ref=Мансуров, Максумов}}

* {{Citecite news |first1first=Зуробек|last=Н.|last1authorlink=Зуробек|first2author=О.|last2coauthors=Ҳакназар|year=1990|title=Мазори гулафшони олим|trans-title = [Магіла усыпаныя кветкамі]|url=https://newspaperarchive.com/dushanbe-tojikiston-soveti-dec-29-1990-p-3/|languagework=tg|newspaper=[[TojikistonTojikistoni Soveti| Tojikiston Soveti (Soviet Tajikistan)]]|volumelanguage=298|issue=18289tg|pages=3|date=29 снежня 1990|doi= |access-date=2018-04-28|ref=Зуробек, Ҳакназар}}

* {{cite book кніга|first1=Hermann|last1аўтар=Kreutzmann|first2=, Hermann; Watanabe, Teiji|last2загаловак=WatanabeХудаер Юсуфбекавіч Юсуфбекаў: [Ученые в обл. растениеводства]|year=2016|titleарыгінал=Mapping Transition in the Pamirs: Changing Human-Environmental Landscapes|script-title= [Geomorphic Features of the Eastern Pamirs with a Focus on the Occurrence of Intermontane Basins]|trans-title= |urlспасылка=https://books.google.com.tj/books?id=IIaMCwAAQBAJ&pg=PA50&lpg=PA50&dq=khudoer+Yusufbekov&source#v=onepage&q=(khudoer%20Yusufbekov)|typeyear= 2016|series=Advances in Asian Human-Environmental Research|language=en|volumeмесца= |issueвыдавецтва= |othersгод= 2016|editionpages=50—51|location=|publisher=Cham : Springer International Publishing|pageallpages=274|pages=|doi= |isbn=978-3-319-23198-3|issn=1879-7180|access-date=2018-0407-2822|quote|ref=Kreutzmann, Watanabe}}: Only three authors were identified that have more than ten coauthors. These are Kirill V. Stanyukovich (Academy of Sciences of the Tajik SSR) and Khudoer Y. Yusufbekov (the first director of the Pamir Biological Institute in Khorog) in the Soviet period as well as Cyrus Samimi (Professor for Climatology at the University of Bayreuth, Germany) in the post-Soviet period. <…> For Soviet author, 30 coauthors networks could be detected, with the most densely linked group around Stanyukovich and Yusufbekov|ref=Kreutzmann, Watanabe}}.

* {{cite book кніга|first1аўтар=Агаханянц О. Е.|last1=Агаханянц|year=1972|titleзагаловак=За растениямираслінамі попа горамгорах Среднейсярэдняя АзииАзіі|trans-titleарыгінал=За раслінамірастениями папо горахгорам СярэдняйСредней АзііАзии|urlспасылка=https://books.google.com.tj/books/about/%D0%97%D0%B0_%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%8F%D0%BC%D0%B8_%D0%BF%D0%BE_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B0.html?id=CTYSAQAAMAAJ|language=ru|locationмесца=Москва|publisherвыдавецтва= Мысль|pageгод=1581972|pages= |doiallpages= 158|isbn=|issn=|access-date=2018-04-28|quoteref=Агаханянц}}: Сярэднеазіяцкім батанікам, глебазнаўцы, геолагам, археолагам (аб Худоере Юсуфбекове С. 32-36) прысвячаецца|ref=Агаханянц}}